इटहरीः सुनसरीको इटहरी २०, तरहराकी समति राई अहिले लघु उद्यममा सक्रिय छिन् । एउटी महिला त्यहाँमाथि पहाडको कुना कन्दराका हुर्केकी गाउँले केटी, लजाउनु र दुई चार जनाको जमातमा बोल्न नसक्नु उनको कमजोरी थियो । तर अहिले त्यस्तो छैन । अढाई सय जना सम्मको जमातमा मज्जाले तालिम दिन सक्ने भएकी छन् समति हिजोआज । भोजपुरको स्यामसिला तिवारी भन्ज्याङ्गबाट २०६२ सालमा तत्कालीन हाँसपोसा गाविसमा पर्ने तरहरामा आएकी समतिलाई घरबाट बाहिर निस्किन एकदमै अप्ठेरो महसुस हुन्थ्यो । निर्माणको काम गर्ने श्रीमान र ठूलो छोरालाई लिएर भोजपुरबाट तराई झरेकी समति पहिले भाडाको कोठामा बस्थिन् । खानबस्न निकै दुःख थियो । निर्माणको काम गरेर ज्याला ल्याउने श्रीमानको कमाइले परिवार धान्न एक हिसाबले धौ धौ नै परेको थियो उनलाई ।
त्यसैबेला मेट्पा नामको परियोजनाले ५ दिनको लघुउद्यम विकास तालिम सञ्चालन गर्यो । आफ्नो गाउँमा तालिम सञ्चालन भएको हुँदा समतिलाई पनि तालिममा जाउँजाउँ लाग्यो । श्रीमानसँग सल्लाह गरेर सानो छोरा भएकै बेला पनि दालमोठ भुजिया बनाउन सिकाउने तालिममा समतिले सहभागिता जनाइन । तालिम त राम्रै लाग्यो तर उद्यमी बन्ने उर्जा भने खासै मिलेन । उद्यम गर्नुपर्छ भन्ने त भयो तर कसरी गर्ने ? उनीसँग उपकरण थिएनन् । हुन त जहाँ इच्छा त्यहाँ उपाय भन्छन् । यस्तै बेला उनीसँग तालिम लिएकाहरुलाई गाइघाट सम्मको भ्रमणमा जाने अवसर मिल्यो । गाइघाटको भ्रमणमा गएको बेला समतिले त्यहाँ एक जना महिलाले दालमोठ उद्यमबाट गरेको प्रगति देखिन । त्यो प्रगतिबाट लोभिएकी समतिले उनको उद्यम र बिक्री देखेपछि आफू पनि उद्यम गरौँ भन्ने मनस्थितिमा पुगिन् ।
त्यहीँबाट फोटो खिचेर ल्याइन् अनि सुरु भयो समतिको सृजना दोलमोठ भुजिया उद्योग । बेसन, मैदा, बदाम, खोर्सानीको धुलो, चना र मसलाबाटै सुरु गर्न सकिने दालमोठ उद्योग चलाउन समतिलाई सुरुका केही महिना निकै गाह्रो भयो । पहिले घरघर चाहारिन् । बिस्तारै पसलहरु पनि चाहार्न थालिन् । अब व्यापार राम्रै फस्टाउन थाल्यो । उत्पादन गर्नासाथ बिक्री हुन थालेपछि समतिले ५ जनासम्म महिलाहरुलाई आफ्नो उद्योगमा रोजगारी दिन थालिन् । कोरोना महामारीको पहिलो लकडाउनसम्म उनको व्यापार राम्ररी फस्टाएको थियो । दिनको २५ केजी कच्चा पदार्थ सम्मको तयारी सामान समतिले आफैँ बिक्री गर्न सक्थिन । गुणस्तर परीक्षणका लागि खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण कार्यालयसम्म पुगेकी समतिको उद्योगले गुण नियन्त्रण प्रमाणपत्रसमेत पाएको छ ।
स्वाद मन पराएपछि भाटभटेनी, गोरखा डिपार्टमेन्ट लगायतका ठूला सपिङ मलहरुले पनि समतिको सृजना दालमोठ भुजिया माग गरेका थिए । तर उनीहरुलाई सामान बिक्री गर्न समितले भ्याट बिल दिनुपर्ने भयो । आफूसँग भ्याट बिल नभएको कारणले समतिले ठूलालाई आफ्नो उत्पादन बेच्न सकिनन् तर साना किराना पसलहरुले भने उनको उत्पादन अहिले पनि मन पराइरहेका छन् । बढ्दो महङ्गीका कारण पहिला जतिकै सामान पहिलाकै भाउमा बेच्न नसकिने भएपछि राईले पसलेहरुसँग सल्लाह पनि गरिन् । सल्लाहमै मूल्य नबढाउने तर सामानको मात्रा घटाउने भन्ने सल्लाह भयो । अहिले समति पुरानै मूल्यमा थोरै सामानको प्याकेट बेच्छिन् । तर व्यापार पहिलेजस्तो चापाचाप भने छैन । कुनै बेला ६ जना महिला दिदीबहिनीलाई जागिर दिएकी राईले अहिले ३ जनालाई मात्र जागिर दिएकी छन् । बजारमा खाने तेलको भाउ अचाक्ली बढेपछि समतिजस्तै साना उद्योग सञ्चालन गरेर बसेकाहरुलाई निकै मार परेको छ । तेलको भाउ बढेपछि कतिले त यस्ता उद्योगबाट हात झिक्ने मनसाय पनि बनाइसकेका रहेछन् ।
समतिकै कुरा गर्ने हो भने उनका दिन अहिले फेरिएका छन् । उदयपुरको गाइघाटमा उनले गरेको भ्रमणले समतिको आखाँ खोलिदियो । अहिले उनलाई उद्यमीभन्दा पनि घरेलु महासंघले तालिम दिन सक्ने सहजकर्ता बनाइदिएको छ । महिला दिदीबहिनीलाई दालमोठ भुजिया बनाउने तालिम दिन समति भोजपुर, संखुवासभा, झापा, हुँदै काठमाडाँैसम्म पुगेकी छन् । आफूले उद्योग सञ्चालन गरेर कमाउने भन्दा बढी पैसा उनले तालिम दिएर कमाउन थालेकी छन् । अहिले विभिन्न ठाउँमा तालिम दिनुपर्यो भनेर समतिलाई कहिले नगरपालिकाले, कहिले घरेलु महासंघले, कहिले सीप विकास तालिम केन्द्रले त कहिले बैंक तथा वित्तीय संस्था र वडाहरुले समेत बोलाउने गरेका छन् । तालिम दिन जाँदा आफ्नै जिल्लामा केही कम र टाढाको जिल्लामा जाँदा खान बस्नसहित राम्रो भत्ता पाउने गरेकी छन् समतिले । यसले गर्दा उनको जीवन निकै सहज बनेको छ । श्रीमानको थाप्लोमा मात्र थोपरिएको परिवार चलाउने बोझ बाँडिएको छ । २ छोराकी आमासमेत रहेकी समतिले जेठो छोरालाई काठमाडौँमा होस्टेलमा राखेर स्नातक पठाउँदैछिन् भने कान्छो छोराले भर्खरै बोर्डिङ्गबाटै एसईई सकाएर बसेका छन् ।
महिलाहरु गर्न अप्ठ्यारो मान्छन् तर गर्दा जे पनि हुँदो रहेछ भन्ने समति अहिले मख्ख छिन् । आफूलाई दुई पैसा आवश्यक पर्दा श्रीमानको मुख ताक्नुपर्ने बाध्यता हटेको छ । त्यति मात्र नभएर तरहरामा आफ्नै घर बनेको छ । भोजपुरमा रहेका सासुससुरा अहिले उनीसँगै तरहरामै बस्दैछन् । सामान्यभन्दा पनि सामान्य खर्चमा सुरु गर्न सकिने दालमोठ भुजियाको उद्यमले पनि राम्रो प्रगति गर्न सकिने रहेछ भनेर सिकाउने समति आज तालिम दिएर २ हजारदेखि दिनको ५ हजारसम्म कमाउँछिन् । कुनै बेला लजाउने, धकाउने उनको लाज कहाँ भाग्यो उनैलाई थाहा छैन । ‘कहिलेकाहीँ त २ सय ५० जनासम्मलाई तालिम दिएकी छु ।’ समतिले प्रदेश पोर्टललाई सुनाइन् ।
महिलालाई आत्मनिर्भर हुन हौसला दिने समतिले तालिम दिएका धेरै महिलाहरु अहिले उद्यमी बनेका छन् र सिकाउनेको उद्यम पनि राम्रै चल्दैछ । आफ्नो सृजना दालमोठ भुजिया उद्योगका अलावा इटहरी २० कै दिदीबहिनी समुहमा समेत समतिले हात हालेकी छन् । समतिसहित ७ जनाको लगानीमा सञ्चालन भएको दिदीबहिनी सिलाइकटाइ सेन्टरले केही समयअघि मात्र सिलाइकटाइ तालिम सञ्चालन गरेको थियो । घरको चुलोचौकोमा मात्र सीमित महिलाहरुलाई आत्मनिर्भर बन्नुपर्छ भन्ने सिकाउन दिदीबहिनी समुहले तालिम सञ्चालन गरेको र १५ जना महिलाले तालिममा सहभागी भएर ज्ञान हासिल गरेको समतिले बताइन् । त्यसो त समतिसहित ७ जना महिलाकै प्रयासमा इटहरी १९ मा सगरमाथा पशुपालन तथा कृषि फर्म नामक संस्थाको दर्ता भई बङ्गुर फार्मसमेत सञ्चालनमा छ ।
