सिक्किम (गान्तोक): हेमन्त रानाको स्वर, कालीप्रसाद बास्कोटाको सङ्गीतमा रहेको सुन साइँली, सुन साइँलीको अन्तरा निधारमा ‘नाम्लो बरियो, भावीको खेलमा परियो’ सिक्किममा भारी बोक्न आइपुगेका नेपालीको जीवनमा ठ्याक्कै मिल्छ ।
खोटाङका शम्भु दाहालले २०७१ सालमा स्थानीय सरकारी विद्यालयबाट कक्षा १२ राम्रो अङ्कका साथ पास गरे । तर त्यसपछिको बाँकी पढाइ उनले अघि बढाउन सकेनन् । कारण थियो उनको परिवारको आर्थिक अवस्था । शम्भुकै भाषामा गरीबी । पढाइमा पूर्णविराम लागेपछि साथमा एउटा नम्लो बोकेर पैसा कमाउन शम्भु भारतको सिक्किम राज्यको राजधानी गान्तोक छिरे ।
झण्डै तीन वर्षअघि त्यस्तै एउटा नाम्लो बोकेर सोही ठाउँ भासिएका दोलखाको गौरीशङ्कर गाउँपालिका—३ का ३५ वर्षीय गणेश नेपालीको पनि सिक्किममै भारी बोकेर कमाएको आम्दानी नेपालमा उनको परिवारको बिहान बेलुकाको हातमुख जोड्ने प्रमुख माध्यम बनेको छ ।
१० कक्षाको पढाइ उत्तीर्ण गरेर त्यहाँ पुगेका १८ वर्षीय दिनेश नेपालीले भारी बोक्न थालेको २ वर्ष भयो । भारी बोक्न छाडे उनको पनि परिवारको मुखमा माडसमेत लाग्दैन रे ।
आर्थिक अवस्था ज्यादै कमजोर भएका कारण धन कमाउन भारतको सिक्किम राज्यको राजधानी गान्तोक छिर्ने त यी माथिका केही प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् । झण्डै ७ हजार भन्दा बढी नेपाली सिक्किममा भारी बोक्दै नेपालमा भएका आफ्ना परिवार पालिरहेका छन् । यो कमाइ उनीहरूको बिहान बेलुकाको हातमुख जोड्ने माध्यममात्र होइन चाडपर्वका बखत एकछाक मिठो मसिनो र एकसरो नयाँ वस्त्र फेर्ने आम्दानीको मुख्य स्रोतसमेत बनेको छ ।
‘घरको आर्थिक अवस्था ज्यादै कमजोर थियो, बाबुआमासँग मलाई उच्च शिक्षा पढाउने पर्याप्त स्रोत साधन थिएन । बिहान बेलुका हातमुख जोड्न धौधौ थियो । पहिलापहिला दोलखाका धेरै मान्छेले पैसा कमाउन सिक्किम जानुपर्छ तर एउटा नाम्लो चाहिँ साथमा हुनुपर्छ सजिलै पैसा कमाइन्छ भनेको सुनेको थिएँ त्यसै भएर म पनि एउटा नाम्लो बोकेर यता छिरेँ’, शम्भुले भने, ‘यहाँ लजाउनु चाहिँ हुँदो रहेनछ भारी बोक्न सके राम्रै आम्दानी हुँदो रहेछ ।’ भारी बोकेरै कमाएको पैसाले उनले कोरियन भाषा पढे । पास पनि गरे । ‘यहाँ सम्मान चाहिँ नखोजे हुन्छ,’ उनले थपे, ‘भरिया, कान्छा, नेपाली, ठुले, जेठालगायतका उपनामले हामीलाई भारी बोक्न बोलाइन्छ ।’ भरिया काम गरेर मात्र मासिक ३५ हजार रुपैयाँसम्म कमाउने गरेका छन् नेपाली भरियाले ।
यहाँ झण्डै २ सयदेखि साढे तीनसयको हाराहारीमा दोलखा जिल्लाबाट मात्र आएका मानिस सिक्किममा भारी बोक्ने काम गर्छन् । उनीहरूलाई धरैले भरिया भनेर बोलाउँछन् । ‘जसको हातमा नाम्लो हुन्छ । सोचे हुन्छ ऊ नेपाली हो अनि सिक्किममा भारी बोक्न आएको र भरियाको काम गर्छ,’ उनले थपे । सिक्किममा भारी बोक्नु अधिकांशका लागि आफ्नो पुख्र्याैली पेसासरह नै बनेको छ । धेरैको ३—४ पुस्ताको जिन्दगी सिक्किममै भारी बोकेर बित्यो । पछिल्लो पुस्ताले समेत यसलाई निरन्तरता दिइरहेको छ ।
आफ्ना हजुरबुबा, बाबु दाजुहरूले गर्दै आएको काम र सिको अहिलेको नयाँ पुस्ताले गर्दै आएको दोलखाकै ४८ वर्षीय मकरबहादुर भुजेलको भनाइ छ । उनका हजुरबुबा हेमबहादुर भुजेल सिक्किममा भारी बोक्दाबोक्दै बिते । झण्डै १८ वर्षको उमेरदेखि सिक्किममा भारी बोक्न थालेका थिए । बुढ्यौलीका कारण नेपाल फर्किएका हजुरबुबा ८७ वर्षको उमेरमा बितेका थिए । उनका बुबाले समेत लामो समय सिक्किममै भारी बोके । भूकम्पले क्षतविक्षत बनाएको मकरबहादुरको घर अझैसम्म पूर्ण रूपमा बनिसकेको छैन । सरकारले घर बनाउन दिएको रकम पर्याप्त नभएका कारण भारी बोकेरै कमाएको पैसाले भए पनि घरसम्म ठड्याउने उनको धोको छ ।
कतिको त भारी बोक्दाबोक्दै लडेर हातखुट्टा भाँचिएको छ । कति जना बिरामले थलिन्छन् । त्यसबेला सबै मिलेर उनीहरूको उपचारमा जुटछन् अधिकांश भरियाहरू ।
हेमन्त रानाको स्वर, कालीप्रसाद बास्कोटाको सङ्गीतमा रहेको सुन साइँली सुन साइँलीको अन्तरा निधारमा ‘नाम्लो बरियो, भावीको खेलमा परियो’ सिक्किमका भारी बोक्न आइपुगेका नेपालीको जीवनमा ठ्याक्कै मिल्छ ।
बाबुसँगै २२ वर्षको उमेरमा सिक्किम छिरेका मकरबहादुरले भारी बोक्न थालेको २६ वर्ष भएछ । विशेषगरी चाडपर्वका बेला उनीहरू स्वदेश फर्किने गरेका छन् । अरु बेला समय परिस्थितिअनुसार घर फर्कने गरेको उनीहरूको भनाइ छ । घरमा बुढा बा आमासहित ७ जनाको परिवार छ मकरबहादुरको ।
२०७२ सालको भूकम्पले उनको घरबार तहसनहस पारेपछि आज उनको परिवार सुकुम्बासीझैँ छ । ‘सबै परिवार मेरै भरमा छ’, मकरबहादुरले भने, ‘महिनामा ३० हजार जति कमाउँछु केही खर्च आफूलाई राख्छु खान पनि प¥यो बचेको १५ देखि २० हजार रुपैयाँ घरमा परिवारका लागि आइएमई गरेर पठाउँछु ।’ परिवारको गर्जाे टार्नकै लागि आफू यहाँ सकी नसकी भारी बोकिरहेको पीडा उनले सुनाए ।
‘सिक्किमका मान्छे धेरै सुखी र सौखिन छन् । सानोसम्म भारी आफू बोक्दैनन्, भरिया लगाउँछन्,’ गणेश नेपालीले भने, ‘त्यही भएर हामीलाई रोजगारको अवसर मिलेको छ ।’ यसपटकको दशैंमा घर जाने सोच बनाएका नेपाली १७ महिनादेखि घर फर्किएका छैनन् ।
‘घर जान मन लाग्छ । के गर्नु गएर ? नेपालमा काम पाइँदैन । काम नगरे घरको चुल्होमा आगो बल्दैन । अनि मन थामेरै भए पनि यहाँ नै भारी बोकेर आनन्द लिइरहेको छु ।’ उनले गीतकै लयमा थपे ‘कुलोमा पानी कलल, गाउँघरको तस्बीर झलल ।’
नाम्लोकै भरमा मासिक २५ देखि ३० हजार कमाउने नेपालीले केही दिनअघिमात्र ४० हजार रुपैयाँ घरखर्चका लागि पठाएको सुनाए । काम गर्न सके कमाइ हुने तर भारी नबोके बाँच्न गाह्रो हुने उनले पीडा सुनाए । कतिले त मागे अनुसारको ज्याला समेत नदिने गरेको उनीहरू बताउँछन् ।
कहिलेकाहीँ त पैसाभन्दा बढी गाली खानुपरेको गुनासो नेपाली भरियाको छ । दिनभरि जो जहाँ भारी बोकेर पुगे पनि साँझमा सबै एक ठाउँमा भेला हुन्छन् र दिनभरिको व्यथा एक अर्कामा सुनाउँछन् ।
उनीहरूका अनुसार यहाँ भारी बोक्न अधिकांश २०५२ सालपछि छिरेका हुन् । त्यसबेला नेपालमा सशस्त्र द्वन्द्व शुरु भएको थियो । युद्धका भयका कारण धेरै युवा नाम्लो बोकेर विदेशिएको उनीहरू बताउँछन् ।
नेपालमा रोजगारको अवसर पाए धेरै नेपाली नेपालमै बस्ने उनीहरू बताउँछन् । नेपालमा रोजगारको अवसर नभएकै कारण आफूहरू विदेशमा भरिया काम गर्न बाध्य भएको उनीहरू बताउँछन् ।
