लोकसेवा विषयगत

  • गौरा पर्वबारे परिचय दिनुहोस् ।
  • गौरा सुदुर पश्चिम क्षेत्रको महत्वपूर्ण धार्मिक एवं सांस्कृतिक पर्व हो । गौरा पर्व विशेष गरेर डोटी र कुमाउँमा परापूर्वकालदेखी नै मनाउँदै आएको पर्व हो । गौरा पर्व भाद्र शुक्ल पक्षको षष्ठीदेखी अष्टमीसम्म विभिन्न कार्यक्रमहरूको आयोजना गरेर मनाइन्छ । गौरा पर्वको पहिलो दिन गौरापर्व मनाउने समुदायका महिलाहरूले निराहार रही आ-आफ्नो घरमा तामा वा पित्तलको भाँडोमा 'बिरुडा' अर्थात् पाँचथरीका गेडागुडी भिजाउने गर्छन् । गौरा पर्वमा गहुँ, केराउ, गहत, मास र गुराँस मिसाएर तामाका भाँडामा भिजाईने अन्नको समीश्रणलाई बिरुडा भन्ने गरिन्छ । गौरापर्वमा व्रतालु तथा तथा श्रद्धालु महिलाहरूद्वारा गौराघरमा गई गरिने शिव र गौरीको पूजाअर्चनामा बिरुडालाई अक्षता र प्रसादका रूपमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ। बिरुडा भिजाएको केही दिनपछि महिलाहरूले सामूहिकरूपमा धान, साउँ, तिल, अपामार्ग आदि बिरुवाका बोटबाट गौराको प्रतिमा (मूर्ति) बनाई गौराघरमा भित्र्याउँछन् । धार्मिक अनुष्ठान एवं पूजाआजाका साथै गौरालाई गौराघरमा भित्र्याइसकेपछि श्रद्धालु महिलाद्वारा शिव र गौरी (गौरा) को पूजाआजा गर्ने गरिन्छ। गौरा भित्र्याइसकेपछि विसर्जन नगरिएसम्म गौराघरमा पुरुष तथा महिलाहरू छुट्टाछुट्टै रूपमा गोलबद्ध भई स्थानीय लोक भाषामा देउडा, चैत, धमारी आदि खेल खेलेर आनन्द लिन्छन् । अनुकूल तिथि हेरी विसर्जन गरिने गौरापर्वले मानिसमा धार्मिक, आस्था, आपसी सद्भाव बढाउन मद्दत पुर्याउने मात्र नभई यस वर्षमा व्रत बसी शिव र गौरीको पूजाआजा गर्नाले सुखशान्ति प्राप्त हुने, ईष्ट र कुलदेवता प्रसन्न हुने जनविश्वास छ । सुदुपश्चिमेलीहरुले धुमधामका साथ मनाईने गौरापर्व भाद्र कृष्ण पञ्चमीदेखि सुरु हुने गर्दछ । पार्वतीले कठोर तपस्याद्वारा शिवलाई पतिका रुपमा प्राप्त गरेको पौराणिक कथन अनुसार यस पर्वमा विशेषगरी गौरी अर्थात् पार्वतीको पूचाअर्चना गरिन्छ।

 

. कार्बन व्यापार भनेको के हो ?

- कार्बन व्यापार भन्नाले कार्बनको उत्सर्जन गर्न पाउने कोटाको व्यापार हो । बढी कार्बन उत्सर्जन गर्ने मुलुकले कम कार्बन उत्सर्जन गर्ने मुलुकको कोटा खरिद गरी कार्बन उत्सर्जनको अधिकारप्राप्त गर्दछ । कार्बन खरिदसंग यसको उत्सर्जन गर्न पाउने अधिकारको सिर्जना हुन्छ । कम कार्बन उत्पादन गर्ने विकासोन्मुख मुलुकहरुले Carbon Reducing Process मा योगदान पुर्याए वापत क्षतीपूर्ती प्राप्त गर्दछन् । कार्बन व्यापारबाट नेपालले पनि यथेष्ट आम्दानी गर्न सक्छ । वन तथा प्राकृतिक सम्पदाको खानीको रुपमा रहेको हुँदा नेपालमा यसको सम्भावना प्रचुर रहेको छ । एकातिर कार्बन घटाउनका लागि सर्वसाधारणमा समेत चेतनाको विकास गराउँछ भने अर्को तिर वन तथा प्राकृतिक स्रोतको संरक्षणमा योगदान पुर्याउँछ । नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा चिनाउन पनि मद्धत गर्दछ । नेपाललाई कोस्टारिका पछिको कार्बन व्यापारमा संलग्न हुने दोस्रो राष्ट्र हुने अवसर मिलेको छ । कार्बन घटाउने कार्यलाई प्रोत्साहन दिने राष्ट्रलाई सहयोग गर्ने उद्धेश्यले विश्व बैंकले खडा गरेको कार्बन कोषबाट नेपाललाई तोकिएको रकम सन् २०१५ देखि सन् २०२० सम्म उपलब्ध गराइने छ ।

 

३. जैविक विविधता भनेको के हो ? यो कति प्रकारको हुन्छ ? नेपाल जैविक विविधतामा किन धनी मानिन्छ ? नेपालले जैविक विविधताबाट के के फाइदा लिन सक्छ उल्लेख गर्नुहोस ।

 

- संसारमा रहेका सम्पूर्ण जीवित प्राणी तथा वनस्पति बीचको भिन्नता, प्रकार, जम्मा संख्या र तिनीहरुका बिचको संयोजन नै जैविक विविधता हो।

जैविक विविधताले जीवहरुका किसिम र तिनीहरुमा पाइने विविधतालाई जनाउँछ। जैविक विविधताले जुनसुकै प्रजाति भित्रको आनुवंशिक विविधता, प्रजाती प्रजाति बीचको विविधता र तिनीहरूको पारिस्थितिक प्रणाली को विविधतालाई जनाउँछ।

यसले स्थलीय, जलीय, सामुद्रिक र सिमसारको जैविक विविधतालाई समेत बुझाउँछ ।

संसारको जल, स्थल, समुद्र तथा सीमसार क्षेत्रमा रहेका सबै जीवित प्राणी तथा वनस्पतिविच पाइने भिन्नता तथा प्रकारलाई नै जैविक विविधता भनिन्छ ।

 

जैविक विविधताका प्रकारहरु:-

- पारिस्थितिक प्रणाली विविधता

- प्रजातिय विविधता र

- वंशाणुगत विविधता।

 

नेपाललाई जैविक विविधतामा धनी मान्नुका  पछाडि निम्न कारणहरु रहेका छन्। :-

- सानो मुलुक छ तर भौगोलिक बनावट हावापानीका कारण यहाँ विभिन्न किसिमका वनस्पति र वन्यजन्तु हरु पाइन्छन।

 

- विश्वकै दुर्लभ मानिने वन्यजन्तुहरु देखि लिएर विभिन्न किसिमका फूल फुल्ने वनस्पति, चराचुरुङ्गी, पुतली, काई, लेउ पाइन्छन। 

 

- जैविक विविधतामा जमीन माटो प्राकृतिक स्वरुप लगायत भूसंरक्षणको ठूलो योगदान रहेको छ। कृषिजन्य, पशुजन्य तथा वनस्पतिजन्य उत्पादनहरु प्रशस्त रहेका छन्। जलाधार क्षेत्रको संरक्षण एवं संरक्षणकालागि प्रशस्त वनजंगल बोटबिरुवाहरु रहेका छन् साथै स्वच्छ हावापानी, वनस्पति, जलश्रोत, खनिज सम्पदा जस्ता स्रोतहरू यहाँ रहेका छन्। 

 

नेपालले जैविक विविधताबाट उठाउनसक्ने फाइदाहरु देहायबमोजिम रहेका छन् । :-

 

- कृषिजन्य जैविक विविधताबाट विभिन्न किसिमका अन्नबालीहरु धान मकै कोदो आलु फापर लगायतका विभिन्न प्रकारका फलफूलहरु उत्पादन गर्न सकिन्छ। 

-  पशुजन्य जैविक विविधताबाट दूध दही घिउ मही छाला मासु आदि उत्पादन गर्न सकिन्छ। 

- प्राकृतिक जैविक विविधता जल जंगल जमिन आदि उपयोगबाट उन्नति प्रगति र विकास गर्न सकिन्छ। 

- त्यस्तै हिमाल नदी ताल पोखरी लगायतको सौन्दर्य आकर्षणले पर्यटन व्यवसायबाट भरपुर बिदेशी मुद्रा आर्जन गर्न सकिन्छ।  

- पूर्वाधार विकासका लागि माटो ढुङ्गा अन्य खनिज पदार्थ उपलब्ध भई राज्यको आर्थिक वृद्धिमा योगदान पुग्दछ। 

- प्राकृतिक प्रक्रिया सन्तुलन राख्ने जस्तो जैविक विविधताको संरक्षणले भुक्षय बाढी पहिरो रोक्ने काम गरेको छ।

४. फाइलिङ भन्नाले के बुझिन्छ ? कार्यालयमा फ़ाइलिङको उद्धेश्य प्रस्ट पार्नुहोस । 

- कुनै पनि कार्यालयका कागजात वा अन्य अभिलेखहरू भविष्यमा आवश्यक पर्दा तुरून्त भेटाउन सकियोस भन्ने उद्देश्यले सुरक्षित र क्रमबद्ध तवरले मिलाएर राखिने पद्दतिलाई फाइलिङ भनिन्छ । कागजातहरू हराउनु वा खोजेको बखत नभेट्टिनु एकै भएकोले कुनै पनि संगठनको सुसञ्चालनार्थ फाइल व्यवस्थाको ठूलो महत्व छ । फाइलिङको उद्देश्य भनेको चाहेको बखत कागजपत्र तुरून्तै र सजिलै भेट्टाउने गरी राख्नु मात्र नभै त्यसलाई आवश्यक समयसम्म आगो, पानी, किरा, चोरी आदिबाट बचाउने गरी सुरक्षित साथ राख्नु पनि हो ।

वास्तवमा फाइलिङ भनेको कार्यलयका विभिन्न महत्वपुर्ण चिट्ठीपत्र, कागजपत्र वा अन्य अभिलेखहरू आवश्यक समयसम्म सुरक्षित रहने गरी कुनै पूर्वनिर्धारित व्यवस्था अनुसार मिलाएर राख्ने कला हो, जसबाट भविष्यमा आवश्यक कागजात खोजेको समयमा तुरून्त र सजिलै भेट्टाउन सकिन्छ । यदि कार्यालयमा उचित ढंगले फाइलिङको व्यवस्था नगरिएमा कागजपत्र खोज्न धेरै समय लाग्न सक्दछ । खोजेको समयमा कागजपत्र नपाउनु र काम बितिसकेपछि मात्र पाउनु हराएको सरह नै हुन्छ र यस्तो अवस्थामा फाइलिङको कुनै अर्थ हुंदैन । महत्वपूर्ण कागजपत्रहरू फाइल गरी राख्नु एउटा कला पनि हो र आधुनिक कार्यालयहरूमा विभिन्न प्रकारका कुशल फाइलिङ प्रणाली अनुसार यसलाई व्यवस्थित गरिएको हुन्छ ।

 

फाइलिङ प्रणालीका उद्देश्यहरू :

१. भविष्यमा आवश्यक पर्दा कागजातहरू शीघ्र र सरलताका साथ प्राप्त गर्न सक्ने अवस्थाको श्रृजना गर्ने ।

२. कागजातहरूलाई तोकिएको समयसम्म सुरक्षित राख्ने ।

 

फाइलिङको महत्व :

१. अभिलेखहरूलाई सुरक्षा प्रदान गर्छ ।

२. कार्यसम्पादनमा शीघ्रता ल्याउंछ ।

३. सूचना तथा जानकारीको श्रोतको रूपमा कार्य गर्छ ।

४. नीति-निर्णय निर्माण तथा योजना-कार्यक्रम तर्जुमामा सहयोग पुर्याउंछ ।

५. अभिलेख व्यवस्थापन भनेको के हो ? यसको उद्धेश्य र महत्व लेख्नुहोस ।

- कार्यालयमा प्राप्त भएका र कार्यालयबाट गएका पत्रहरुको अभिलेख सुरक्षित रुपमा भविष्यमा खोजेको बेला छिटो छरितो रुपमा पाउने गरी राख्नुलाई अभिलेख व्यवस्थापन भनिन्छ । अर्थात कार्यालयमा महत्वपूर्ण कागजातको सञ्चितिलाई अभिलेख भनिन्छ भने कार्यालयमा कागजातहरु प्राप्त भएदेखि जतन गरी राख्ने र प्रयोग विहीन भएपछि धुल्याउने सम्मका कार्यलाई अभिलेख व्यवस्थापन भनिन्छ ।

अभिलेख व्यवस्थापनका उद्धेश्यहरु निम्नानुसार रहेका छनः

→कागजातहरु सुरक्षित किसिमले राख्नु र पुन प्रयोगमा ल्याउनु

→कागजातहरु खोजेको बेला सजिलो र छिटो प्राप्त गर्नु

→भविष्यमा कानुनी रुपबाट प्रमाण पेश गर्नु

→कम ठाउँको प्रयो गरी मितव्ययिता अपनाउनु

→लेखहरुलाई आगो, पानी, घाम, मुसा आदि हानीकारक वस्तुबाट जोगाउनु आदि ।

 

अभिलेख व्यवस्थापनका महत्वहरु निम्नानुसार रहेका छनः

→बितेका कुराको स्मरण गराउन

→कुनैपनि लिखित कागजात वा सूचनाहरुको व्यवस्थित संरक्षण गर्न

→महत्वका आधारमा प्राथमिकीकरण गर्न

→कार्यालयको काम कारबाही सञ्चालन गर्न सहयोग पु¥याउन

→संस्थागत स्मृतिलाई प्रभावकारी बनाउने

→प्रयोग र पुन प्रयोगका लागि व्यवस्थित भण्डारण गर्न

→प्रतिलिपि उपलब्ध गराउन

→अभिलेख विश्वसनीयता

→प्राथमिकताका आधारमा वा प्रयोग विहीन भएपछि धुल्याउन ।

 

पाेख्रेल इटहरी उपमहानगरपालिकामा कार्यरत छन् ।