धनकुटा: धनकुटा नगरपालिका वडा नम्बर ३ का गोपाल वाग्ले कृषि विकास कार्यालयमा सहयोगीको रूपमा काम गर्थे । कार्यालयमा आएका एक विदेशी पाहुनाले अनौठो फल खाए । उनी सहयोगी भएको हुनाले आतिथ्यता उनकै टाउकोमा थुपारिएको थियो । खाना खाने बेलामा ती विदेशी पाहुनाले एक अनौठो फल त खाए, तर वाग्लेको मनमा भने त्यो फलबारे जिज्ञासा उत्पन्न भयो ।
वाग्लेले त्यो फलको एक चाना चाख्ने मौका पाए । ‘मलाई त शुरुमा स्वाद नभएको फलजस्तो लाग्यो, तर एक छिनपछि घिउको स्वाद मुखमा आयो ।’ उनले ३८ वर्ष पहिलेको अनुभव प्रदेश पोर्टललाई सुनाए ।
यो पैसा फल्ने बोट रहेछः वाग्ले
वाग्लेले त्यो बेला चाखेको फलले मनमा खुलदुली उत्पन्न गराएको थियो । त्यो फलबारे उनले जान्नेसुन्ने मौका पाए । त्यसको नाम एभोकाडो रहेछ । धनकुटाको पाख्रीबास कृषि अनुसन्धान केन्द्रमा पहिलो पटक विदेशीले रोपेको यो फल माटो, हावापानी, मौसम सुहाउँदो रहेछ । धनकुटाको माटो एभोकाडोका लागि उपयुक्त भएको बुझेर बेलायती कृषि विज्ञले यसलाई रोपेका रहेछन् । तर, यसको उचित प्रचारप्रसार भने गर्न सकिएको रहेनछ ।
वाग्लेले एभोकाडोको बारेमा बुझेर किसानलाई यस बारेमा जागरुक बनाउने योजना बनाए । नभन्दै उनी एभोकाडोको खेतीतर्फ लागे । उनले शुरुमा ५० वटा बिरुवा लगाए । बिरुवा लगाएको ३ वर्षमा यसले अथाह उत्पादन दियो । तर, उचित बजार हुन सकेन । १० रुपैयाँ केजीमा पनि एभोकाडो बिक्री नभएपछि वाग्लेले अधिकांश विरुवा काटिदिए । भएका केही बिरुवाको फल बोकेर उनी प्रचारमा हिँड्थे । उनी देशका विभिन्न भागसम्म एभोकाडोको प्रचारमा हिँडे । उनले धरान, इटहरी, विराटनगरका विभिन्न स्थानमा एभोकाडो बोकेर प्रचार गर्दै हिँडेको बताए ।
‘मान्छेले राम्रोसँग नचिनेको फलबारे चिनाउन कम ठूलो समस्या परेन । आफ्नै गाउँका दाजुभाइले यसलाई चिलाउनेको रुख पनि भने’, वाग्लेले भने, ‘बिस्तारै एभोकाडोको महत्व र यसको अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा माग रहेको बारेमा सुनाएँ ।’ उनी ५० को दशकको अन्त्यतिर विराटनगरको बजारमा एभोकाडोको प्रचारका लागि बसेका थिए । तर, जान्दै नजानेको फल बेच्न बसेको भन्दै मर्ने खानेकुरा होला भन्दै उनलाई अपमान गरेको उनी सम्झन्छन् ।
तर, समय फेरियो । एभोकाडोका बारेमा मान्छेले यति चाँडै बुझ्नुमा घुमफिरको संस्कृति र सूचना प्रविधिको विकास मुख्य कारक रहेको ठान्छन् वाग्ले । अहिले वाग्लेले एभोकाडोको नर्सरी राखेका छन् । आउने किसानलाई रोप्ने तरिका, हेरविचार गर्नेदेखि यसको बजार र महत्वको बारेमा समेत बुझाउँछन् । उनले बारीमा प्रशस्त एभोकाडो लगाएका छन् । उनका छिमेकी उनलाई पहिले चिलाउने रोेपेको भन्थे, तर उनी आजकाल निकै खुशी छन् । कारण पहिले चिलाउनेको बिरुवा रोप्यो भनेर खिसी गर्नेहरू सिजनमा लाखको अङ्कमा रुपैयाँ थाप्न थालेका छन् ।
बजार नभएर रोपेका बिरुवा काटिदिएँः श्रेष्ठ
धनकुटा–५ कर्मीटारकी ईश्वरी श्रेष्ठले बारीमा सुन्तला र जुनार लगाएकी थिइन् । श्रीमान् प्रोजेक्टमा काम गर्थे । विदेशीसँगको सङ्गतमा एभोकाडोको महत्व थाहा पाएका उनका श्रीमान्ले शुरुमा २ वटा बिरुवा ल्याएर बारीमा रोपेका थिए । त्यसलाई बिस्तार गदैैं श्रेष्ठले ५० वटा बोट बनाइन् ।
राम्रो उत्पादन दिने एभोकाडोको उचित बजार भएन । त्यसपछि ईश्वरीले बारीका बिरुवा काटेर दाउरा बालिन् । बिस्तारै गाउँका केहीले एभोकाडोको राम्रो मूल्य दिन थालेको सुनाए । उनले भएका बिरुवा जोगाउन थालिन् । घरमै २० रुपैयाँ प्रति केजीसम्म मूल्य आउन थाल्यो । बिस्तारै ४०, ६० हुँदै यसको मूल्य वृद्धि हुन थाल्यो ।
अघिल्लो साल ईश्वरीले बारीमा भएका एभोकाडो व्यापारीलाई ठेक्का दिइन् । अघिल्लो साल १ लाखमा दिएको ठेक्का यो वर्ष थप ५० हजार बढीमा ठेक्का दिइन् । शनिबार धनकुटाको एभोकाडो महोत्सवमा भेटिएकी ईश्वरी नगरपालिकाले गरेको यस खालको प्रचारले बजार बन्ने र एभोकाडोको बारेमा थाहा नपाएकाले पनि यसको महत्व बुझ्ने भन्दै हर्षित देखिइन् । उनले भनिन्, ‘उत्पादित वस्तुले सहज बजार पाउने हो भने मात्र पनि हामी यसैको उत्पादनमा मात्र ध्यान दिन्थ्यौँ ।’
‘एभोकाडोको भविष्यका बारेमा अब २० वर्ष डराउनुपर्दैन’
पेशाले प्राध्यापक रहेका धनकुटा – ३ का श्यामप्रसाद वाग्लेले भक्तपुरका व्यापारीबाट उच्च जातका बिरुवा ल्याएर १३ वर्ष पहिले बारीमा एभोकाडो लगाएका थिए । विगतमा संसारले चिनेको फल भएता पनि नेपालमा यसबारे उचित प्रचार हुन नसकेको उनी बताउँछन् । उनी एभोकाडोको सम्भाव्यता र यसको महत्वका बारेमा शोधपत्र पनि तयार गर्दैछन् । वैशाख सम्ममा सकिने उक्त शोधपत्र एभाकाडोको वरिपरी घुमेको वाग्लेले जानकारी दिए ।
आफ्नै माटोमा पैसा फल्ने बोट देखेपछि यसैको अनुसन्धानमा लागेका वाग्ले सरकारले यसको अन्तर्राष्ट्रिय बजारीकरणका लागि पहल मात्र गरिदिने हो भने यहाँका किसानको जीवनले आर्थिक उन्नतिको पथ भेट्ने ठोकुवा गर्छन् ।
प्रतिरोपनी १ लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गर्न सकिन्छः राई
एभोकाडोको व्यावसायिक खेतीको अध्ययन गरेका जीवनप्रसाद राईले नेपालमा पहिलो पटक २०२८ सालमा पाख्रीबासमा यो फलको बिरुवा रोपिएको बताए । मेक्सिकोको रैथाने फल रहेको एभोकाडोले मुटु स्वस्थ राख्ने, यौन दुर्बलता घटाउने लगायतका फाइदा दिने उनी बताउँछन् ।
यसको व्यावसायकि विकासमा १ रोपनीमा १५ बोट लगाउन सकिन्छ । ५ वर्षपछि प्रति रोपनी १ लाखसम्म आम्दानी गर्न सकिने हुँदा यो उच्च मुनाफा लिन सकिने खेती रहेको राईले जानकारी दिए ।
शनिबार धनकुटा नरपालिकाले एशियाको पहिलो एभोकाडो महोत्सव भनेर यो फललाई ब्राण्डिङ गर्ने प्रयास गरेको छ । यसको प्रवद्र्धनका लागि स्थानीय सरकारले हरेक साल यसरी नै विभिन्न कार्यक्रमको आयोजना गर्ने धनकुटा नगरपालिकाका मेयर चिन्तन तामाङले जानकारी दिएका छन् ।
धनकुटामा रहेका किसानलाई एभोकाडोको खेतीतर्फ आकर्षित गराउन विभिन्न कार्यक्रम गर्दै जाने र किसानलाई बढी सहुलियत दिँदै जाने उनले बताए । ‘उत्पादित उत्पादनको बजारीकरणका लागि किसानलाई सघाउ पुर्याउने धनकुटा सरकारको लक्ष्य रहेको छ’, उनले भने, ‘प्रशस्त उत्पादन हुने एभोकाडोलाई नै ब्राण्डिङ गर्दै जाने योजना छ ।’
धनकुटा सरकारले एभोकाडोलाई प्राथमिकतामा राखेपछि पछिल्लो समय ४० हजार बिरुवा बिक्री भइसकेको तथ्याङ्क छ । यो आँकडाअनुसार धनकुटामा एभोकाडोको खेती ठूलो परिमाणमा हुँदैछ भन्ने बुझ्न गाह्रो छैन ।
