सङ्खुवासभाः सङ्खुवासभाको भोटखोला गाउँपालिकामा अवस्थित ऐतिहासिक वरुण नदी संरक्षण नहुँदा नदीको अस्तित्व गुम्ने खतरा बढेको छ । परापूर्व कालमा अलौकिक शक्ति समेत रहेको भनिएको नदीको संरक्षण हुन नसक्दा यसको महत्व गुम्ने खतरा बढेको हो । राष्ट्रिय गौरवको आयोजना उत्तर दक्षिण कोशी राजमार्ग (किमाथाङ्का सडक) को निमाणसँगै वरुण नदीको अस्तित्व खतरामा परेको छ ।
सडक निर्माणको क्रममा झरेको ढुङ्गा र बालुवाले नदी भरिएको छ । भक्तजनहरूले पूजा गर्ने पोखरीमा नै डोजर लगाइएको छ । यसरी पौराणिक महत्व बोकेको नदीको अहिले संरक्षण नहुँदा भोलि सो पोखरी आहालमा परिणत हुने सम्भावना रहेको स्थानीय नागरिकहरू बताउँछन् । नदीको संरक्षण गरी पर्यटकीय क्षेत्रको रूपमा विकास गर्न सके स्थानीयको राम्रो आयस्रोत बन्न सक्ने भोटखोलाका मुटुक भोटेको भनाइ छ ।
वरुण नदीका विषयमा जानकार ताराबहादुर बुढाथोकीका अनुसार सत्य युगमा जलका देवता इन्द्रले संरक्षण गरेका ४ वटा दिक्पालमध्ये दोस्रो द्वारपालका रूपमा वरूणलाई लिएको धार्मिक ग्रन्थमा उल्लेख गरिएको छ । इन्द्रको पहिलो द्वारपाल कुबेर र तेस्रो द्वारपाल यम हुन् भनिएको छ । यसरी जलका देवताले द्वारपालका रूपमा स्थापित गरेको वरूण नदी देवताहरूको युद्धको अस्त्र अर्थात् वरूणास्त्र भनेर पनि चिनिएको छ ।
वरूणमा देवताहरूको वास भएकै आधारमा तिनका शिरमा शिव पार्वती, शिवधारा, दूधपोखरी, वरूण पोखरी, वरूणेश्वर महादेव लगायतको सिर्जना भएको कथन छ । सत्य मात्र बोल्न जान्ने राजा हरिश्चन्द्रको कथामा वरूणसँग छोरो वर मागेको र उनको भाग्यमा नभएको पुत्र समेत दिन वरूणजी आफू तयार रहेको तर भाग्यमै नभएको हुनाले पछि उनै वरूणले फिर्ता लिन चाहेर लगेको कुरा समेत धार्मिक ग्रन्थमा उल्लेख भएको पाइन्छ ।
गोमुख गङ्गाको शिर वरूण नदी नै भएका कारण ८४ हजार पितृको उद्दारका लागि शिवजीले जटा फिँजाएर गङ्गाबाट सेचन लिएको स्थान वरुण नदी भएको समेत वेद पुराणमा पनि उल्लेख गरिएको छ । त्यसैगरी भोटे सम्प्रदायमा वरूण ठेनेम्बा र हटिया ठेनेम्बा भनेर चिनिने २ वटा छाँगाहरू पनि सोही नदीमा रहेका छन् । यो नदीलाई पथ्थर चिरेको नदी भनेर समेत चिनिन्छ । सौर्य मण्डलका ग्रहमा वरुण ग्रह समेत भएको हुँदा यस नदीको उत्पत्तिमा ब्रह्माण्डको समेत सम्बन्ध रहेको देखिएको सहित्यकार समेत रहेका ताराबहादुर बुढाथोकीले बताए ।
वरुण नदीमा माघ १ गतेका दिन मकर नुहाउने गरिन्छ । जिल्ला तथा जिल्ला बाहिरका दर्शनार्थीहरू सो नदीमा मकर नुहाउन पुग्ने गरेका छन् । माघे संक्रान्तिमा अरुण र वरुण नदीको संगम स्थलमा नुहाउने परम्परा अनुसार सो ठाउँमा मकर नुहाउने चलन पनि रही आएको छ । यस्तो धार्मिक तथा पर्यटकीय महत्व बोकेको वरुण नदीको अस्तित्व नै खतरा पर्दा स्थानीयले चिन्ता गरेका छन् । गत वर्ष वरुण नदीको शिरमा रहेको लाङमाले ताल फुटेर बाढी आएपछि वरुण नदीको आकारमा परिवर्तन भएको थियो ।
नदीको पानीको रङसमेत अन्य नदीको भन्दा फरक अर्थात् नीलो रङको रहेको छ । अहिले सो पानीको रङ भने विस्तारै पहिलेकै अवस्थामा फर्कन थालेको छ । तर सोही क्षेत्रबाट सडक निर्माण हुँदा पानीको रङमा परिर्वतन आउन सक्ने स्थानीयले आशङ्का गरेका छन् । ताल फुटेर बाढी आउनु र सडक निर्माणसमेत सोही ठाउँबाट हुनुले नदीको थप आकार परिर्वतन भएपछि भक्तजनको मनमा खल्लोपना उब्जिएको छ भने धार्मिक आस्थाको धरोहर कमजोर बन्दै गएको छ ।
सो नदीको किनारमा माघ १ गते लाग्ने मकर मेला, भोट क्षेत्र र तल्लो क्षेत्रका बासिन्दाबीचमा भेटघाट गर्ने मुख्य थलोको रूपमा लिइने गरेको छ । सो मेला र वरुण नदीलाई हिन्दू तथा बौद्ध धर्मावलम्बीहरूले उत्तिकै महत्वका साथ हेर्ने हेर्ने गर्दछन् । अरुण र वरुण नदीलाई मामा र भान्जाको समेत संज्ञा दिएको पाइन्छ ।
अर्थको नाममा इतिहास र ऐतिहासिक महत्वको मौलिक पहिचानको अस्तित्व खलल पार्ने किसिमबाट भएका गतिविधिहरू कुनै हालतमा सम्मानयोग्य हुन नसक्ने स्थानीयले बताउँदै आएका छन् । उनीहरूले भन्ने गरेका छन्, ‘धर्म, काम र मोक्षका लागि देश विदेशबाट आउने धर्मावलम्बीहरूको ताँतीलाई व्यवस्थापन गर्नुको त कुरै छोडौं भएको ऐतिहासिक धर्मको धरोहरमा दाग लगाएर तितरबितर पार्न खोजियो ।
विद्युत उत्पादनमा स्थानीयबाट विरोध
ऐतिहासिक मौलिक पहिचान बोकेको धार्मिक क्षेत्र वरूण नदीबाट बिजुली उत्पादन गर्न नदिइने भन्दै स्थानीयले विरोध गरेका छन् । तल्लो वरूण खोलाबाट १ सय ३२ मेगावाटको जलविद्युत आयोजना निर्माण गर्न त्यसको वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ्कन गरिने भन्दै जलविद्युत निर्माण कम्पनी एमपिक इनर्जी प्रा.लिको आयोजनामा गत मंसिर २२ गते सार्वजनिक सुनुवाइ कार्यक्रम गर्न खोज्दा समेत स्थानीयले गर्न दिएनन् ।
वरुण नदीको आफ्नै मौलिक पहिचान रहेको भन्दै यो नदीबाट कुनै पनि हालतमा कुनै पनि किसिमको जलविद्युत आयोजना निर्माण गर्न नहुने स्थानीयहरूको भनाइ छ ।
भोटखोला गाउँपालिकाका स्थानीयसँगै भोटे जनजाति सेवा सङ्घ जिल्ला कार्य समिति सङ्खुवासभा, भोटे जनजाति सेवा सङ्घ भोटखोला गाउँ कार्यसमिति र भोटखोला स्पोर्टिङ क्लबले अलग–अलग प्रेस विज्ञप्ति जारी विद्युत उत्पादनको विरोध गरेका छन् । स्थानीयले वरूण बचाऊ सङ्घर्ष समिति समेत गठन गरेर त्यसको विरोधमा उत्रिएको सङ्घर्ष समितिका सदस्य भोटखोला–४ का उत्तर राई र सञ्जय खालिङले जानकारी दिए ।
अर्थको नाममा इतिहास र ऐतिहासिक महत्वको मौलिक पहिचानको अस्तित्व खलल पार्ने किसिमबाट भएका गतिविधिहरू कुनै हालतमा सम्मानयोग्य हुन नसक्ने र लाभका हिसाबबाट पनि प्रभावकारी नहुने वरुण बचाऊ सङ्घर्ष समितिका संयोजक छेरुक शेर्पाले बताए । विद्युत उत्पादन गर्दा नदी क्षेत्र क्षतविक्षत हुने भएको हँुदा वरुण नदीबाट विद्युत निकाल्न नहुने ताराबहादुर बुढाथोकीले बताए । उनले यसको संरक्षण गर्नुपर्नेमा जोड दिए ।
वरूण नदीको पानीले हाइड्रोपावर सञ्चालन गर्ने विषय कहाँबाट कसले र कहिले उठान गरेको हो, स्थानीयले जानकारी नै नपाउने गरी छक्याएर सर्भे गरिएको बताइएको छ । सो कार्य निन्दनीय भएको भन्दै वरूण नदीको मौलिक पहिचान जगेर्ना गरिने शेर्पाले बताए । स्थानीयले यस विषयमा माघे संक्रान्ति मेलाको अवसर पारेर वृहत विरोध ¥याली प्रदर्शन गर्ने बताएका छन् ।
_1720278409.jpg)
