काठमाडौंः कर्जा लिन आउनेहरूको संख्या बढ्न नसकेपछि बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरू अधिक तरलताको सिकार बनिरहेका छन् ।
बैंकहरूमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएपछि तरलता व्यवस्थापन गर्नका लागि नेपाल राष्ट्र बैंकले बुधबार पनि ५० अर्ब रुपैयाँ निक्षेप तानेको छ ।
राष्ट्र बैंकले बुधबार ६३ दिनका लागि सो रकमबराबरको निक्षेप तानेको हो । चालू आवमा राष्ट्र बैंकले यसरी तान्ने निक्षेपको सबैभन्दा लामो अवधि हो । चालू आवमा यसअघि राष्ट्र बैंकले २ देखि ४२ दिनसम्मलाई निक्षेप तानेको थियो भने अहिले ६३ दिनका लागि निक्षेप तानेको हो ।
हाल बैंकहरूको कर्जा निक्षेप अनुपात (सीडी रेसियो) ७८ दशमलव ३१ प्रतिशत छ । यसलाई हेर्दा बैंकहरूसँग लगभग ७ खर्ब ४१ अर्ब रुपैयाँ लगानीयोग्य रकम देखिन्छ । अहिले बैंकहरूमा अधिक तरलता रहेको छ । त्यसलाई व्यवस्थापन गर्न राष्ट्र बैंकले पटकपटक बोलकबोलबाट पैसा तान्दै आएको छ । बुधबारको बोलकबोलमा बैंकहरूले घटीमा १० करोड रुपैयाँ र बढीमा ५ करोडले भाग गर्दा निःशेष भाग जानेगरी कुल आह्वान रकमसम्म प्रस्ताव गरेका थिए । बैंकहरूले यसरी राष्ट्र बैंकमा राखेको निक्षेप यस बैंकबाहेक अन्य बैंक तथा वित्तीय संस्थामा पनि धितोका रूपमा प्रयोग गर्नसक्ने प्रावधान रहेको छ ।
बैंकिङ प्रणालीमा अधिक तरलताको स्थिति देखिएमा नेपाल राष्ट्र बैंकले आफ्नो स्वामित्वमा रहेको सरकारी ऋणपत्रको सुरक्षणमा खुला बजार कारोबारमार्फत तरलता प्रशोचन गर्ने गर्छ । यस्तो उपकरणलाई ‘रिभर्स रिपो’ भनिन्छ ।
रिपो तथा रिभर्स रिपो राष्ट्र बैंकले छोटो समयावधिका लागि बैंकिङ प्रणालीमा तरलता प्रवाह गर्न तथा बैंकिङ प्रणालीमा रहेको अधिक तरलतालाई प्रशोचन गर्न उपयोग गर्ने उपकरण हुन् । यसअन्तर्गत तरलताको अवस्था हेरी राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूबाट अल्पकालीन सापटी दिने वा लिने कार्य गरी तरलताको व्यवस्थापन गर्ने गर्छ ।
बैंकिङ प्रणालीमा साधारण प्रकृतिको न्यून तरलताको स्थिति देखिएमा छोटो अवधिका लागि तरलता प्रवाह गर्न प्रयोग हुने उपकरणलाई ‘रिपो’ भनिन्छ । यसअन्तर्गत तरलता आवश्यक परेको बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूबाट ट्रेजरी बिल वा विकास ऋणपत्र धितोका रूपमा लिई निश्चित ब्याज लिने सर्तमा नेपाल राष्ट्र बैंकले ती संस्थालाई अल्पकालीन सापटी प्रदान गर्छ । जसले गर्दा बैंकिङ प्रणालीमा तरलता प्रवाह हुन जान्छ ।
बैंकिङ प्रणालीमा साधारण प्रकृतिको अधिक तरलताको स्थिति देखिएमा अल्पकालीन अवधि तरलता प्रशोचन गर्न प्रयोग हुने उपकरणलाई ‘रिभर्स रिपो’ भनिन्छ । यसमा बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई निश्चित ब्याज तिर्नेगरी नेपाल राष्ट्र बैंकले तोकिएको रकम ती संस्थाबाट सापटी लिने काम गर्छ, जसले गर्दा बैंकिङ प्रणालीको तरलतामा कमी आउँछ ।
विगत २ वर्षयता बैंकहरूमा अधिक तरलता भएपछि ‘रिभर्स रिपो’ मात्र गरिँदै आएको छ । बुधबार सबैभन्दा लामो अर्थात् ६३ दिनका लागि ‘रिभर्स रिपो’ गरिएको छ । बोलकबोलमा परेका बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले आगामी ११ भदौमा सावाँ र ब्याज पाउनेछन् ।
कर्जाको माग न्यून हुँदा अहिले बैंकहरूमा पैसा थुप्रिएको छ । अहिले बैंकहरूमा ७० खर्ब २६ अर्ब निक्षेप हुँदा कर्जा प्रवाह भने ५६ खर्ब ७१ अर्ब रहेको छ । सीडी रेसियो ९० प्रतिशतसम्म जान पाउने भए पनि अहिले ७८ प्रतिशत मात्र रहेको छ ।
नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार ‘क’ वर्गका वाणिज्य बैंकहरूमा ६२ खर्ब ८६ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप रहेको छ । उनीहरूले ५५ खर्ब ७१ अर्ब रुपैयाँ मात्र कर्जा प्रदान गर्न सकेका छन् । अन्य ‘ख’, ‘ग’ र ‘घ’ वर्गका वित्तीय संस्थाहरूमा ७ खर्ब ४० अर्ब निक्षेप रहेको छ । ती संस्थाले ६ खर्ब १९ अर्ब रुपैयाँ मात्र ऋण लगानी गर्न सकेका छन् ।
अधिक तरलताका कारण बैंकहरूको अन्तरबैंकिङ ब्याजदर २ दशमलव ९५ मा अडेको अड्यै छ । राष्ट्र बैंकले बैंकहरूको प्रणालीबाट तरलता खिचिरहे पनि अधिक तरलताको अवस्था यथावत् नै छ । बैंकिङ प्रणालीमा रकम थुप्रिँदै गएपछि राष्ट्र बैंकलाई नै तरलता व्यवस्थापन गर्न हम्मेहम्मे भएको छ ।
नेपाल बैंकर्स संघको तथ्यांकअनुसार चालू आवको जेठ मसान्तसम्ममा वाणिज्य बैंकहरूले ६२ खर्ब ५८ अर्ब रुपैयाँ निक्षेप संकलन गरेका छन् भने ४९ खर्ब १० अर्ब रुपैयाँ कर्जा प्रवाह गरेका छन् । यसअवधिमा वाणिज्य बैंकहरूको औसत सीडी रेसियो ७८ दशमलव ४४ प्रतिशत छ ।
जेठ मसान्तसम्ममा वाणिज्य बैंकहरूको सीडी रेसियो कुनै बैंकको ६४ दशमलव ३१ प्रतिशतसम्म पनि झरेको थियो ।
प्रभु बैंकको ७१ दशमलव ५० प्रतिशत, स्ट्यान्डर्ड चार्टर्ड बैंकको ७१ दशमलव ५७ प्रतिशत, नेपाल एसबीआई बैंकको ७२ दशमलव १० प्रतिशत सीडी रेसियो छ । सबैभन्दा धेरै सीडी रेसियो सिटिजन्स बैंकको रहेको छ । यसको सीडी रेसियो ८५ दशमलव ६० प्रतिशत छ ।
सामान्यतया बैंकमा स्थायी तरलता २० प्रतिशत हुनुपर्ने हो । त्यो पनि ३० प्रतिशतभन्दा बढी रहेको छ । मुलुकमा अहिले रेमिट्यान्स बढिरहेकाले निक्षेप बढ्ने सम्भावना अधिक रहेको छ । सहकारी संस्थाहरू धराशायी भएपछि बचतकर्ताहरू बैंक तथा वित्तीय संस्थामा आकर्षित भएकाले पनि निक्षेप थुप्रिएको हुनुपर्ने अर्थविद्हरूको भनाइ छ ।
कर्जा लिन व्यवसायी उत्साहित भए पनि तरलताको उपयोग गर्न चाहिँ नसकेको अवस्था रहेकाले बैंकहरूमा निक्षेप थुप्रिएको बताइएको छ । यो खबर आजको राजधानी दैनिकबाट लिइएको हो ।
