इटहरीः करियर ट्रेनिङ फाउण्डेशन (सिटिएफ) को स्थापना गरेर विद्यालय शिक्षाको १५ वर्ष अनुभव बोकेका बद्री दाहाल सो क्षेत्रका विज्ञका रूपमा परिचित छन् । विद्यालय शिक्षाको ओभर म्यानेजमेन्ट र क्वालिटी ट्रान्सफरमेसनमा ५ हजार निजी स्कुलका ३० हजार बढी शिक्षक, ३ हजार बढी सामुदायिक विद्यालयका शिक्षक र ६ हजार बढी अभिभावकमाझ पुुगेर उनको संस्थाले निरन्तर काम गरिरहेको छ ।

प्रविधियुक्त सीपमूलक शिक्षामा विशेष जोड दिँदै जनशक्ति राज्यका लागि तयार हुनुपर्छ भन्ने दाहालले अङ्ग्रेजी भाषा केन्द्र्रित शिक्षाले राज्यलाई नोक्सानी भइरहेको तर्क गर्छन् । युरोप अमेरिकाका लागि भन्दा पनि आफ्नो राज्य बनाउन आवश्यक जनशक्ति तयार गर्नुपर्ने धारणा राख्ने उनीसँग गरेको संवादको संक्षिप्त अंशः

अङ्ग्रेजीलाई बेन्चमार्क बनाइनु हुँदैन ।
सरकारी विद्यालय कमजोर भएको बेला निजी विद्यालयले व्यावसायिक वृद्धिका लागि अङ्ग्रेजीमोह जगाएकै हो । हामी साँच्चै अङ्ग्रेजीमा कमजोर नै थियौं । तर, अहिले यस्तो भयो कि अङ्ग्रेजी बोल्ने मात्र सबथोक हो भन्ने भ्रम छ ।
तर, म भन्छु अङ्ग्रेजी अलिकति मात्र हो । जीवनमा अङ्ग्रेजी सबथोक हो भनेर सोचियो भने गलत हुन्छ । भाषा राम्रो हुँदा अन्य कुरा सिक्न सजिलो हुन्छ, त्यो सही हो । तर जसरी अहिले अभिभावक र विद्यार्थीमा अङ्ग्रेजीप्रतिको अगाध मोह छ त्यो हुनु हुँदैन । हामीले अङ्ग्रेजीको पछि लाग्दालाग्दै सीप र प्रविधिलाई निकै पछि छाडिसक्यौँ ।

हामीले अङ्ग्रेजी मात्र पढाएर युरोप, अमेरिका र अष्ट्रेलियाजस्ता देशका लागि जनशक्ति तयार पार्दै छौं । हाम्रो गाउँ बनाउने मान्छे खोइ ?
चीन, जापान र कोरिया त्यसै सम्पन्न भएका होइनन् । उनीहरू अङ्ग्रेजी भाषाले समृद्ध भएका हुँदे होइनन् । उनीहरू त सीप र प्रविधिले सम्पन्न भएका हुन् । यो कुरा आजका अभिभावक र विद्यार्थीले बुझ्न् जरुरी छ ।
त्यसैले अङ्ग्रेजी भाषा सिकाइको बेन्च मार्क हुँदै होइन । त्यस्तो बनाइनु पनि हुँदैन । शिक्षामा त सर्वाङ्गीण विकास हुनु आवश्यक छ । सोच्ने तरिका, निर्णय गर्न सक्ने क्षमता, नेतृत्व लिन सक्ने क्षमताको विकासलाई मात्र बेन्च मार्क बनाउनुपर्छ । अङ्ग्रेजी बेसिक आवश्यकता हो, मूल्यवान शिक्षा अपरिहार्य वस्तु हो ।

सरकारी विद्यालयमा अङ्ग्रेजी मोह
टाइ झुण्ड्याउँदैमा शिक्षाको तह प्राप्त भयो भन्ने भ्रम जो कोहीलाई पनि छ । विद्यालय शिक्षाको गुणस्तर वृद्धि बाहिरी आवरणले हुँदै हुँदैन । यो भ्रम स्कुल चलाउने, पढाउने, पढ्ने र पढ्न पठाउने समेतलाइ भएपछि अनि कहाँबाट राम्रो शिक्षाको विकास हुन पाओस् ?

हामी त भन्छौं विद्यालयमा विद्यार्थीलाई रटाएर पढाउने हुँदै होइन । त्यहाँ त समाजमा हुने अतिआवश्यक नैतिकवान, गुणकारी, सीपमूलक, निडर, मिलनसार, सहयोगी भावना बोकेको असल नगरिक कसरी बन्ने भन्ने सिकाउने हो । अस्वस्थ प्रतिस्पर्धाको आधारमा विद्यार्थीलाई सुगा रटाइ गर्ने प्रचलन संसारबाट हराउँदै गएको छ । हामीले मात्र यस्ता पुराना ट्रेन्डलाई पछ्याइरहेका छाँै ।

अब ढिला गर्नुहुन्न । हामीले सही बाटो समातेर राज्यलाई काम लाग्ने भावी पुस्ता तयार पार्नुपर्छ । अनि मात्र सरकारले भनेको समृद्धिको यात्रा तय गर्न कठिन हुन्न । नत्र देश बनाउने प्राविधिक जनशक्ति जापान र कोरियाबाट ल्याउनुपर्छ । हाम्रा देशका अदक्ष कामदार भने त्यहाँ मदजुरी गर्न जानुपर्छ ।
अहिले स्थानीय र प्रदेश सरकार आएपछि धेरै आशा जागेको छ । शिक्षाको आमूल परिवर्तनका लागि स्थानीय सरकार सञ्चालकहरूले मनोविज्ञान परिवर्तन गर्न सकेका छैन् । तर, गर्नुपर्छ । अङ्ग्रेजी शिक्षा सबथोक हो भन्ने भ्रम पहिले नै हटाउने । अनि प्राविधिक ज्ञान कसरी दिन सकिन्छ भन्नेतर्फ सोच्ने ।

हल्लाका पछि अभिभावक
अभिभावक हल्लाको पछि दगुरिरहेका छन् । वर्षैपिच्छे विद्यालय परिवर्तन गर्दै नानीहरू डुलाइरहने प्रवृत्ति राम्रो हुँदै होइन । अभिभावक त जिम्मेवारीबाट पन्छिन खोजिरहेका छन् । तर, एउटा बालकका लागि अभिभावकजस्तो महत्वपूर्ण गाइड गर्ने व्यक्ति अर्को हुनै सक्दैन । हामी भरसक उज्यालो हुनेबित्तिकै विद्यालयमा नानी पु¥याउन पाए हुन्थ्यो भन्छौँ ।

व्यस्त जीवनशैली अपनाइरहेका आम मध्यमवर्गका परिवारले उचित समय प्रदान गर्न नसक्दा भावी पुस्ताको भविष्य अन्योलपूर्ण बन्न सक्छ । यस बारेमा सचेत हुनुपर्छ । यो हेक्का सन्तान हुर्काउने आमा बुबाालाई हुनु जरुरी छ । जति खेरै पढाइपढाइ मात्र भन्यो भने सन्तानको चौतर्फी विकास हुन सक्दैन विद्यार्थीले अभिभावकसँग संस्कार र ममता पाउँछन् । मायालु वातावरणको शिक्षा अर्कै हुन्छ ।

जति धेरै पैसा ति¥र्यो, त्यति धेरै पढाइ राम्रो हुने, जति धेरै टिउसन पढायो, उति राम्रो पढाइ हुने भन्ने भ्रम पुरानो हो नि ।
अब केही अभिभावकले शिक्षाको सन्तुलित विकासमा चासो देखाउन थालेका छन् । अभिभावकले प्यारेन्स एजुकेशनको क्याम्पेन चाहेका छन् । बच्चाको डिसिजन स्किल कस्तो छ, संस्कार संस्कृति कस्तो छ, टेक्नोलोजीप्रतिको अवारनेश, कल्चलर मुभमेन्ट कस्तो छ अभिभावकले खोजेका छन् । यो सुखद पाटो हो ।
अहिले इटहरीमा पनि हाम्रो नेतृत्वमा सुष्मा सेकेन्डरी स्कुलमा नयाँ प्रयोग हुँदैछ । व्यावहारिक शिक्षालाई कसरी जोड दिने भन्ने बारे हाम्रो अनुसन्धानको टीमले लामो रिसर्च गरेर विश्व शिक्षाका मूल्यमान्यतालाई जोड दिँदै प्रदेश एककै नमुना ल्याब्रोटरी स्कुल विकासको सोचले काम थालनी भएको छ । यस्ता विद्यालयले पुरातन सोच बोकेका विद्यालयलाइ ‘रिप्लेस’ गर्नुपर्छ ।

राज्यको दायित्व
शिक्षामा सन्तुलित विकासको आवश्यकता रहेको छ । शिक्षालाई अङ्क, ग्रेड र प्रतिशतमा तुलना गर्नु हुँदैन । उसको सोच्ने तरिका, आर्जन गरेको ज्ञान र लिन सक्ने कौशलपूर्ण नेतृत्वको आधारमा उसको सिकाइको मूल्याङ्कन गर्ने हो ।

विद्यार्थीको रुचि र चाख अनुसार त्यही क्षेत्रमा अब्बल बनाउने प्रयास गर्नुपर्छ । आज राज्यलाई नै थाहा छैन कि कुन सेक्टरमा कति जनशक्ति चाहिएको छ भनेर । त्यसका लागि राज्यले स्पष्ट खाका बनाउनुपर्छ । कुनकुन ठाउँमा कति र कस्ता जनशक्ति चाहिएको छ भनेर किटान गर्ने अनि त्यहीअनुसार विश्वविद्यालयलाई विद्यार्थी भर्नाका लागि तयार पार्न लगाउने गर्नुपर्छ ।

उनीहरूको विषयगत दक्षता बढाउनका लागि विशेषज्ञ टिमलाई ठाउँठाउँमा राख्नुपर्छ । सोसियो इन्जिनियरिङ गर्न ढिला गर्नुहुँदैन । जनशक्ति विकासको मास्टरप्लान बनाउनुपर्छ । केन्द्रीय सरकार, प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकारले तीन तहको मास्टरप्लान बनाउनुपर्छ । राष्ट्रिय आवश्यकता अनुसारको मोडल तयार पारी सीपयुक्त, प्रविधियुक्त र संस्कार–संस्कृतियुुक्त शिक्षाको बारेमा जोड दिनुपर्छ ।