इटहरी/ पूर्वका धेरै ठाउँहरूमा नाटक र कविताले नै चिनिएको एक्लो ठाउँ हो झोराहाट । विराटनगर नजिकैको झोराहाटमा ‘गाउँमा कविता’ र ‘गाउँमा नाटकघर’ नामक २ विषय यत्ति लोकप्रिय भए कि यी २ विषयको चर्चा देशको कला र साहित्यको बाटोमा हिँड्ने सबैले थाहा पाए । यसका पछाडि झोराहाटको नाटकमैत्री वातावरणको केही हात होला । तर, त्योभन्दा ठूलो हात चाहिँ झोराहाटमै जन्मिएर १४ वर्षबाट झोराहाटमै नाटक खेल्दै आएका पूर्वका चर्चित नाटककर्मी भरत गुरागाईंको छ ।
२ वर्ष अगाडिसम्म झोराहाट बजारबाट पूर्वको बाँसघारीमा दिसापिसाब गर्ने दुर्गन्धित कुना थियो । तर, आज त्यही ठाउँ नेपालका कविता र नाट्य क्षेत्रका मान्छेहरू पुगिरहने कला र साहित्यको तीर्थस्थल जस्तै बनेको छ ।
२०७३ सालबाट एक अमेरिकन नागरिकको आर्थिक सहयोग र भरत गुरागाईं नेतृत्वको स्थानीय नाटकप्रेमीको सक्रियताले यो सबै सम्भव भएको छ । र, त्यही सक्रियताले आज झोराहाट गाउँमा नेपालकै पहिलो गाउँको नाटकघर मात्रै बनेको छैन आवासीय नाटकघरमा नाटक सिक्ने पूर्वकै उर्वर र व्यावसायिक नाट्य गन्तव्य समेत भएको छ ।
२०१६ सालको नाट्य जीनबाट जन्मेको गाउँमा नाटक शृङ्खला
आज संस्थागत रूपमा नाटक सञ्चालन भएको झोराहाटमा त्यत्तिकै नाटकको व्यावसायिक विकास भएको होइन । त्यसमा २०१६ सालबाट झोराहाटका पहिलो नाट्य पुस्ताले स्थापना गरिदिएको दशैं नाट्य कार्यक्रम नै प्रमुख भएको गुरागाईं बताउँछन् । हरेक वर्ष दशैंको अष्टमीमा बेलुका मासुभात खाएर खाट जोडेर बनाएको स्टेजमा नाटक देखाउने संस्कार झोराहाटमा भएको गुरागाईं बताउँछन् । ‘हाम्रो झोराहाटमा नाटकको संस्कार २०१६ मात्रै थियो र त्यो पनि व्यावसायिक नाटकको शुरुवात थियो’, गुरागाईं भन्छन्, ‘त्यो बेलामा पनि पैसा तिरेर नाटक हेर्ने झोराहाटको संस्कारलाई हामीले संस्थागत गरेका हौँ ।’
२०२४ सालमा जन्मेका गुरागाईंले १४ वर्षको उमेरदेखि झोराहाटमै नाटक गर्दै आएका हुन् । तर, २०७३ सालबाट भने आफ्नै छानो भएको नाटकघरमा नाटक गर्दै आएका गुरागाईंको समूह झोराहाटको जीनमै नाटक भएको तर्क गर्छन् । त्यस्तै बुझेर आफूहरूले शुरु गरेको ‘गाउँमा नाटक’ र ‘गाउँमा कविता’ पनि चलेको उनको तर्क छ ।
२०१६ सालमा नाटक खेल्ने केही जीवित पात्रहरू हुनुले पनि आफूलाई नाटककर्म गर्न जाँगर र जोश भर्ने बताएका गुरागाईंले आफ्नो नाटकघरबाट पहिलो पुस्ता सम्मानित समेत भएको बताउँछन् ।
रुकनाथ न्यौपाने, धनपति लुइँटेल, यादव लुइँटेल, देवीप्रसाद ढुंगाना र मित्रप्रसाद भट्टराईजस्ता झोराहाटका जीवित पहिलो पुस्ताका नाट्यकर्मीले नयाँ पुस्तामा हौसला थपेको उनको भनाइ छ ।
शिक्षण पेशाले हौसला थपेको नाट्यघरको उर्जा
३६ वर्षदेखि नाट्यकर्ममा कहिले नाटकको पात्र, कहिले नाटकको लेखक र कहिले निर्देशकको भूमिकामा समेत उदाएका गुरागाईं पेशाले शिक्षक हुन् । र, यही शिक्षण पेशाले नै आफ्नो नाट्य कर्ममा जोश भरिएको उनको भनाइ छ । २६ वर्षे शिक्षण पेशामा गुरागाईंले मोरङको हरैंचामा रहेको जनता माविमा १५ वर्ष शिक्षण गरे ।
२२ वर्षको उमेरमा नेपाली विषयका शिक्षक भएर जनता मावि हरंचामा पुगेका गुरागाईंले त्यहाँ हालका चर्चित नेपाली नायक जीवन लुइँटेल र नाट्यकर्मी घिमिरे युवराजलाई समेत नाट्यकर्ममा केही सहजीकरण गरे ।
स्कुले विद्यार्थी हुँदै घिमिरे र लुइँटेलको नाट्य मोह भएको बताएका गुरागाईंले पछि त्यही स्कुलमा रहँदा नाटक र अन्य सांस्कृतिक कार्यक्रममा सहभागी पुस्ताले अहिलेको झोराहाट नाट्यघर बनाउने काममा सहयोग गरेको बताउँछन् ।
हरंैचामा आफूले शिक्षक भएर जागिर खाएको नभएर सेवा गरेको गर्वसाथ बताउने गुरागाईं भन्छन्, ‘मैलै हरैंचाका केही घरमा त्यति धेरै पटक खाना खाएको छु जति पटक त त्यही घरकाले पनि खाएनन् होला ।’
हरंैचामा शिक्षक भएर सेवा गर्दा नाटक सिकाएको पुस्ता, निःशुल्क ट्युसन पढाएर नाट्य मोहमा आमन्त्रित पुस्ताकै भएकै कारणले आजको झोराहाट बनेको उनको अनुभव छ । आज घिमिरे युवराज राजधानीको प्रसिद्ध शिल्पी नाटकघर चलाउँछन् र उनले पनि गाउँमा नाटकघर सञ्चालनको लागि सहयोग गरेको गुरागाईं बताउँछन् ।
‘पर्दामा जीवन छैन तर नाटकमा प्राण छ’
पत्रकार र प्रशंसकहरूले नाटक राम्रो कि पर्दाको चलचित्र भन्ने प्रश्नको उत्तरमा गुरागाईंको एकै जवाफ छ । त्यो हो, ‘पर्दामा जीवन छैन तर नाटकमा प्राण छ ।’ नाटकमा प्राण छ भन्ने बुझेरै मोरङको गाउँमै बसेर गुरागाईंले नाटककर्महरू गरिरहे ।
उनले सयौँ नाटकमा काम गरे । उनी पर्दाको लोभमा चलचित्र खेल्न राजधानी धाएनन् । बरु उनैलाइ खोज्दै बहुचर्चित उपन्यास सेतो बाघमा एक पात्रको भूमिका निर्वाह गर्न चलचित्र टिमले आफँ आग्रह ग¥यो । ‘सेतो बाघ’ नामक चलचित्रमा गुरागाई ‘महापण्डित सोमनाथ’को भूमिकामा छन । हाल उनलाई एक विदेशी चलचित्रको एक रोलमा काम गर्ने अफर पनि आएको छ ।
नाटकमा प्राण देख्ने गुरागाईंले नाटकमा मात्रै काम भनेका गरेका छैनन् । उनले ‘रात र रहर’ अनि ‘बालबोली’ नामक कविताका २ वटा सङ्ग्रह निकालिसकेका छन् । एउटा उपन्यास पनि लेखेका गुरागाईं सबैभन्दा आनन्द चाहिँ नाटकमै लाग्ने बताउँछन् । सेक्सपियरले भनेजस्तै सबै संसार नाटक भएको भन्ने गुरागाईंको नाटक मोहको आफ्नै व्यक्त कारण त्यही एउटै हो, नाटकमा प्राण छ ।
नयाँ पुस्ताको नाट्य व्यावसायिकता अबको लक्ष्य
झोराहाटको नाटकीय जीनलाई संस्थागत गरेका गुरागाईं नेतृत्वको झोराहाटको नाट्य नेतृत्वले अब झोराहाटका नयाँ पुस्तालाई थप व्यवस्थित र व्यावसायिक बनाउने बताएको छ ।
२०१६ सालबाटै पैसा तिरेर नाटक हेर्ने प्रचलन भएको झोराहाटमा आजकाल पनि पैसै तिरेर नाटक हेरिन्छ । तर, केही फरक भने छ । जस्तो पहिले खाट ओसारेर बनाएको स्टेजमा नाटक हुन्थे । आजकाल आफ्नै मौलिक र व्यवस्थित हलमा नाटक हुन्छ । पहिले नाटक हेर्न दशंैको अष्टमी नै कुर्नुपथ्र्यो । अहिले हरेक हप्ता जसो नाटक मञ्चन हुन्छन् ।
पहिले नाटक गर्न दशैंको मुखमा मात्रै तयारी हुन्थ्यो । आजकाल हरेक दिन तयारी हुन्छ र नाटकै गर्न भनेर दिउँसो स्कुल, कलेज जाने तर अरुबेला नाट्यकर्म मात्रै गर्ने नयाँ पुस्ता नै तयार छ । पहिले नाटकहरू अरुले लेखेका बढी हुन्थे तर आजकाल आफैंले लेखेका नाटकहरू हुन्छन् । यसरी झोराहाटको नाट्य वातावरण संस्थागत भएपछि गुरागाईं हर्षित छन् । हर्षित त नयाँ पुस्ताका पनि छन् । आजकाल नाटक हुनुपूर्व नाटक, कलाकार, लेखक र निर्देशक आदिको नाम र तस्बिर चलचित्र शैलीमा पोस्टरमा छापिन्छ । यसले एकखाले नाटकमा चमक दिएको गुरागाईंको बुझाइ छ ।
व्यावसायिक नाटकमा यहाँ सक्रिय नयाँ पुस्ताको राम्रो भविष्य बनोस् भन्ने गुरागाईंको भनाइ छ । अहिले पनि एउटा नाटक हप्तामा २० पटकसम्म प्रदर्शन भएर लाख बढी कमाएको बताउने गुरागाईं अब यो कमाइ बढाउने र दीर्घकालीन बनाउनेमा सक्रिय हुने विकल्पमा लाग्ने बताउँछन् । थारु भाषामा पनि व्यावसायिक नाटक र नाट्यकर्मीहरू उत्पादन गर्ने गुरागाईंको अर्को सपना छ ।
आफूले केही समय अगाडि देखाएको थारु भाषको नाटक जमेपछि आफूमा यस्तो विश्वास आएको उनी बताउँछन् । आफ्ना नयाँ पुस्तामा चलचित्र वा नाटक जुनसुकै फिल्डमा पनि जम्न सक्ने आत्मविश्वास पाएको बताउने गुरागाईं झोराहाटमा एक दिन दक्षिण एशियाली स्केलको नाट्य महोत्सव लगाउन प्राविधिक र आर्थिक रूपमा सबल बनाउन पनि लागिपरेको बताउँछन् ।
‘२०१६ सालको नाटकको जीनले २०७३ सालमा संस्थागत अनुहार पायो’, गुरागाईं भन्छन्, ‘अब यो संस्थागत नाट्य जमातको जीनले आउँदा दशकमा स्मार्ट नाट्य संस्कार पाउने छ ।’
_1720278409.jpg)
