बेलबारीःप्रदेश नम्बर १ का दुई जिल्लामा अवस्थित राजारानी तालमा पर्यटन वर्ष शुरु हुन लाग्दासमेत चहलपहल छैन । धनकुटाको चौबिसे गाउँपालिका र मोरङको लेटाङ नगरपालिकामा रहेको राजारानी तालको प्रचारप्रसारमा सम्बन्धित निकायले ध्यान नदिँदा पर्यटन वर्ष नजिकिँदै गार्दा समेत चहलपहल नभएको हो ।
नेपालमा बाइसे र चौबिसे राज्य रहेका बेला राजाहरूले राज्य गरेको स्थानमा रहेका तालको प्रचारप्रसार हुन नसक्दा त्यहाँ पर्यटक पुग्न सकेका छैनन् ।
यस्तो छ धनकुटाको राजारानी तालको किंवदन्ती
चौबिसे गाउँपालिकामा चारैतर्फ रमाइला डाँडाहरूले घेरिएर रहेको सानो उपत्यका आकारको बनावट भएको ठाउँलाई राजारानी भनिन्छ । यस उपत्यकामा रहेका २ ओटा ताललाई राजारानी ताल भनिन्छ । यिनै तालको नामबाट यो ठाउँको नाम राजारानी रहेको हो । यहाँ मावरक (आमापोखरी) र पावरक (बाबु पोखरी) भन्ने २ ओटा ताल थिए । यी तालमा खदम राजा र खदम रानी भनिने शक्तिशाली राजारानी बस्ने गर्दथे । वि.सं. १८६२ मा ताल फुटेर पानी बाहिर गएपछि खदम राजा र खदम रानी पाँचथरको याङ्वरकमा गई बसेको भन्ने किंवदन्ती रहेको छ । भेडेटारबाट २० किलोमिटर टाढा रहेको राजारानी नौकाविहारको लागि आकर्षक स्थलसमेत हो ।
राजारानी क्षेत्र झापा र मोरङमा बस्ने अल्पसङ्ख्यक धिमाल जातिको उद्गम स्थल समेत मानिन्छ । धिमालहरूको उद्गम स्थल भए पनि सो क्षेत्रमा धिमालको एउटा घर पनि छैन ।
राजारानी मोरङ
राजारानी लेटाङ नगरपालिका वडा नम्बर १ मा अवस्थित छ । यो पोखरी प्रदेश राजधानी विराटनगरबाट करीब ५० किलोमिटर उत्तरपूर्वमा रहेको छ । पूर्वपश्चिम राजमार्गदेखि करीब १३ किलोमिटर उत्तरमा रहेको राजारानी क्षेत्रको क्षेत्रफल करीब २० हेक्टर रहेको छ ।
प्राकृतिक सौन्दर्य, ताल, विभिन्न किसिमका जलचर तथा वनस्पति यस क्षेत्रका मुख्य आकर्षणहरू हुन् । धिमालहरूको पहाड भनेर चिनिने राजारानी धिमालपोखरीको आफ्नै धार्मिक तथा सांस्कृतिक महत्व रहेको छ । वरीपरी डाँडैडाँडाले छेकिएको उपत्यकाझैँ देखिने राजारानी क्षेत्रमा ३ ओटा पोखरी र धिमाल तथा मगर समुदायले पूजा गर्ने गरेका २ ओटा मन्दिरहरू छन् ।
यहाँका राजाले युद्ध हारेपछि पोखरीमा गएर राजारानी तथा छोरी राजकुमारीले डुबेर आत्महत्या गरेको भन्ने किंवदन्ती रहेको जानकारहरू बताउँछन् । राजारानीमा ३ ओटा पोखरी रहेका छन् । दायाँतर्फ राजा पोखरी रहेको छ भने बायाँतर्फ रानीपोखरी रहेको छ । रानीपोखरीको छेउमा सानो आकारमा राजकुमारी पोखरी रहेको छ ।
धिमालहरूले हरेक वर्षको बैशाख २ गते राजारानीमा जात्री पूजा गर्ने गरेका छन् । राजारानीमा पूजा गरी शुरु भएको जात्रीपूजा असार २ गते मोरङको उर्लाबारीस्थित दशबिघेमा समापन हुने गरेको छ ।
२६ जातका सुनाखरी पाइने राजारानी
राजारानी क्षेत्र विश्वकै दुर्लभ प्रजातिका सुनाखरी फूलको राजधानी पनि मानिन्छ । वनस्पति विज्ञहरूका अनुसार राजारानी क्षेत्रमा २६ जातका सुनाखरी फूल रहेका छन् । जसमध्ये ३ जातका सुनाखरी विश्वबाटै लोपोन्मुख जातिका रहेका छन् ।
सुनगाभा वा सुनाखरी नामले एउटै फूललाई जनाउँछ । सुनगाभा र सुनाखरी नाम केवल स्थानविशेषअनुसार बोलीचालीमा फरक नाम हुन् । वैज्ञानिक भाषामा सुनाखरीलाई डेण्ड्रोविओसु भनिन्छ । डेण्ड्रोको अर्थ वृक्ष र विओसु भनेको जीवन हो । सुनाखरीहरू अन्य रूखमा हुर्कने गर्दछन् । प्रायः सबै रूखका हाँगा र कापमा उम्रने गरे पनि सुनगाभाहरू परजीवी हुँदैनन् । यिनले ऐंजेरुले झै आफू चढेकै वृक्षमा जरा गाडेर खाद्य–रस चुस्दैनन् हावाबाटै मलजल प्राप्त गर्दछन् । कुनै–कुनै प्रजाति त जमिनमै उम्रन्छन् । रूख चढ्दा पनि चढ्दैन । नेपालमा डेण्ड्रोविओसु जातिभित्र २६ प्रजातिका सुनाखरी छन् । तीमध्ये १२ प्रजातिमा जडीबुटीको गुण पाइन्छ
सुनगाभा परिवारभित्र १७ हजार प्राकृतिक तथा हजारौं मानवकृत ठिमाहा जातजातिका वनस्पति पर्दछन् । पुष्पमेलामा देखिने ठिमाहा जातको वर्चस्वलाई अरू वनस्पतिले उछिन्न समेत गाह्रो छ । यिनका पुष्पाकृति, रङ, साजसज्जा र आकर्षण अरूको भन्दा बिल्कुलै बेग्लै र कौतुहलमय समेत छन् । सुनगाभा परिवारका कुनै–कुनै फूलहरूको परागसेचन र गर्भाधान प्रक्रिया पत्याइनसक्नुको हुन्छ । यसलाई सफल बनाउन भमरा, माहुरी, बारुला, कमिला र अन्य विभिन्न कीटपतङ्गहरूलाई आकर्षित गर्ने सुनगाभाको रूपरङ र सजावट आकर्षक हुन्छ ।
चैतदेखि जेठ सिम्बिडियम फुल्ने याम हो । यसको स्वच्छ सेतो फूलभित्रको तल्लो भागमा हल्का सुनौलो जलप भएको इवर्नियम र इमरल्ड, युँको फिका हरियो तरेलीहरूको माझमा छिरबिरे राता बुट्टाले सजिएको डेभोनियानम, सेतो किनारा छोडेर छ्याप्पै रातो पोतिएका तरेलीहरूका माझमा रक्ताम्य ओठ बाएको इरिथ्रियम जातका सुनगाभाहरू नयाँ वर्षका नेपाली सौगात हुन् । केही सिम्बिडियम सुनगाभा दशैं–तिहारताका फुल्दछन् ।
सन् १८२० मा कलकत्ता वनस्पति उद्यानका सुपरिटेन्डेन्ट नाथानिय लवालिचले काठमाडौं उपत्यकाको शिवपुरीबाट सङ्कलन गरेका इरिडिवाइडिस प्रजातिका सुन्दर फूलहरू विश्वकै लागि नेपालीको नौलो परिचय बनेका थिए । त्यस अघिसम्म यो सुनगाभाको अस्तित्वबारे संसारमै कसैलाई थाहा थिएन ।
सुनाखरीमध्ये जीवन्ती नामले प्रख्यात डेण्ड्रोवियममा काराई ३०÷३५ वर्ष पहिले नै त्रिभुवन राजपथबाट ट्रकका ट्रक निकासी हुन्थे । च्यवनप्रासलगायतका विभिन्न आयुर्वेदिक औषधीमा प्रयोग हुने सुनाखरी आजभोलि प्रायः लोप भएको छ । जीवन्ती नामबाट प्रयोग हुने अरू बिरुवा पनि छन्, तर बढी प्रयोग भएको सम्पदा सुनाखरीको प्रजाति नै हो । सुनाखरी दम, खोकी, घाँटी दुखेको तथा ज्वरोमा प्रयोग हुन्छ । यौनवद्र्धक औषधीको रूपमा पनि यसको प्रयोग गरिन्छ ।
नेपालको तराई, मधेश र चुरे क्षेत्रको २ सय मिटरदेखि १ हजार ५ सय मिटरसम्मको उचाइमा पाइने डेण्ड्रोवियम एफाइलमु सौन्दर्यको दृष्टिले अनुपम हुन्छ । एफाइलमुको अर्थ पातविहीन हुन आउँछ । फुल्दा पात नहुने यो सुनाखरी नेपाल, भुटान हुँदै चीनको युनान प्रान्तसम्म फैलिएको छ ।
युनानका पुष्पप्रेमीहरू यो फूल फुल्दा ‘एक हजार एक पुष्पवर्षा’ भन्ने उद्गार पोख्दछन् । एउटै बिरुवा पचासौं वर्ष फुल्ने र हप्ता दिनमै ओइलाउने भएकाले पुष्प अनुरागीहरू यो फूल फुलेको हेर्ने मौका चुकाउँदैननन् । मधुर वासनायुक्त यस वनस्पतिका लामा–लामा डाँठहरूमा माथिदेखि तलसम्म आँख्ला परेको हुन्छ । ती आँख्लाबाट निस्केका स–साना भेट्नामा दुईदेखि पाँच सेन्टिमिटरसम्मका फूल फक्रन्छन् । टुर न्यूज मासिक पत्रिकाबाट
_1720278409.jpg)
