हामी नेपालीहरू कुशेऔँसीलाइ फादर्स डे यानेकी बुवाको मुख हेर्ने दिनका रूपमा मनाउँछौँ । यो बुबाहरूको दिन मनाउँने प्रचलन आज विश्वभरी नै फैलिएको छ । कति देशहरूले त बुबाहरूको दिनमा राष्ट्रिय बिदा समेत दिने गरेका छन् ।अमेरिका लगायत पश्चिमी दुनियाँमा फादर्स डेको इतिहाँस लगभग शताब्दी मात्र नाघेको पाइन्छ । तर नेपालमा यसको इतिहास हजारौँ वर्ष भएको पाइन्छ । भलै प्रचार प्रसारको अभावमा आजको जस्तो सर्वव्यापी हुन सकेको थिएन । ब्यवहारिक रूपमा जीवित बुबाहरूको सम्मान गर्ने र प्रसंशा गर्ने काम पनि भएन होला । बहुसंख्यक नेपालीहरूसँग एक पेट मिठो मसिनो खुवाउन सक्ने हैसियत पनि नभएको वास्तविकता छ । यस्तो अवस्थामा भिन्न परिकार पहिरन र उपहारको कल्पना पनि चन्द्रमाको यात्रा तय गर्नुभन्दा सहज छैन । पेटभरी खानलाई दसैं कुर्नु पर्ने नियति खेपेकाहरूमा यो बुबाको मुख हेर्ने दिनले पनि ओठ लोप्र्याएर कुटिल व्यङ्ग्य गरेको अनुभूति हुन्छ ।
सनातन धर्म परंम्परा अनुसार दिवंगत बुबाहरूलाई पिंण्ड र पानी चढाउने कामको शुरूवात कुशे औँसीबाट भयो । पूजाआजा गर्ने, दानदक्षिणा तथा तर्पण गरी सबै दिवंगत बाहरू र पितृहरूलाई सम्झने परम्परा शुरू भएको पाइन्छ ।
कुशे औँसीका बारेमा बिभिन्न किम्बदन्तिहरू पाइन्छन् । भगवान विष्णुले पृथ्विको उद्धारका लागि हिरण्याक्ष दैंत्यलाई बध गर्न बराह अवतार लिनु भयो । हिरण्याक्ष सँगको युद्धपश्चात विष्णु भगवान थकाई मेट्न नदीतटमा गएर आराम गर्नुभयो । आराम गर्दा झरेका रौंहरू नै काँस र कुश भएर उम्रिएको हो । भगवान बराहबाट कुशको उत्पत्ति भएको हो भन्ने धार्मिक ग्रन्थहरूमा पाइन्छ । त्यस्तै गरी जालन्धरकी पत्नी वृन्दालाई विष्णुले छल गरेर सतित्वहरण गरे । वृन्दाले वास्तविकताको बोधपछि विष्णुलाई श्राप दिइन् । बिष्णुले बृक्ष,चटान, घाँस, र झारहुनु भन्ने श्राप पाए । यसैले पिपल, शालिग्राम, तुलसी, र कुशलाई विष्णुकै प्रतिकका रूपमा मानिन्छ ।
यसरी विभिन्न प्रसंगबाट कुशको महत्व अधिक रहेको पाइन्छ । त्यसै बेलादेखि कुशलाई विविध यज्ञादिमा पाठपूजा र धार्मिक प्रयोजनमा प्रयोग गर्न थालियो । कुशासनमा बस्ने, कुशादण्ड लिएर,कुशको पवित्र लगाएर ध्यानादी गर्ने चलन चल्यो । हरेक धार्मिक कार्यमा कुशको प्रयोग गर्न थालियो । धार्मिक कार्यमा कर्ताले दाहिने हातको औँलामा कुशको औँठी ग्रहण गर्दा सबै कार्यलाई शुद्ध बनाउछ भन्ने मान्यता छ । कुश एउटा यस्तो घाँस हो जसलाई बैज्ञानिकहरूले इराग्रोस्टिस साइनोसिरोइड्स भन्दछन् । यो धारिलो घाँस नेपालको तराईदेखि पहाड सम्म सजिलै प्राप्त गर्न सकिन्छ । कुशका जराबाट विभिन्न प्रकारका औषधिहरू पनि बनाइन्छ । वैज्ञानिकहरूले कुशको प्रयोगबाट विकिरणहरूलाई परिवर्तन गराउन सकिन्छ भन्ने पत्ता लगाएका छन् । कुशलाई कुशे औँसीका दिन मात्र संकलन गरी घरघरमा राख्ने चलन छ ।अरू दिन ल्याएको कुशलाई शुद्ध मानिँदैन । कुश संकलन गर्ने औँसी नै कुशे औँसी हो । जसलाई बुबाको मुख हेर्ने दिन पनि भनिन्छ ।
सत्य युगमा एक पटक शिवजी हराउनुभएछ । ब्रम्हा,विष्णु,इन्द्र भएर चारैतिर शिवजीलाई खोजे । धेरै समयको खोजीपछि शिवजीलाई श्लेष्मान्तक वनमा सुनौलो मृगको रूपमा फेला पारेछन् । तीनै जनाले घेरा हालेर मृगलाई समात्न प्रयास गरे । अरू सबै मृग बेपत्ता भए । सबैले मृगका सिङमा समाते । सबैका हातमा सिंङमात्र आयो । शवजी अलप हुनुभयो । त्यसबेला आकाशवाणी भयो । सबै लोकमा लगेर स्थापना गरे तीनै लोकमा कल्याण हुनेछ ।त्यस पछी बिष्णुले बैकुण्ठमा इन्द्रले स्वर्गमा र ब्रम्हाले मर्त्यलोक पृथ्विमा स्थापना गरे । ब्रम्हाजीले गोकर्णमा स्थापना गरेको हुनाले गोकर्णेश्वर महादेव भनिएको हो । यो कुरा हिमवत्खण्डमा उल्लेख भएको पाइन्छ । त्यस्तै अर्को किंबदन्ति अनुसार एक जना व्यापारीले आफ्ना पिताको सम्झनामा गोकर्णेश्वरमा पिण्डदान गर्न गएछन् । पिण्डदान गर्ने बेलामा त धेरै पितृहरू आएछन् । छोरालाई उसको बुवा चिन्न गाह्रो परेछ ।
त्यसैबेला ब्रम्हाजी प्रकट भएर उसको बुबा चिनाइदिएछन् ।छोराले बाबुका हातमा पिण्ड राखिदिए । पिताले पिण्ड ग्रहण गरेर छोरालाई आशिर्वाद दिएछन । बुबाको आशिर्वाद पाएर छोरा पनि धनसम्पति र मान सम्मानले प्रशिद्धि पाएछन् । त्यो दिन भाद्र कृष्णपक्षको अमावश्या कुशे औँसी अथवा पितृ औँसीको दिन रहेछ । त्यसैबेलादेखि गोकर्णको उत्तरबाहिनी र वाग्मतीको दोभानमा स्नान गर्नेको भेला हुन थाल्यो । बराहक्षेत्र र विष्णुपादुकामा पनि मानिसहरू भेलाभएर पितृतर्पण गर्न शुरू भयो । आज क्रमश बढ्दै गएर मेलाकै रूपमा मानिसहरू भेला भएर पितृलाई सम्मान, सम्झना र आराधना गर्ने गर्दछन् ।
संसारका बिभिन्न देशहरू जस्तै अमेरिका,क्यानडा,बेलायत,फ्रान्स,ग्रिस,आयरलेण्ड,मेक्सिको,भारत,पाकिस्तान,सिंगापुर,अर्जेन्टिना,दक्षिण अफ्रिका र भेनेजुएला आदि देशहरुमा जून महिनाको तेश्रो आइतवारलाई फादर्र्र्सडेका रूपमा मनाउने गर्दछन् । न्यूजिलेण्ड र अस्ट्रेलियामा भने सेप्टेम्वर महिनाको पहिलो आइतवारमा फादर्स डे मनाउने चलन छ । त्यस्तै गरी थाइलेण्डमा त्यहाँका राजाको जन्म दिवसलाई नै बाबुहरूको दिनका रूपमा मनाउने गर्दछन्।ब्राजिलयनहरूले अगष्टको दोश्रो आईतबारमा फादर्सडे मनाउने गर्दछन्।त्यस्तै गरी ताइवानमा अगष्टको आठमा मनाइन्छ।फिलिपिन्समा भने डिसेम्वरको पहिलो सोमबार फादर्सडे मनाइन्छ । यसरी संसारका धेरै देशहरूमा आ आफ्नै दिनमा फादर्स डे मनाउने चलन छ ती देशहरूको फादर्सडे मनाउने गरेको इतिहास भने भर्खरै मात्र सताब्दीलाई नाघेको पाइन्छ । संयुक्तराज्य अमेरिकाको पश्चिम भर्जिनियामा सन १९०८ मा कोइला खानीमा बिष्फोटन हुँदा ३६२ जना श्रमिकहरूको मत्यु भयो ।
ती मृतकहरूको सम्झना र सम्मानमा पश्चिमी भर्जिनियन चर्चले कार्यक्रमको आयोजना गर्यो।त्यसको अर्को बर्ष सन १९०९मा वाशिङटन निवासी सोनोरा स्मार्ट डोड नाम गरेकी युवतीले पिताहरूको सम्मान गर्ने सोच ल्याइन् । उनीहरू सानै हुँदा आमाको निधन भएको थियो । उनीहरूका बाबु विलियमले छ जना छोराछोरीलाई एक्लै पालनपोषण गरेर हुर्काए । बुबाले विवाह नगरी एक्लै बसेर हुर्काएकोमा सोनोरा अनुगृहीत भइन् । उनले आफ्ना पिता विलियमलाई ह्रृदयदेखि नै धन्यवाद दिन चाहिन् । सोनोराले बुबाहरूको सम्मान गर्ने अभियान सुरू गरिन् ।त्यसको ठिक अर्को बर्ष १९१०को जुन महिनाको तेश्रो आइतवारलाई बाबु दिवसको रूपमा मनाउन थालियो १९१६ देखि वासिंटन राज्यले बाबुहरूको दिन घोषणा गर्यो । त्यसको ठिक ५६ वर्षपछी १९७२मा राष्ट्रपति उड्रो विल्सनलेराष्ट्रिय पर्वका रूपमा मनाउने र सो दिनलाई विदा दिने निर्णय गरे । हरेक वालवालिकाहरूले उनीहरूका बुबालाई मिठा खानेकुरा र फूलका गुच्छा तथा उपहारहरू दिएर बुबाको दिन मनाउन थाले । यो थालनिले विश्वव्यापीकरण हुँदै अरू धेरै देशहरूमा पनि पुग्यो । रोमन क्याथोलिकहरूले फादर्स डेलाई सेण्ट जोसेफडेका रूपमा मनाउने गर्दछन् ।
यसरी संसारका धेरै देशहरूले फादर्स डे मनाउन थालेको सय बर्ष नाघ्दै गर्दा हामीसँग हजारौँ वर्षको इतिहास छ । परापूर्वकालदेखि बुबाको मुख हेर्ने दिनलाई मनाउँदै आएका छौँ । मातृ देवोभव, पितृ देवोभव, गुरू देवोभव,भन्ने वैद्धिक श्लोकको उचारण गर्दै हाम्रो संस्कृति हुर्किएको हो । पिताको वचनलाई शीरोधार्य गर्दै पालना गर्ने हाम्रो संस्कृति हो । आदर्श पुरूष भगवान रामचन्द्रले पिताको वचनलाई शिरोधार्य गर्दै चौध बर्ष बनवास गएका थिए । पिता भनेको परिवारको मेरूदण्ड हो । पिता भनेको भगवान बिष्णुझैँ पालनकर्ता हुन् ।जस्तै आपदविपदमा पनि धैर्यताको बाँध बनेर परिवारलाई बचाउँछन् । कहिले सन्तानको सुखका नीम्ति बन्दुक,तोप,गोला र बारूदसँग भिड्ने आँट गर्छन् । कहिले आफुलाई थाहा नै नभएको ठाउँमा गएर जंगली हात्ती र बाघजस्ता हिंस्रक जनवारहरूसँग भिड्छन । औलोसँग लड्छन् । जंगल फँडानी गरेर बस्ती बसाउँछन् । कहिले मध्यपूर्वको बालुवाका देशमा होमिन्छन् । भाषा मिल्दैन सँस्कार र सँस्कृति मिल्दैन । तातो हाँडीको मकैजस्तै भएर भुटिन्छन् । पेलिएको उखुको खोष्टाजस्तै भएर निचोरिन्छन् । कठोर वचन र यातनाहरूलाई त बहिरोजस्तै बनेर नसुनेको अभिनय गर्छन् । मेशिनजस्तै भएर काम गर्छन् । अनि पनि आफ्नो लक्षबाट विचलित हुँदैनन् । मात्र छोराछोरी भनेर । मात्र सन्तानको भविष्य सोचेर । ती बुबाहरूको सपना केही ठूलो हुँदैन । सन्तान असल र गुणी बनोस् । ठूलो मानिस बनोस् । प्रशिद्धि कमाओस् ।
आफुलेझैँ कठोर परिस्थितिको सामना गर्नु नपरोस् । यस्ता मार्गप्रदर्शक सुभचिन्तक भगवानकै अंश हुन बुबाहरू । आफु मैनबत्तीझैँ जलेर सन्तानका लागि,परिवारका लागि समाज र राष्ट्रका लागि उज्यालो छर्छन् । अरूलाई उज्यालो छर्दाछर्दै सिद्धिने ती समर्पित मैनबत्तीहरूलाई हार्दिक नमन चढाएँ । ३६५ दिनमा एक दिन मिठो खाना दिएर,एक दिन राम्रो लगाउन दिएर मात्र सम्मान गरेको ठान्नु हुँदैन । आफ्नो कर्तव्य पुरा भएको ठान्नुहुँदैन । मातापिता भनेका देवताहरू हुन् ।सृष्टीकर्ता हुन् । पालनकर्ता हुन् ।
भगवानलाई दैनिक पूजा गर्नु पर्छ।सदैब पूज्य छन्।जीवित देवताको आदर गरौँ । सम्मान गरौँ र सेवा गरौँ ।
अटवा, क्यानडा
-इनेप्लिज डटकमबाट
