इटहरीः इटहरीमा बाढीको जोखिम बढ्दो छ । २७ साउन २०७४ मा आएको बाढीले इटहरीका अधिकांश भू–भाग डूबानमा परेका थिए ।
उमहानगरपालकाको वडा नम्बर ४ मा रहेको गैरीगाउँ यसको मुख्य चपेटामा परेको थियो । सोही वर्षको बाढीका कारण ६ जनाको मृत्यु भएको थियो भने दर्जनौँ भौतिक संरचनामा क्षति पुगेको थियो । यस्तै यस वर्षको असार १९ गते परेको अविरल वर्षका कारण पुनः इटहरीका अधिकांश भूभाग जलमग्न भएका थिए । मानवीय क्षति भएन भने नगन्य मात्रामा भौतिक क्षति भए पनि इटहरीवासीमा त्रास भने पैदा गरेको थियो । इटहरीमा मुख्यतः खेती खोला, ट्याङग्रा खोला र बुढी खोला गरी तीन खोलाहरु इटहरीलाई स्पर्श गर्दै बग्ने गर्दछन् । अझ खेती खोला र ट्याङग्रा खोला त इटहरीको मुख्य बजारलाई नै छोएर बगिरहेका छन् । बुढी खोलाको बाढीले गैरीगाउँजस्ता भित्रि बस्तिहरुलाई क्षति गरको छ भने अन्य दुई खोलाले इटहरीको मुख्य चौक आसपासमा बनेका संरचनालाई जोखिममा पारेको छ । नदी मिचेर घर बनाएको विषयमा फरक व्यक्तिको फरक धारण पाइन्छ । कतिपयले इटहरीमा नदीको वहाव क्षेत्र नै नासिनेगरी भौतिक संरचना बनाएको तर्क गर्छन् त कोही भने यसको खण्डन गर्छन् । व्यक्तिगत संरचना मात्र होइन कति ठाउँमा त प्रतिष्ठित सरकारी संरचना र धार्मिक मठ मन्दिर नै नदीको आडमा उभिएका छन् त कति चाहिँ नदीमाथि नै बनेका छन् । इटहरीको हलगडा चौकमा रहेको नेपाल प्रहरीको अस्थायी प्रहरी चौकी नै खोलामाथि बनाइएको छ ।
यसरी खोलामाथि नै सरकारी संरचना बन्दा पनि कतैबाट विरोधका स्वर उठ्न सकेका छैनन् । यो बाध्यता हो या नालायकीपन, त्यो भन्न सकिन्न । दशकौँदेखि इटहरी बस्दै आएका राजु केसी भन्छन्, ‘त्यहाँ अस्थायी प्रहरी चौकी नहुँदा दुर्घटना र विभिन्न आपराधिक घटनाहरु हुँदै आएका थिए । त्यसलाई मत्थर गर्न स्थानीयले नै खोलामाथि प्रहरी चौकी बनाइदिएका हुन् ।’ ‘यसलाई सकरात्मक लिने कि नकरात्मक’, उनले अगाडि थपे, ‘तर खोलामाथि संरचना बनाउनु जायज होइन ।’ रानी–धरान ६ लेन सडक परियोजनाले त यो खोलालाई २÷३ फिटको नालामा मात्र सीमित गरेको छ । यही कारण इटहरीमा मध्यम वर्ष हुँदा नै यहाँ पानी छताछुल्ल बनेर सडक तथा गाउँमा छिर्छ । यो खोलाले यहाँ मात्र मानवीय उत्पीडन खप्नु परेको छैन, प्रहरी चौकीभन्दा झण्डै दुई सय मिटर पूर्वमा पनि हालत उस्तै छ । केही समयअगाडि तामझामका साथ उद्घाटन गरिएको फेमिली होटल एण्ड रेस्टुरेन्ट र त्यसकै आसपासमा रहेको होटल तथा किराना पसलले त यही खोलामाथि पार्किङस्थल नै निर्माण गरेका छन् । यहाँ त खोला कहाँ छ भनेर नियाल्नुपर्ने हुन्छ । ‘सामान्यतया खेला मुहानमा सानो हुन्छ र बग्दै जाँदा ठूलो हुँदै जान्छ’, केसीले भने, ‘यहाँ त मुहानभन्दा पनि फेद सानो हुँदै गएको छ ।’ साँचै उनले भनेजस्तै भएको छ । इटहरीमा बग्ने खोलाहरु कतै कसैको घरमुनिदेखि बग्नु परेको छ त कतै दुई÷तीन फिटमा सीमित हुनु परेको छ । यो खोलाको मात्र होइन, हाटखोलाको पनि पीडा उही छ । व्यक्तिका निजी घरहरु खोलामाथि नै छन् भने कतिपयका दोस्रो तल्ला तेर्सिएका रुखका हाङ्गाजस्तै खोलामाथि आइपुगेका छन् ।
ट्याङग्रा खोला त इटहरीको मुख्य चौकभन्दा झण्डै एक सय मिटर पूर्वबाट बग्दै छ । अहिले यो खोला जहाँबाट बग्दै छ, यहाँका पाकाहरुको भनाइमा त्यो ठाउँमा पहिला व्यक्तिका नम्बरी जग्गा थिए । जुन ठाउँमा खोला बग्थ्यो अहिले त्यहाँ भौतिक संरचना निर्माण भएका छन् । बुढी खोलाले इटहरीका पूर्वपट्टिका बस्तिहरुमा वर्षेनी क्षति पूर्याइरहेको छ । यसरी खोलाको जग्गा मिचेर घर बनाउने परम्परा इटहरीमा २०४६ सालको आन्दोलनपछि सुरु भएको राजु केसीको भनाइ छ । ‘२०४६ सालको आन्दोलनपछि इटहरीमा खोलाका जग्गा मिचेर बस्ति बस्न थाले’, उनले भने, ‘केही जग्गा सरकारले सुकुम्बासीका लागि उपलब्ध गरायो भने केही प्रतिष्ठित व्यक्तिले नै घर बनाए ।’ यसले वर्षौँदेखि स्वतन्त्र रुपमा बग्दै गरेका इटहरीका खोलाहरु खुम्चिँदै जान थालेको उनको भनाइ छ । ‘यस्ता जग्गाहरु सुकुम्बासीका लागि बस्ति बनाउन दिने भन्दै अभियान नै सुरु भयो’, उनले भने, ‘अब ती सुकुम्बासीको एक परिवारमा जन्मिएका सन्तानलाई कहाँ व्यवस्थापन गर्ने ? यसरी नै जग्गा दिँदै जाने हो भने भोलि खोला रहलान् नरहलान् ।’
खोलासँग दोहोरी
इटहरी उपमहानगरपालिका वडा नम्बर ९ मा त एक मासु पसल सञ्चालकले खोलासँग दोहोरी नै खेल्ने गरेका छन् । वडाको विराटनगरलाइन बस स्टेसननजिक गाउँले मिट सेन्टर सञ्चालन गर्दै आएक ती सञ्चालकले बारम्बार बाढीले भत्काउँदा पनि पूनः भवन निर्माण गर्ने गरेका स्थानीय बताउँछन् । २०७४ मा आएको बाढीले इटहरीमा ठूलो क्षति पुगेको थियो । त्यो समयमा यहाँ पनि बाढीले सटर नै बगाएर लगेको थियो । त्यसको केहि दिनमा नै गाउँले मिट सेन्टरका सञ्चालकले नयाँ सटर खोलाबाटै उठाएका थिए । यो वर्षको बाढीपछि असार २१ गते नै उनले खोलामा नै पर्खाल लगाएर पुनः सटर निर्माण गरिरहेका छन् । यस विषयमा त्यहाँका स्थानीयले वडाध्यक्ष भूपेन्द्र बराललाई मौखिक जानकारी गराएका थिए । जनकारी पाएपछि वडाध्यक्ष बराल स्थलगत भ्रमण गर्न त्यहाँ पुगेर सामान्य मौखिक निर्देशनबाहेक केहि नगरेको स्थानीय बताउँछन् । वडास्तरबाट यसको समाधान नहुने भएपछि स्थानीयले नगरपालिका र जिल्ला प्रशासनसम्म पुग्ने बताएका छन् ।
