इटहरीः सुनसरीको इटहरी उपमहानगरपालिका वडा नम्बर ५ पचरुखीका रमेश पण्डित र उनका बुबाआमाको मुख्य पेसा माटोका सामान उत्पादन गर्ने हो । पूर्खौँदेखि उनको परिवारले माटोको सामग्री उत्पादन गर्दै आएको रमेश सुनाउँछन् । ‘हाम्रो हजुरबुबाकै पालादेखि हामी यो काम (माटोको सामान उत्पादन गर्ने) गर्दै आएका हौँ’, रमेशले भने, ‘म पनि विदेश जान सकिनँ । यही काम गरिहेको छु ।’ उनको परिवारको गुजारा चलाउने माध्यम नै यही हो । तर अहिले बजारमा आउने ‘रेडिमेड’ सामग्रीका कारण उनीहरुको पेसा धरासयी बन्दै गएको छ । यसले उनीहरुलाई चिन्तित बनाउँदै छ । ‘यसले हाम्रो व्यवसाय ५० प्रतिशत नै घटाएको छ’, उनले भने, ‘रेडिमेड सामान आयो, मान्छेहरु त्यही किन्छन् । माटोको त बिक्नै छोड्यो ।’
अहिले तिहार नजिकिँदै छ । यो समयमा विशेषगरी पालाको बिक्री अत्याधिक हुन्छ । हामी रमेशको घर पुग्दा उनी पाला बनाउनमा नै व्यस्त देखिन्थे । केही वर्ष अघिको जस्तो पालाको माग नभएको उनले सुनाए । ‘५÷६ वर्ष पहिलेसम्म पालाहरु पनि राम्रै बेचिन्थ्यो । तिहारको बेला त भ्याइनभ्याई हुन्थ्यो’, उनले भने, ‘अहिले त खासै माग पनि छैन । मन लागे बनाइन्छ नभए खासै व्यस्त पनि हुँइदैन ।’ यसरी आफ्नो गरिखाने बाटो नै नासिँदै जाँदा उनको परिवार दुःखी छ । रमेशकी आमा राजकुमारी पण्डित पनि हामी कुरा गर्दै गर्दा छोरासँग सार मिलाउन आइपुगिन् । उनले पनि अब कसरी गुजारा चलाउने भनेर चिन्ता थपेको सुनाइन् । ‘पहिले यताउताबाट मान्छेहरु किन्न आउँथे । अहिले त खै छैन’, राजकुमारीले भनिन्, ‘उ.......बनाएको त्यहीँ छ । अलिअलिचाहिँ व्यापारीले आएर लान्छन् ।’
यो वर्ष त झन्, बेमौसमी वर्षाले निम्त्याएको बाढीले पनि उनीहरुलाई समस्या थप्यो । तिहारको लागि भनेर बनाएका सामान सबै डुबे । माटो नै बने । बाढीले झण्डै डेढ लाखको सामग्री नष्ट बनाएको राजकुमारीको दुखेसो छ । सुनसरीकै इनरुवाका सुरजकुमार पण्डित, जो इटहरीमा माटोको सामान बेच्दै आएका छन्, उनको पनि दुखेसो रमेशकै परिवारको जस्तो छ । कक्षा १२ मा पढ्दै गरेका सुरज बिहान कलेज जान्छन् । दिउँसो बुबाले बनाएका सामान लिएर इटहरीको हटियालाइनमा बेच्दै आएका छन् । रेडिमेड सामानले आफ्नो पेसा नै किनारा लाउँदै लगेकोमा उनी पनि दुःखी छन् । ‘तिहार लागिसकेको छ । पालाको व्यपार छैन’, दुखेसो पोख्दै उनले भने, ‘रेडिमेड, प्लास्टिकको भाँडाको कारणले हाम्रो बिक्री पनि कम भएको छ ।’ किन्न आउने ग्राहक मूल्य सुनेपछि यतिमा त प्लास्टिक तथा धातुका भाँडा नै आउँछ भन्दै तर्किने गरेको उनी सुनाउँछन् । यस्ता सामान सस्तो र पुनःप्रयोग गर्न मिल्ने भन्दै ग्राहक पन्छिने गरेको उनको भनाइ छ ।
‘प्लास्टिक, तामा, पित्तल, फलामको सामान सस्तो छ, फुट्दैन, माटोको त फुटिहाल्छ भन्दै नकिनी जान्छन्’, उनले भने, ‘मूल्य सुन्दा त अरुकै भाँडा आउँछ भन्नुहुन्छ ।’ सुरजको थोक तथा खुद्रा दुवैखाले पसल हो । उनको पसलमा अन्तिम उपभोक्तासँगै खुद्रा बिक्रेता पनि सामान किन्न आउँछन् । सुरजकै पसलबाट सामान किनेर खुद्रा बिक्री गर्दै आएकी सुनिता भगत दिनभर घाममा टटिँदा पनि सोचे अनुसारको व्यापार नहुने सुनाउँछिन् । ‘पहिले केही मात्र हुन्थ्यो र माटोको बिक्थ्यो’, गुनासो पोख्दै उनले भनिन्, ‘अहिले हरेक थोक निकाल्देको छ । त्यही भएर बिक्दैन । बिहान एक हजार थान पाला निकालेको । अहिलेसम्म बल्लबल्ल ४ सयको बिक्यो ।’ हामी दिउँसो १ बजेको समयमा उनको पसलमा पुग्यौँ । आउने जाने छिटफुटले मूल्य त सोध्थे । तर किन्ने कोही पनि हुँदैनथे । उनी पनि सुरजले जस्तै आउने मूल्य सोध्ने र यतिमा त अरु नै आउँछ भन्दै जाने गरेको सुनाउँछिन् ।
उपभोक्ताको कुरा सुन्दा पनि माटोको भाँडाभन्दा प्लास्टिक तथा धातुका भाँडामा आकर्षण बढेको पाइन्छ । रमेश, राजकुमारी, सुरज र सुनिताले भनेजस्तै अधिकांश ग्राहक माटोको सामानभन्दा प्लास्टिक तथा धातुको सामान किन्दा रमाउने गरेको पाइएको छ । ‘माटाको सामानभन्दा यो अर्को (प्लास्टिक तथा धातुको सामान) सस्तो, फुटेर नजाने हुन्छ । त्यही भएर हामी माटको भन्दा त्यसको प्रयोग गर्छौँ’, इटहरीमा सामान किन्दै गर्दा भेटिकएका ७२ वर्षीय वृद्ध होमप्रसाद पोखरेलले भने, ‘माटोको सामान एक पटक प्रयोग गर्यो, फ्याँक्यो गर्नुपर्छ । अहिले आउने प्लास्टिक अथवा स्टिलको सामानचाहिँ अर्को पटक पनि प्रयोग गर्न मिल्छ ।’ यसरी बहुप्रयोग हुने भएपछि बारम्बार खरिद गर्ने झन्झटबाट मुक्ति मिल्ने उनको भनाइ छ ।
