कुनै सरकारी अड्डाबाट सामान्य सिफारिस निकाल्नुपर्यो भने पनि राजनीतिक दलका नेता वा कार्यकर्तालाई गुहार्नुपर्ने परिपाटी भएको देश हो नेपाल । ‘आईसीयू खाली छैन’ भनेर बिरामी फर्काइदिएको सरकारी अस्पतालले कुनै पार्टीको नेताले टेलिफोनमार्फत् ‘त्यो बिरामी मेरो छिमेकी हो’ भनेर मात्र भनिदियो भने पनि तत्काल सोही अस्पतालमा उसका लागि आईसीयू खाली हुन्छ नेपालमा ।
नेपालको यस प्रकारको दलनियन्त्रित समाज व्यवस्था नबुझेको मान्छे नेपालमा सायदै कोही भेटिएला । सटिक शब्दमा भन्नुपर्दा दलको दलदलमा भासिएको देश हो नेपाल । यो देशको सम्पूर्ण प्रणाली नैै दलअनुकूल रहेको छ । विश्वविद्यालयका उपकुलपतिदेखि प्रहरी महानिरीक्षक मात्र होइन, न्यायाधीश नियुक्तिमा पनि खुलेआम भागवण्डा चलिरहेको छ नेपालमा । भर्खरै मात्र नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवाको नेतृत्वमा रहेको सरकारले वरिष्ठताका आधारमा प्रहरी महानिरीक्षक बन्ने प्रथम वरियतामा रहेका प्रहरी अतिरिक्त महानिरीक्षक विश्वराज पोख्रेललाई दलीय पूर्वाग्रहकै आधारमा पाखा लगाएर दोस्रो वरियतामा रहेका धीरजप्रताप सिंहलाई प्रहरी महानिरीक्षक नियुक्त गरेको ज्वलन्त उदाहरण सरकारी संयन्त्रमा दलको सिन्डिकेटलाई प्रमाणित गर्न पर्याप्त छ ।
यस किसिमले विधिलाई नै आफूअनूकुल बनाएर सँस्थागत गरिएको ‘दलतन्त्र’ को दबदबा तोड्न पक्कै पनि सहज छैन । सानोभन्दा सानो कामका लागि दलका कार्यकर्ताकै भर पर्नुपर्ने परिपाटीका कारण सामान्य नागरिकले पनि बाध्य भएर दलकै जयगान गाउनुपरेको छ, गाइरहेका पनि छन् । स्वतन्त्र नागरिकभन्दा दलका कार्यकर्ताकै जमात ठूलो छ नेपाली समाजमा । हरेक पेसाकर्मीका दलनिकट भ्रातृ संगठन छन् । दलतन्त्रलाई मलजल पुर्याउनका लागि नै ट्रेड युनियन खोल्न पाउने अधिकारलाई नेपालको संविधान २०७२ ले मौलिक अधिकारका रुपमा सूचीबद्ध गरेको कहालीलाग्दो वास्तविकता भनिनसक्नु छ ।
यस्तो दलनियन्त्रित प्रणालीका बावजुद पनि पूर्वी नेपालको सुन्दर नगरी तथा लाहुरेको शहरका रुपमा परिचित सुनसरीको धरान उपमहानगरपालिकामा भने यस पटकको स्थानीय तह सदस्य निर्वाचनले फरक परिदृश्य निर्माण गरेको छ । ३० वर्षदेखि धरानमा एकछत्र राज गरिआएको कम्युनिष्ट पार्टी नेकपा एमाले र उस्तै दह्रो पकड रहेको नेपाली कांग्रेसका साथै भर्खर जन्मिएका अन्य केही साना दलहरुको एकीकृत जत्थाले गरेको चौतर्फी घेराबन्दीका बावजुद एक्लै माइक बोकेर प्रचारप्रसार गर्दै हिँडेका स्वतन्त्र उम्मेदवार हर्क साम्पाङले सबै दलहरुलाई एकमुष्ट रुपमा औकात देखाइदिएका छन् ।
स्थानीय तह सदस्य निर्वाचनमा २० हजार आठ सय २१ मत प्राप्त गरी धरानको मेयरमा निर्वाचित भएका साम्पाङले आफ्ना निकटतम प्रतिद्वन्द्वी बाम लोकतान्त्रिक गठबन्धन तर्फका उम्मेदवार नेपाली कांग्रेसका किशोर राईलाई चार हजार सात सय ६२ मतको फराकिलो अन्तरले भित्तामा टँसाइदिए । यता, निवर्तमान उपमेयरसमेत रहेकी नेकपा एमालेकी मञ्जु भण्डारी (सुवेदी) ले मेयरको प्रतिस्पर्धामा प्राप्त गरेको १२ हजार आठ सय २५ मत सहितको तेस्रो स्थानले धरानमा उनको र नेकपा एमालेको साखमा पाँच वर्षको अवधिमा उनी स्वयंले केही समय कार्यवाहक मेयर तथा बाँकी समय उपमेयरका रुपमा गरेको कार्यसम्पादनको कारणले प्राप्त हुन आएको उल्टो लोकप्रियतालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ ।
२०५४, २०४९ र २०७४ मा स्थानीय निर्वाचन जितेर धराने सत्ताको डाडुपन्यु ‘आफ्नै हात जगन्नाथ’ भनेझैँ गरी हल्लाएको नेकपा एमाले र २०७४ को निर्वाचनबाट निर्वाचित मेयर तारा सुब्बाको असामयिक निधनपछि २०७६ सालमा भएको उपनिर्वाचनबाट ‘तालुमा आलु’ फलेझैँ गरी धरानको सत्तामा झुल्किएको नेपाली कांग्रेस स्वतन्त्र उम्मेदवार साम्पाङले वर्षाएको लौरोको स्वाद नराम्रोसँग चाख्नुपर्यो । दलबलसहित साम, दाम दण्ड र भेदको रणनीति लिएर चुनावी मैदानमा होमिएका राष्ट्रिय हैसियतवाला कुनै पनि पार्टीले आफ्नो इज्जत जोगाउन नसक्नुले जनतामा निहित सार्वभौमसत्ता मतपेटिकामा प्रतिबिम्बित हुँदा जस्तोसुकै शक्तिशाली दलको पनि साम्राज्य ढाल्न असम्भव नभएको तथ्य सशक्त रुपमा स्थापित भएको छ धरानमा । साम्पाङको जितले समाजमा पार्टीले नभई दृष्टिकोण र इच्छाशक्ति भएको शक्तिले मात्र परिवर्तन ल्याउन सक्ने विषयमा जनता जागरुक भएको सुखद सन्देश दिएको बुझ्न सकिन्छ ।
निर्वाचनमा उम्मेदवार नबनाएकै कारणले स्थानीय तहमा स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएका केही ‘नवस्वतन्त्र’ उम्मेदवारहरुको उपस्थितिले दलमा सिद्धान्तको नभई स्वार्थको राजनीति हुन्छ भन्ने आम बुझाइलाई प्रतिबिम्बित गरिदिँदा दल भनेको अवसरवादीहरुको झुन्डको पर्याय नै रहेछ भन्ने निष्कर्षमा आम मतदाता पुगेको र त्यसकै परिणामस्वरुप कार्यकर्तामा आधारित दलभन्दा जनतामा आधारित स्वतन्त्र व्यक्ति नै आफ्नो समस्या बुझ्न र समाधान दिन सक्षम र उपयुक्त हुने भाष्य स्थापित भएको हुँदा दलहरुको औचित्य र अस्तित्व कम्तिमा स्थानीय तहमा भएपनि धेरै हदसम्म किनारा लागेको हो ।
स्वतन्त्र रुपमा उम्मेदवारी दिएर जनताको विश्वासको बलमा विजयको टीका लगाउन सफल भएका धराने मेयर साम्पाङ आफूले गरेका प्रतिबद्धताअनुरुप उपमहानगरवासीलाई आधारभूत रुपमा खानेपानीको अभाव र बाढीको समस्याबाट मात्र मुक्त गराउन सक्षम भएपनि उनको कार्यकाल ऐतिहासिक मानिनेछ । तर, धरानवासीका यी ससाना सपनाहरु पनि उनले पूरा गर्न नसकेको अवस्थामा भने स्थानीयहरु ‘जुन जोगी आएपनि कानै चिरेको’ भन्ने उखानजस्तै यथास्थितिको सिकार हुनेछन्, जसले नगरका मात्र नभई देशभरका जनतामा निराशा उत्पन्न गर्नसक्ने खतरा पनि उत्तिकै छ ।
यसर्थ, नगरवासीको मन र मत दुवै जितेर कुनै दलको झन्डा नओढी लौरो टेकेर सत्ताको भर्याङ उक्लिएका मेयर साम्पाङले नागरिकका अपेक्षामाथि न्याय गर्न भने विवेक र क्षमताका बलमा सक्नुपर्दछ । नगरलाई पुख्र्याैली बिर्ता ठान्ने विभिन्न वाद र सिद्धान्तको हुङ्कार भर्ने राजनीतिक दलहरु विपक्षीका रुपमा उनका पछाडि हरदम लागिरहने तथ्यबोध गर्दै ती दलहरुले गर्ने हरसम्भव अवरोधको सामना गर्नु साम्पाङको लागि चुनौतीपूर्ण दायित्व हुनेछ । आशा गरौँ हर्कले नगरवासीले पाँच वर्षसम्म हर्क मान्नेगरी काम गरुन् भन्ने हाम्रो शुभेच्छा । सरकारको स्थायी प्रतिपक्षीको भूमिका त छँदैछ ।
