अनुसा थापा
अभिभावकले आफ्ना सन्तान किन स्कुल पठाउँछन् ? जवाफ सहज छ–पढोस्, आफ्नो खुट्टामा उभियोस्, देश र समाजका लागि केही गरोस् र बुढेसकालमा आफ्नो साहारा बनोस् । बच्चा साढे दुई वर्ष लाग्नेबित्तिकै स्कुल भर्ना गरिन्छ । गाउँका स्कुलमा भने केही ढिलो भर्ना लिइन्छ ।
स्कुल बालबालिकाको दोस्रो घर हो । जति समय बालबालिकाले घरमा बिताउँछन्, त्यसको आधा विद्यालयमा । स्कुलको गेटभित्र पसेपछि बालबालिकाको सुरक्षा गर्नु शिक्षकहरुको दायित्व हो । विद्यार्थीलाई केही भएमा स्कुलले जिम्मेवारी लिनुपर्छ । नेपालको संविधानले निःशुल्क शिक्षाको सुनिश्चितता गरेको छ ।
तर, राम्रो शिक्षाका लागि अभिभावकले मोटो रकम तिरेर आफ्ना सन्तान पढाइरहेका छन् । यद्यपि, विद्यार्थीहरुलाई स्कुलले भने उच्च पदस्थहरुको स्वागतमा प्रयोग गरिरहेको छ । उच्च पदस्थ आउने भएपछि फूलको गुच्छा बोकाएर घण्टौं उनीहरुलाई लाइनमा उभाइन्छ । के अभिभावकले आफ्ना सन्तानलाई त्यहिँ गर्न विद्यालय पठाएका हुन् ?
त्यत्रो पैसा तिरेका हुन् ? नेपालको कानुनले १६ वर्षमूनिका समूहलाई नाबालक, नाबालिका भन्छ । १८ वर्ष नपुगिकन भोट लिष्टमा नाम दर्ता गर्न र बैंक खोता खोल्न पाइँदैन । २० वर्ष पुगेपछि बिहे गर्न मिल्छ । १६ वर्षमूनिका बालबालिकालाई कार्यक्रमहरुमा प्रयोग गर्न मिल्दैन ।
तर, स्कुलहरुले कानुनको अवज्ञा गरिरहेका छन् । यता, उच्च पदस्थ भनिएका प्रधानमन्त्री, मन्त्री, सभामुख, सांसद्हरुले नै कानुनको धज्जी उडाइरहेका छन् । स्कुल सुरक्षित स्थल भएतापनि सुरक्षित छैन । शिक्षकले कुटेर विद्यार्थीको हात भाँचिएका, टाउको फुटेकालगायतका घटना छन् ।
होमवर्क नगरेको वा फेल भएको निहुँमा मरणासन्न हुनेगरी पिटिन्छ । यता, स्कुलले पिकनिक त लैजान्छ तर विद्यार्थी कता गएका छन् ? के गरिरहेका छन् ? ख्याल गर्दैन । जसका कारण अप्रिय घटना घट्ने गरेको छ । पिकनिक लैजाँदा हराएको, खोलामा डुबेकोलगायतका घटना घटेको पाइन्छ ।
विद्यालयमा थोत्रा गाडीमा पिकनिक लैजाने गरेको छ । मँहगो पैसाचाँहि लिने तर गाडीचाँहि थोत्रो लैजाने । जसले दुर्घटनालाई प्रश्रय गरिरहेको छ । थोत्रा गाडीका कारण विद्यार्थीहरु मृत्युको मुखमा पुगेको घटनाहरु पनि आइरहेको हुन्छ । विद्यार्थीलाई कुनैपनि आन्दोलनमा प्रयोग गर्न मिल्दैन ।
त्यसो गरेमा प्रयोग गर्ने व्यक्तिलाई कारबाही हुन्छ । भदौ २३ र २४ गतेको जेनजी प्रदर्शनमा १३ देखि २८ वर्षका बालबालिकालाई सहभागी हुन आह्वान गरियो । काठमाडौं महानगरपालिकाका मेयर बालेन्द्र साह र सहकारी ठगी प्रकरणमा नख्खु कारागारमा रहेका रास्वपा सभापति रवि लामिछानेले आन्दोलनमा पूर्ण समर्थन जनाए ।
विद्यार्थीहरु स्कुलकै ड्रेसमा ब्याग बोकेर आन्दोलनमा पुगे । र, ड्याङ्ग कि ड्याङ्ग गोली लाग्दा स्कुल र कलेजकै ड्रेसमा भएका विद्यार्थीहरुको मृत्यु भयो । धेरै विद्यार्थी घाइते भएर अस्पतालमा उपचाररत छन् । विद्यार्थीलाई आन्दोलनमा प्रयोग गर्नेहरुलाई सरकारले कारबाही गर्छ कि गर्दैन ? आन्दोलनमा विद्यार्थी बोलाउनेलाई कानुन लाग्छ कि लाग्दैन ? हेर्न बाँकी छ ।
अभिभावकले आफ्ना सन्तानलाई स्कुल, कलेज पठाएका थिए । उनीहरु आन्दोलनमा कसरी पुगे ? यसको जवाफ स्कुल र कलेजले दिनुपर्छ । उनीहरु पनि घटनाको जिम्मेवार बन्नुपर्छ । आन्दोलनमा बितेकाहरु अधिकांश अभिभावकको एकल सन्तान थिए । तिनका अभिभावकको हालत के भयो ?
यो कल्पना गर्दा पनि आङ सिरिङ्ग हुन्छ भने भोग्ने अभिभावकले कसरी सहेका होलान् ? सरकार भन्छ,‘दुई सन्तान, सुःखी परिवार ।’ त्यहिँ बाटोमा लागेर दम्पत्तिले एउटा मात्र जन्माउन थालेका छन् । पढाउन खर्च लाग्छ, पाल्न गाह्रो हुन्छ भनेर एउटा मात्र सन्तान जन्माएकोमा उनीहरु पनि यसरी आन्दोलनमा मरेपछि कसको अनुहार हेरेर बाँच्ने ?
सरकारमा पुगेकाहरु काम गर्दैनन् । जसका कारण पटकपटक देशमा आन्दोलन हुन्छ । आन्दोलनमा सबै नागरिकको सन्तान प्रयोग गरिन्छ । राज्यको गोली लागेर उनीहरु भकाभक मरिरहेका छन् । मर्ने मरिरहेका छन्, जिम्मा कोही लिदैन । बुढेसकालमा पाल्ला भनेको छोराछोरीलाई आन्दोलनमा मर्छन्, अभिभावकको लगानी पनि स्वाहा, बाँच्ने आशा पनि ।
स्कुलले आन्दोलनमा विद्यार्थीलाई गेटबाहिर नपठाइदिएको भए सायदै विद्यार्थीहरु मर्थें । आन्दोलन छ भनेर उनीहरुले अभिभावकलाई खबर गरेको भए वा विद्यालयमै राखिदिएको भए, आज अर्कै दृष्य हुन्थ्यो । स्कुललाई घर पठाउन हतार भो, विद्यार्थीहरु घर नगईकन आन्दोलनमा सहभागी भए ।
जेनजी आन्दोलनमा विद्यार्थीको ज्यान जानुमा स्कुल पनि दोषी छ । १३ देखि २८ वर्ष उमेर समूहको भनिएकोमा विद्यार्थीहरु जान्छन् भन्ने स्कुल र कलेजले सोच्नुपर्छ कि पर्दैन ? मर्ने बेलामा भुरा मरे, तर सत्तामा पुगे बुढा । विद्यार्थीको रगतमाथि राजनीति भएको छ । जनता इमान्दार छन् ।
आफ्ना सन्तान मारेर आन्दोलनसँग कुनै सरोकार नै नभएको व्यक्ति प्रधानमन्त्री र मन्त्री बनेका छन् । तर, जनताले यो कुरा बुझेका छैनन् । उनीहरुले जीवनभरलाई पीडा पाएका छन् भने बाठाटाठाहरु सरकारमा पुगेका छन् । जुन कुरा जनताले बुझ्न निकै आवश्यक छ । मृतक र घाइतेका परिवारले तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली, गृहमन्त्री रमेश लेखक, काठमाडौंका सिडियो छविलाल रिजालमाथि कारबाहीको माग गरिरहेका छन् ।
उनीहरुले प्रहरीमा जाहेरी दिएका छन्, जुन तत्कालका लागि तामेलीमा राखिएको छ । आन्दोलन आक्रान्त बनेपछि गोली हान्न आदेश दिनेमाथि कारबाहीको माग गरिरहँदा आन्दोलनमा जान उक्साउनेलाई कारबाही गर्ने कि नगर्ने ? कि उनीहरुलाई त्यत्तिकै छोड्ने ? यो सवाल मृतक र घाइतेको परिवारलाई ।
रवि र बालेनले नउक्साइदिएको भए विद्यार्थीहरु सायदै आन्दोलनमा सहभागी हुन्थें । त्यसैगरी, स्कुल पनि कहिँकतै दोषी देखिन्छ । हुन त स्कुल, कलेजको लापरवाही जेनजी आन्दोलनमा मात्र देखिएको होइन । स्कुल र कलेजलाई पैसा भए पुग्छ, विद्यार्थीको सुरक्षासँग सरोकार नै छैन ।
स्कुल र कलेजको लापरवाहीका कारण पटकपटक विद्यार्थी अपहरणमा परेका छन् । स्कुल नै असुरक्षित भएपछि अभिभावकले आफ्ना सन्तान कसरी पठाउने ? स्कुलमाथि अभिभावकले कसरी विश्वास गर्ने ? अस्तिको घटनापछि सरकारले एउटा निर्णय गर्न आवश्यक देखिएको छ–१८ वर्षमूनिका उमेर समूहलाई आन्दोलनमा प्रयोग गर्न पाइँदैन ।
त्यसैगरी, उच्च पदस्थहरुलाई फूलमाला लगाउने कार्यमा पनि रोक लगाउनुपर्छ । थोत्रा गाडी लगेर भीरबाट खसालेर मार्ने कार्यको पनि अन्त्य हुनुपर्छ । यसविषयमा अभिभावकले पनि सशक्त आवाज उठाउनुपर्छ । नत्र आफ्ना सन्तान मरेको मर्यै गर्छन्, पीडा अभिभावकले भोग्नुपर्छ, सत्तामा पुग्छन् अरु । यहाँ मानव अधिकारवादी छन् ।
बाल अधिकारकर्मी छन् । तर, बालबालिकाको हकमा उनीहरु केही बोल्दैनन् । यस्ता मानव अधिकारवादी र अधिकारकर्मी हुनुको के औचित्य ? कानुनविपरीत बाल श्रम गराइएको छ । बालबालिकालाई आन्दोलनमा प्रयोग गरिएको छ । बाटोमा माग्न बसेका बालबालिका यत्तिकै छन् । तर, अधिकारकर्मीहरु उनीहरुका लागि चुइक्क आवाज उठाउँदैनन् ।
अधिकारकर्मीहरु नाम मात्रको हुन् भन्ने कुरामा दुईमत छैन । अरुले आफ्ना सन्तानका लागि न्याय माग्दैनन् । अभिभावक आफैं लड्नुपर्छ । राज्यले दिएको १५ लाखमा चित्त बुझाउने होइन कि न्यायको लागि लड्ने हो । ताकि, अर्कोपटक त्यस्तो आन्दोलन भएर अरु अभिभावकले पनि आफ्ना सन्तान गुमाउनको पीडा खेप्न नपरोस् ।
