सूर्यकुण्डः सुनसरीको उत्तरी भेगमा पर्ने बराहक्षेत्र नगरपालिकाको एक नम्बर वडामा एउटा गाउँ छ, सूर्यकुण्ड । यसको छुट्टै ऐतिहासिक महत्व छ ।

सूर्यकुण्ड सुनसरी जिल्लाको एकमात्र ताल हो । अहिले यो ताल प्राकृतिक रूपमा सुकेर गइसकेको छ भने सोही स्थानमा यसको झझल्कोस्वरुप कृत्रिम ताल निर्माण गरिएको छ ।

भौगोलिक विकटता भएपनि यहाँको मनमोहक दृश्यले जोकोहीको मन लोभ्याउन सक्छ । क्षणभरमै ढकमक्क घाम लाग्ने त क्षणभरमै कुहिरोले ढाक्ने सुर्यकुण्डको आफ्नै विशेषता छ । त्यसमा पनि पाँच पाण्डवले कौडा खेलेको ठाउँ, बराह भगवानको मन्दिर, नेपालकै दुर्लभ मानिएको स्ट्रोबेरी खेति, महादेवले मरेकी सतिदेवीको शरीरलाई बोकेर विश्व परिक्रमा गर्दैगर्दा सतिदेवीको लट्टा खसेको स्थान लट्टेनीथान लगायतका अनौठा किंवदन्तिहरु सूर्यकुण्डसँग जोडिएका छन् ।

त्यसमध्येको एक महत्वपूर्ण किंवदन्तिअनुसार यहाँ पालिएका गाईहरुले दुध दिदैनन् । सुन्दा अनौठो लागेपनि यो सत्य हो, अहिले पनि दूध दिदै गरेको लैनो गाई यस गाउँमा पुर्याएपछि एक्कासी बकेर्नो भइदिन्छ । दूध आउन छोड्छ, दिइहाल्यो भनेपनि दूध सुक्छ या फाट्छ ।

यस्तो छ, किंवदन्ति

नेपाल बाइसे चौबिसे राज्यमा विभाजन भएको समयताका त्यस क्षेत्रमा हिन्दुपति नाम गरेका राजा थिए । एकदिन हिन्दुपतिकी धर्मपत्नी रानी हिन्दुराजीलाई वरको रुख रोप्न मन लाग्यो । त्यसपछि रानीले जोगिनीको रुप धारण गरी यहाँका प्रत्येक घर गएर गाईको दूध मागिन् तर भएर पनि कसैले दिएनन् ।

रानी निराश हुँदै घर फर्किइन र, सुनको कचौरामा आफ्नै स्तनबाट दूध दुहेर वरको बिरुवालाई जरा उभो र टुप्पो उधो गरेर रोपिन् । यस किंवदन्तिलाई पुष्टि गर्ने आधार हो, उनले रोपेको त्यो वरको रुख । स्थानीय अर्जुन कुलुङ भन्छन्, ’२०५७ सालसम्म त्यो रुख हामीले प्रत्यक्ष देखेका थियौं, त्यसपछि ढल्यो ।’ तत्कालीन समयमा सो रुख एसियाकै ठूलो बरको रुख भएको उनको जिकिर छ । सूर्यकुण्ड तालको २ सय मिटरको दूरीमा अवस्थित उक्त रुख ४६ फुटको चौडाइमा ढाकिएको थियो ।

286931950_745574149929694_2613149383781403761_n

हिन्दुराजी रानीले सो वरको रुख गाईको दुधबाट रोप्न चाहेको भएपनि गाउँलेले दुध नदिएको हुनाले रानीले श्राप दिएपछि यस ठाउँमा गाईको दुध नआउने गरेको जानकार कविमान बज्राचार्य बताउँछन् । उनी भन्छन्, ’आफूले चाहेको पूरा नभएपछि रानीले यस ठाउँमा कहिल्यै पनि गाईको दुध नआओस्, आइहाले पनि दुध फाटेर जाओस् भन्ने श्राप दिएकै कारण यहाँ आजसम्म पनि गाईको दुध आउँदैन ।’

‘आज पनि सूर्यकुण्डका प्रत्येकजसो घरमा एक दुई वटा गाई छन् । तर ती गाईको दूध छिटो सुकिहाल्ने गरेको छ । दुध दुहेर राख्दा एकदमै छिटो फाटेर जान्छ, दही हुँदैन’, अर्जुन कुलुङले भनें । उनी थप्छन्, ‘हामीले यहाँ गाई पाल्ने भनेको मलको लागि मात्र हो, यदि दुध खानुपर्यो भने तुरुन्त दुहेर तत्कालै खाइहाल्यो भने मात्र सम्भव छ ।’

कुलुङ उमेरले ४ दशक पार गरिसकेका छन् । सोही ठाउँमा जन्मेहुर्केका उनले आफूहरू बच्चा भएदेखि नै गाईको दुध खान नपाएको बताउँछन् । ‘मेरो बुबा, हजुरबुबाले पनि दुईचार वटा गाईहरु पाल्नुभाको थियो, मैले थाहा पाउँदासम्म दुधै आउँदैनथ्यो,’ उनले भने ।

289295232_580824367069950_391762300681760179_n

आजसम्म रानीकै श्रापलाई मान्दै आएका यहाँका स्थानीयले गाई नपालेका भने होइनन् । तर गाईको हकमा दुध नआउने भएपनि भँैसीको भने दुध आउने गरेको छ । सोही स्थानका एक किसान छन्, रमेश कुमार राई । रमेशले दुध खानकै लागि दुईवटा गाई अन्यत्रबाट ल्याए । गाईलाई त्यसअघि दिइरहने घाँसमा फेरबदल गरे । सामान्यतया यहाँ जंगलको घाँस, कोदोको नल, मक्कैको पात इत्यादि गाई भैसीको मूख्य खाना हुन् ।

रमेशले जुकाको औषधिसमेत खुवाए तर गाईको दुध आएन । रमेश भन्छन्, ’त्यसपछि म थाकेर भैँसी किनेँ ।’ दुई वर्षअगाडि एक माउ भैँसी किनेका रमेश अहिले भँैसीको दुध खाइरहेका छन् । भैसीको दुध पनि आउँछ र सुक्दैन, फाट्दैन । भैंसी ल्याएदेखि त मैले दहीसम्म बनाएर खान थालेको छु’, उनले भने ।

यसबारे पशु चिकित्सकहरुसँग जिज्ञासा् राख्दा त्यस् स्थानको घाँस र गाईको खानाले दुधलाई निर्धारण गर्ने बताउँछन् । एक चिकित्सक भन्छन्, ’कतिपय अवस्थामा ब्याक्टेरियाका कारण पनि त्यस्तो हुनसक्छ तर सबै गाईको समान अवस्था छ भने एक पटक जाँच्नैपर्ने हुन्छ ।’

289939785_421860863195363_3058987076179525427_n