इटहरीः प्रदेश १ का पर्यटन व्यवसायी भविष श्रेष्ठले काठमाडौंबाट पहिलोपटक माउन्टेन फ्लाइट गरेको दशकपछि यस वर्ष विराटनगरबाट माउन्टेन फ्लाइट गरे । काठमाडांै र विराटनगर दुवै ठाउँबाट माउन्टेन फ्लाइट गर्दा देखिने दृश्य र उभिएका हिमाल उस्तै देखिए । तर, हिमाली शृङ्खलामा हिउँ भने क्रमशः घटेको देखिन थालेको श्रेष्ठ बताउँछन् ।
‘१० वर्ष अगाडिका हिमाल र अहिलेका हिमालमा धेरै फरक छ’, प्रदेश १ बाट यही मंसिर ८ गतेबाट हरेक शनिबार माउन्टेन फ्लाइट प्याकेज शुरु गरेको विराट होलिडेजका अध्यक्ष श्रेष्ठ भन्छन्, ‘पहिले हिमालमा हिउँ धेरै, कालो भाग थोरै देखिन्थ्यो । अहिले ठीक उल्टो भएको छ ।’
पर्यटन व्यवसायी श्रेष्ठ मात्रै होइन यति एयरलाइन्सबाट नियमित माउन्टेन फ्लाइट गराउँदै आएका क्याप्टेन पूर्णबहादुर थकाली पनि यस्तै अनुभव सुनाउँछन् । हिमाली उडानमा हिउँको मात्रा घट्दै गएको थकाली बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘मौसम परिवर्तनले हो वा केले हो हिमालमा हिउँ कम हुँदै गएको छ ।’
नोभेम्बर र डिसेम्बर महिनामा हुने माउन्टेन फ्लाइटमा हिउँको मात्रा थोरै देखेको क्याप्टेन थकाली बताउँछन् ।
प्रदेश १ को अस्थायी राजधानी विराटनगरबाट भएको पहिलो माउन्टेन फ्लाइट गराएका क्याप्टेन थकाली हिमालमा हिउँ घट्नाले नदीनालामा पर्ने असरसहित माउन्टेन फ्लाइटको महत्व पनि घट्ने बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘पर्यटक माउन्टेन फ्लाइटमा हिउँ र हिमाल हेर्न आउने हुन् । कालो पहाड हेर्न त आउँदैनन् ।’
‘हिट’ बढ्दै, हिउँ घट्दै
नेपालको उत्तरी हिमाली शृङ्खलामा हिउँको मात्रा घट्नुमा मौसम परिवर्तन भएको धेरै जानकार बताउँछन् । पृथ्वीको बढ्दो तापक्रमले गर्दा हिँउ पग्लन थालेको उनीहरूको तर्क छ ।
नेपालको हिमाली क्षेत्रमा तापमान बढेको तर्कलाई एक वर्ष अगाडि सार्वजनिक गरिएको एक रिपोर्टले पनि पुष्टि गरेको छ । नेपाल सरकार मातहतको जल तथा मौसम विज्ञान विभागले सार्वजनिक गरेको रिपोर्टअनुसार ० दशमलव ०५६ डिग्री सेल्सियसका दरले नेपालको तापक्रम बढिरहेको छ ।
यो रिपोर्टअनुसार तापक्रम उच्च हिमाली भेगमा तराईको भन्दा धेरै प्रतिशतले बढेको देखिन्छ । जस अनुसार तराईमा पर्साको ० दशमलव ०१७ डिग्री सेल्सियसभन्दा धेरै अर्थात् ० दशमलव ०९२ डिग्री सेल्सियस तापक्रम हिमाली जिल्ला मनाङमा बढेको देखिन्छ । यही तामक्रम वृद्धिले हिमाली क्षेत्रमा हिउँ चाँडो पग्लने र हिमनदीको आयतन घट्ने विज्ञले बताउँदै आएका छन् ।
वार्षिक तापक्रम वृद्धिका कारणले नेपालको हिमाली शृङ्खलाको हिउँ भण्डार पनि घट्दै गएको अध्ययनले देखाएको छ । सन् २०१४ मा इन्टरनेसनल सेन्टर फर इन्टिग्रेटेड माउन्टेन डेभलपमेन्टले गरेको अध्ययन अनुसार नेपालको हिउँ भण्डारणमा व्यापक गिरावट आएको छ ।
रिपोर्ट अनुसार सन् १९७७ मा नेपालको हिउँ भण्डारण ३ सय १२ क्युबिक किलोमिटर थियो । सन् २०१० मा आइपुग्दा यो घटेर १ सय २९ क्युबिक किलोमिटर भयो । सन् २०१० पछि हिउँ भण्डारण थप घट्दै गएको वातावरण विज्ञले सार्वजनिक अभिव्यक्ति दिँदै आएका छन् ।
सगरमाथाको बेस क्याम्पको उचाइ पनि घट्दै
तापमान वृद्धिदेखि हिउँ भण्डारणमा आएको गिरावटले सगरमाथाको बेस क्याम्पको उचाइसमेत फरक बनाएको छ । नेपाली टाइम्समा अक्टोबर ५, २०१८ मा कुन्द दीक्षितले लेखेको समाचार अनुसार सन् १९५३ मा तेन्जिङ नोर्गे र एडमन्ड हिलारीले सगरमाथा पहिलोपटक आरोहण गर्दा बेस क्याम्पको उचाइ ५ हजार ३ सय ३० मिटर थियो । यो उचाइ घटेर अहिले ५ हजार २ सय ७० मिटरमा झरेको छ ।
कालापत्थरको क्याबिनेट बैठकको कथा
हिमनदी हिमताल बन्न थालेका विभिन्न अध्ययनले देखाएका छन् ।
यसको विरोधमा २०६६ साल मंसिर १९ गते ( डिसेम्बर ४, २००९) मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालले सगरमाथाको आधारशिविर कालापत्थरमै मन्त्रीपरिषद् बैठक बसाएका थिए । तत्कालीन समयमा सन् २००९ को डिसेम्बर ७–१८ सम्म डेनमार्कको कोपनहेगनमा हुने जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन अगाडि पग्लेका हिमालतिर विश्वको ध्यान आकर्षण गर्न यस्तो गरिएको थियो ।
विकसित राष्ट्रबाट अत्यधिक मात्रामा निस्कने हरितगृह ग्याँसले नेपाली हिमालमा यस्तो असर गरेको वैज्ञानिक अध्ययनले देखाएका छन् ।
आफूले नगरेको दोषको असर आफ्नो जीवनरेखा बनेका अग्ला हिमालमा परिरहँदा नेपालले रोकथामको केही उपाय गर्न सकेको छैन ।
हिमालको हिउँ पग्लिने हैरानी नजिकबाट देख्दै आएका छन क्याप्टेन थकाली । उनी भन्छन्, ‘नेपालका विश्व प्रसिद्ध हिमाल जोगाउन र हिमालमा घट्दै गरेको हिउँ जोगाउन राज्यसँगै हाम्रो पुस्ता नै लागि पर्नुपर्छ ।’
