ढोरपाटनः “आजभोलि धेरै भेडा पाल्नै छोडे, पहिले–पहिले एउटै घरमा कम्तीमा पनि दुई सय हाराहारीमा भेडा पाल्ने गर्थे, भेडाको रौँबाट हामीहरुले राडीपाखी बुन्ने गथ्यौँ, अहिले भेडा पाल्नेको सङ्ख्या घटेपछि रौँ पनि पाउन छोड्यो, राडीपाखी बुन्ने मान्छे पनि कम हुँदै गए ।”
बागलुङ तमानखोलाकी ७७ वर्षीया यमकला घर्तीमगरलाई उमेरले बुढ्यौली लागे पनि उनको सीप तन्नेरीकोभन्दा कम छैन । अहिले पनि उनी हरेक दिने राडीपाखी बुन्ने काम गर्दै आएकी छन् । तर, पहिलेको जस्तो ऊन पाउन छोडेपछि राडीपाखी बुन्ने पेसा सङ्कटमा पर्दै गएको छ । भेडापालन गर्ने र हातमा सीप भएकाले चासो दिन छोडेपछि गाउँमा राडीपाखी बुन्ने प्रचलन हराउन थालेको उनले बताए ।
“पहिला राडीपाखी बेचेरै खान लाउन पुग्थ्यो, घर व्यवहार चलाइन्थ्यो, गाउँमा धेरैले राडीपाखी बुन्ने गर्थे, अहिले कसैले पनि बुन्दैन हामी बूढाबूढी भैँयो, हातपाखुरा बस्न थाले”, यमलालले भनिन्, “अहिले त भेडा पनि कम मान्छेले मात्रै पाल्ने गर्छन्, ऊन पनि पाउन मुस्किल हुन्छ । भनेको बेला पाइँदैन । अहिलेनै धेरै कम भएको यो पेसा अब विस्तारै हराउँदै जान्छ ।”
उनले आफूले बुनेका राडीपाखी देशमा मात्रै नभई विदेशसम्म पुग्ने गरेको जनाउँदै अहिले माग बढे पनि पुर्याउन नसकेको बताइन् । आफूहरुले अग्रजबाट निकै चासो दिएर सिकेको भन्दै अहिलेका नयाँ पुस्ताले यसप्रति चासोनै नदिँदा राडीखापी बुन्ने पेसा लोप हुँदै गएको उनले बताइन् ।
“अहिलेका पुस्ताले यो काम गर्न झन्झट मान्छन्, यस्तो काम गर्दैनन्, राडीपाखी बुन्न अली झन्झटिलो हुन्छ, त्यही भएर पनि होला सिक्नै चाहँदैनन्, मैले मेरा छोराछोरी र गाउँका अन्य मान्छेलाई पनि सिकाउन कोसिस गरेँ तर सकिन, चासोनै दिएनन्”, उनले भनिन्, “मैले बुन्न छोडे भने त यो गाउँमा मान्छे नै हुन्न होला, अहिले मै मात्रै हुँ यसरी काम गर्ने ।”
तमानखोला–३ की टेककुमारी बुढालाई पनि राडीपाखी बुन्ने परम्परा हराउँदै गएकोमा चिन्ता छ । उनले भनिन्, “हराउन थाल्यो यो पेसा । अब कसरी बचाउन सकिन्छ र रु, अहिलेका युवायुवतीले यसप्रति चासो देखाएनन्, हामी दुई/चार जनाछौँ गाउँमा यो बुन्ने । हाम्रो हात बस्यो भने त गाउँमा राडीपाखी बुन्ने कोही हुन्न, अहिलेसम्म त हाम्ले जेनतेन बुनिराखेका छौँ ।”
राडीखापी बुन्न भेडाको ऊन आवश्यक पर्ने जनाउँदै भेडापालक किशान पनि घट्दै गएको उनको भनाइ छ । पहिले–पहिले राडीपाखी बेच्नका लागि बागलुङको ठाउँठाउँमा मेला लाग्ने गरेको स्मरण गर्दै उनी अहिले ती मेलासमेत नलाग्ने बताउँछिन् । नयाँ पुस्ताले सिक्न चाहे आफूले निःशुल्क सिकाउने उनको भनाइ छ ।
“राडीपाखी बेच्ने मेला पनि लाग्न छोड्यो, पहिले बागलुङ जिल्लाका धेरै ठाउँमा राडीपाखी बेच्ने मेला लाग्थ्यो, अहिले न मेला लाग्छ, न मान्छेले बुन्छन्, यसबाट राम्रो आम्दानी गर्न सकिन्छ”, उनी भन्छिन् ।
कला, संस्कृतिमा धनी जिल्ला बागलुङमा पुराना परम्परा र पेसा हराउन थल्दा जिल्लाको पहिचाननै सङ्कटमा पर्न थालेको छ । भेडाको रौँलाई प्रशोधन गरी धागो निर्माण गर्ने र विभिन्न काठका औजारबाट निर्माण गरिने राडीपाखी पछिल्लो केही वर्ष यता जिल्लामा कम मात्रैमा देखिन्छ । बागलुङमा उत्पादन हुने राडीपाखी खास गरी गुल्मीको रिडीमा लाग्ने माघेसङ्क्रान्ति मेलामा बढी बिक्री हुन्थे । बागलुङबाट यस बेला ठूलो मात्रामा राडीपाखी रिडीमा पुर्याउने र राम्रो मूल्य पार्ने गरेको निसीखोला–६ की ६७ वर्षीया पुनिकला घर्तीमगरले बताउँछिन् ।
“रिडीमा माघ १ गते ठूलो मेला लाग्थ्यो । अहिले पनि त्यो मेला लाग्छ, उति बेला हामीहरु गाउँका १०÷१२ जनाएक वर्षभरी बुनेको राडीपाखी बोकेर जान्थ्यौँ, अहिलेको जस्तो मोटरबाटोको सुविधा थिएन । त्यहाँ पुग्न झण्डै चार दिन लाग्थ्यो”, उनले भनिन्, “त्यहाँ पुगेपछि राडीपाखीको खोसाखोस हुन्थ्यो । घर फर्किने बेला दुई÷तीन लाख लिएर आउँथ्यौँ । अहिले त बुन्न पनि कम भयो, जान पनि छोडियो ।”
उनका अनुसार एउटा राडी तयार गर्न पाँचदेखि १० दिनसम्म लाग्छ । ओढ्न र बिच्याउन प्रयोग गरिने राडीपाखी विदेशमा समेत निर्यात हुने गरेको भन्दै पछिल्लो समय निकै कमभएको उनको भनाइ छ । घर्तीमगरले एउटा राडीलाई सामान्य रु सात हजारदेखि ५० हजारसम्म पर्ने गरेको बताइन् । राडीपाखी बलियो र वर्षौं टिक्ने हुँदा धेरैको रोजाइमा पर्ने गरेको उनको भनाइ छ ।
स्थानीयले विदेशबाट आयातित कपडाको प्रयोग गर्न थालेपछि यसको उत्पादन कम भएको हो । अहिले बजारमा सिरक, डसनालगायत सबै खाले फेन्सी सामान पाइन थालेपछि राडीपाखीको प्रयोगसमेत कम हुँदै गएको छ ।
राडीपाखीको जिल्ला भनेर चिनिने बागलुङमा पछिल्लो समय दुर्लभ हुँदै जाँदा बूढापाकाले चिन्ता गर्न थालेका छन् । गाउँले जनजीवन र जीविकापार्जनसँग जोडिएको राडीपाखी बुन्ने प्रचलन अहिले लोपोन्मुख अवस्थामा पुगेको तमानखोला–४ का कृष्ण सिर्पाली बताउँछन् । यस्ता कला र सीपको संरक्षणमा स्थानीय पालिकाले चासो दिनुपर्ने उनको सुझाव छ । रासस
_1720278409.jpg)
