रुषा थापा
पछिल्लो समय बीमा कम्पनीले घर, गाडी र सेयरको बीमा गर्न छोडेका छन् । दुई वर्षअघि घरजग्गा, गाडी र सेयर धितो राखेपछि बैंकले आजको आजैकर्जा दिन्थ्यो । तीन करोड मूल्य बराबरको घरजग्गा, गाडी र सेयर भएमा दुई करोड ऋण दिइन्थ्यो । अहिले घरजग्गाको लालपूजा वा नक्सा, सेयरको प्रमाणपत्र र गाडीको बिलबुक लिएर ऋण माग्न जाँदा बैंक पैसा छैन भनेर फिर्ता पठाउँछ ।
दुई वर्षअघि तीन करोडमा किनेको घरजग्गा, गाडी र सेयर धितो राखेर बीस लाख कर्जा माग्दा समेत बैंक दिन मान्दैन । बैंककै कर्मचारी तथा सञ्चालक उल्टै भन्छन्, ‘बरु घरजग्गा, गाडी र सेयर किन्ने ग्राहक ल्याइदिनुस् ।’ यसको लागि कमिशन समेत दिने प्रलोभन उनीहरु दिन्छन् ।
बैंकका कर्मचारी र सञ्चालकहरुको भनाइअनुसार बैंकको सम्पूर्ण लगानी घरजग्गा, गाडी र सेयरमा फसेको छ । कर्जा प्रवाह गर्न पैसा छैन । धितो पनि बिक्री हुन्न । कहिल्यै यीनीहरुको मूल्य हवात्तै बढ्ने त कहिल्यै घट्ने भएपछि बीमा कम्पनीहरुले पनि घरजग्गा, गाडी र सेयरको बीमा गर्न छोडेका हुन् ।
घरजग्गा, गाडी र सेयरको बीमा गर्न उनीहरु मान्दैनन् । बजारमा पाइलैपिच्छे कोठा, सटर र फ्रल्याट खाली देखिन्छ । व्यापारीहरु बहनी समेत नहुने बताउँछन् । तिहारपछि धेरैले पसल र कोठा छोड्ने अवस्था निम्तिएको छ ।
काठमाडौंको न्यूरोड, ठमेल, इन्द्रचोक, पुतलीसडक, चावहिल, भक्तपुरको सूर्यविनायक, सल्लाघारी, जगाती, ललितपुरको ग्वार्को, सातदोबाटोलगायत विभिन्न ठाउँमा धमाधम सटर तथा कोठा खाली भइरहेको देखिन्छ ।
मालपोत र यातायात कार्यालय वरपर कोठा, सटर भाडामा लिएर बस्दै वा व्यापार गर्दै आएका पनि पलायन हुन थालेका छन् । कानून व्यवसायी र लेखनदास पनि काम नपाएपछि भौतारिएका छन् । कामको चिन्तामा दिउँसै उनीहरु मदिराको तालमा मातिएका हुन्छन् ।
काम नभएपछि छ महिनादेखि एक वर्षसम्मको भाडा तिर्न नसकेको पनि उनीहरु गुनासो गर्छन् । चार दशकअघि काठमाडौं उपत्यकामा घर कमै थियो । बस्ती पातलो थियो । जसका कारण मानिसहरु साँझ पर्नेबित्तिकै भुत आउँछ भनेर डराउन्थे ।
अहिले त आफैंले बनाएको घरले घरधनीको सातो गएको छ । भाडा खान पाइन्छ भनेर बैंकबाट ऋण लिएर घर बनाए । तर, भाडामा बस्ने कोही नभएपछि आफ्नो घरले आफैंलाई तर्साउनका साथै बैंकले ऋणले आत्महत्या गर्नुपर्ने अवस्था आएको छ ।
कतिपय घरधनी त भाडामा बस्न कोही आएमा सस्तोमा दिने पनि बताउँछन् । तर, बाटोमा हिँिडरहेको मानिसलाई समातेर आफ्नो कोठामा बस्न आउनु भनेर त भन्न मिलेन नि । फेरि कोठा खोज्न पनि कोही आउँदैन । अधिंकाश घरमा सहकारी सञ्चालन भएका थिए ।
बचतकर्ताको रकम फिर्ता गर्न नसकेर सहकारी रातारात फरार भएकाले पनि घर खाली भएको हो । यता, घाटामा गएका कारण बैंकले आफ्नो शाखा कार्यालय बन्द गर्दा पनि धेरै घर खाली भएको छ । बैंक तथा वित्तिय संस्थाको ९५ प्रतिशत कर्जा लगानी घरजग्गा, गाडी र सेयरमा छ ।
अहिले बजारमा सुनिन्छ कि चार हजारमा किनेको सेयर सय रुपैयाँमा बिक्दैँन । घरजग्गा र गाडीको पनि अवस्था उस्तै छ । र, यो कुरा बीमा कम्पनीले थाहा पाएपछि पनि समस्या आएको हो । घरजग्गा, गाडी र सेयरको कारोबार अहिले ठप्प छ । यसले पछि क्षतिपूर्ति दिनुपर्ने डरमा पनि बीमा कम्पनीहरु यसको बीमा गर्न मान्दैनन् ।
त्यस्तै, बैंक तथा वित्तिय संस्थाले पनि अब घरजग्गा, गाडी र सेयरमा कर्जा प्रवाह गरे नराम्ररी डुबिन्छ भनेर थाहा पाइसके । बैंक भनेको पैसा बेच्ने व्यापारी हो । ठाडो भाषामा भन्नुपर्दा यीनीहरु दलाली हुन् । बैंकले कर्जा प्रवाह गरेन भने सेवाशुल्क, ब्याज, पेनाल्टी केही आउँदैन ।
जनता तथा बचतकर्तासँग ५ प्रतिशतदेखि ८ प्रतिशतसम्ममा रकम लिन्छ बैंक । तर, त्यँही रकम घुस खाएर सेवाशुल्कसँगै १६ प्रतिशतदेखि ४८ प्रतिशत ब्याजसम्ममा कर्जा लगानी गर्छन् । यसरी कर्जा लगानी गर्न नसक्दा वा ऋण नपाइदा बैंकले बचतकर्तालाई कसरी ब्याज दिन्छ ? कसरी कर्मचारीलाई तलब र घरधनीलाई भाडा तिर्छ ? कसरी राज्यलाई कर तिर्छ ?
डेढ वर्षअघि हाम्रो आफ्रनै भवन छ, हामी भाग्दैनौं भनेर भन्ने सहकारी पनि अहिले भाग्नुपप्यो । सहकारीजस्तै हालत बैंकको हुने भएको छ । बैंकले कर्मचारीलाई तलब दिन सकेको छैन । घरभाडा तिरेको छैन । बचतकर्ताको रकम फिर्ता गर्न धौंधौं परेको छ । अनि यो बैंक डुब्न थालेको संकेत होइन र ?
कतिपय व्यापारीले बैंकबाट खर्बो कर्जा लिएर साँबाब्याज नतिरेको पनि सुनिन्छ । तीन करोड मूल्य पर्ने धितोलाई बैंकले घुस खाएर दुई करोड कर्जा प्रवाह गप्यो । धितो घटेर एक करोडमा झरेको छ । अनि ऋण बढेर तीन करोड पुग्यो ।
सर्वसाधारण जनताले बैंक डुबेको थाहा पाएपछि बैंकमा पैसा निकाल्नेको लाम लागेको छ । सहकारीमा पनि बाँठाटाँठाले पहिल्यै आफ्नो रकम निकालेका थिए । जसले गर्दा उनीहरु डुब्नबाट जोगे । तर, जो व्यक्ति तथा बचतकर्ता सहकारी भाग्दैनन् भनेर आशा गरेर बसिरहेका थिए उनीहरुको आज घरबार तहसनहस भएको छ ।
अहिले सर्वसाधारण र व्यापारी सहकारीमा बचत नै गर्दैनन् । धेरै सहकारी बन्द भइसके । बन्द नभएकले पनि बचतकर्ताको रकम फिर्ता गर्न सकेको छैन । काठमाडौंको मीनभवनस्थित रहेको सहकारी विभागअघि एउटा चौतारो रहेको छ ।
त्यहाँ मानिसहरु सहकारीको गुनासै गुनासो गएर बसिरहेका हुन्छन् । कतिपय बचतकर्ता त रोएर, टोलाएर वा झोक्याएर बसिरहेको देखिन्छ । सहकारीले त जनतालाई रुवाउनु रुवायो । जनताको पैसा खानु खायो । अहिले आएर सहकारीका सञ्चालकदेखि कर्मचारीसम्मै ठग, चोर हुन् भनेर प्रमाणित भएको छ ।
फेरि यस्ता ठगहरुलाई न सरकार समातेर जेल हाल्न सक्छ न बचतकर्ताको रकम नै फिर्ता गराउन सक्छ । सहकारीको दर्ता समेत सरकार खारेज गर्न सक्दैंन । मुलुकभर दर्तामा रहेका ३५ हजार दुई सय ३९ सहकारीले करोडौं बचतकर्ताको खर्बो रकम डुबाइदिएको छ ।
बैंकले पनि यसरी नै बचतकर्ताको रकम डुबाउन लागेको छ । सहकारी डुब्नुको कारण घरजग्गा, गाडी र सेयर हो भनेर बच्चादेखि बूढासम्मलाई थाहा छ । बैंकको पनि सम्पूर्ण कर्जा लगानी घरजग्गा, गाडी र सेयरमै छ । यसैले बैंक पनि भाग्ने दिन आएको छ ।
अर्थमन्त्री, राष्ट्र बैंकका गर्भनर र प्रधानमन्त्रीले ज्यानै फ्रयालेपनि घरजग्गा, गाडी र सेयरको मूल्य बढ्ने छैन । बजार चलायमान हुने छैन । पहिलाको अवस्थामा बजार फर्किदैंन । मालपोत र यातायात कार्यालयका कर्मचारीहरु सेवाग्राही नआएपछि फेसबुक र मोबाइलमा व्यस्त देखिन्छन् ।
सरकारले जग्गाको कित्ताकाट फुकुवा गप्यो । सेयरमा लगाएको १२ करोडको सीमा हटायो । तापनि यीनीहरुको कारोबार र मूल्य बढ्न भने सकेन । सार्वजनिक स्थल, बस, चिया पसललगायतमा मानिसहरु मुलुकको अर्थतन्त्र श्रींलकाभन्दा नाजुक अवस्थामा पुगेको भनेर गफ गरिरहेको प्रशस्त सुनिन्छ । अहिले राजस्व संकलनको स्रोत कतै छैन । नेपाली कांग्रेसका सभापति एंव पूर्वप्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले सरकारी कर्मचारीलाई तलबभत्ता खुवाउन समेत विदेशी ऋण लिनुपरेको भनेर खुलेर भनेका छन् ।
त्यो अहिले प्रमाणित भएको सर्वसाधारण जनता बताउँछन् । सत्य लुकेर लुक्दैंन, झुठो धेरै बेर टिक्दैंन भन्ने कुरा पनि अहिले सही सावित भएको छ । वर्तमान सरकारका प्रधनमन्त्री नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड हुन् । अर्थमन्त्रीमा कांग्रेसका डा.प्रकाशशरण महत छन् भने राष्ट्र बैंकका गर्भनर महाप्रसाद अधिकार एमालेका हुन्् ।
यी तीन जनाले आफ्नो पद जोगाउन सञ्चारकर्मी र जनतालाई भ्रममा पारेका छन् । अर्थतन्त्र ठिकठाक देखाउन झुठो विवरण सार्वजनिक गर्दै आएका छन् । तत्कालिन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा नेतृत्वको सरकारमा अर्थमन्त्री जर्नादन शर्मा थिए ।
उनले सरकारी कर्मचारी र जनप्रतिनिधिको तलबभत्ता र सेवासुविधा कटौती गर्ने भनेर आवश्यक प्रक्रिया अघि बढाइसकेका थिए । तर, देउवा सरकारबाट हट्नेबित्तिकै प्रचण्ड सरकारमा एमालेबाट विष्णु पौडेल अर्थमन्त्री बने । पौडेल पनि मुलुकको अर्थतन्त्र नाजुक अवस्थामा पुगेकाले सरकारी खर्च कटौती गर्न लागिपरेका थिए ।
पछि एमाले सरकारबाट बाहिरियो । कांग्रेसका नेता डा.प्रकाशशरण महत अर्थमन्त्री बने । अर्थ मन्त्रालयका तत्कालिन सचिवले सरकारी कर्मचारी र जनप्रतिनिधिको तलबभत्ता, पेन्सन र सेवासुविधा कटौती गर्नुपर्ने भनेर भन्दाभन्दै महतले टेरेनन् ।
उल्टो सचिवको सरुवा गरिदिए । गत ज्येष्ठ १५ गते बजेट ल्याइयो । बजेट भाषणमा सरकारी कर्मचारी र जनप्रतिनिधिको तलबभत्ता र सेवासुविधा कटौती गरिएन । विभिन्न ठाउँबाट राजस्व संकलन गर्ने उनले त्यसबेला बजेट भाषणमा भने । तर, अहिले राजस्व संकलन शून्यझैं भएको छ ।
अर्थमन्त्री महत न राजस्व संकलन गर्न सक्छन् न तलबभत्ता र पेन्सन कटौती गर्न सक्छन् । सार्वजनिक कार्यक्रममा भने अर्थतन्त्र सुधार भइरहेको मात्र भाषण गर्छन् । यसरी अर्थमन्त्री असमक्ष हुँदा यसको असर मुलुकको अर्थतन्त्रमा पुगेको छ ।
