इलामः इलाम, पा“चथर, झापा र धनकुटालगायत पूर्वका जिल्लामा वार्षिक ५० लाख किलो अर्गानिक चिया उत्पादन हुन्छ । तर वार्षिक ५ लाख किलो हाराहारीमा मात्र समुद्रपार पुग्ने गरेको छ ।

आन्तरिक खपतबाहेक ८० प्रतिशत चिया भारतीय बजारमा निर्भर छ । यसअघि नेपालबाट चिया किन्न अनकनाउने व्यापारी पनि यस पटक चिया कारखानामा पुगेका छन् । तर दार्जिलिङमा जस्तो अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पुग्न सक्ने गुणस्तरको चिया नहुँदा यहा“का कारखानाले धरै फाइदा भने लिन सकेका छैनन् । स्थानीय बजारमा निर्भर हु“दै आएका साना चिया कारखानाको उत्पादनले भने बजार पाएको छ ।

ठूला कारखानाले नियमित जस्तै पुरानै व्यपारीलाई चिया पठाइरहेका छन् । केही कारखानाले अझ मूल्य बढ्ने आशामा स्टक पनि जारी राखेका छन् । अघिल्लो वर्ष सरदर हरियो पत्तीको प्रतिकिलो ३० रुपैया“ दिएका ती कारखानाले यस वर्ष ४० रुपैया“ कायम गरेका छन् । अर्गानिक कारखानाले भने ६० देखि ८० रुपैया“सम्म दिइरहेका छन् ।

‘आफ्नै बजार र गुणस्तरमा केही सुधार गरेको र सूर्योदय नगरपालिकाले न्यूनतम मूल्य तोकेकाले अघिल्लो वर्ष भन्दा हरियो पत्तीको मूल्य बढाएका छौं,’ इलाम टीका प्रबन्धक ओम काफ्लेले भने, ‘सबै कारखाना र कृषक मिलेर गुणस्तरमा सुधार नगर्ने हो भने अहिलेको अवस्थाले तत्काललाई केही फाइदा देखिए पनि लामो समयलाई बजारमा परिवर्तन गर्न सकिँदैन ।’

यता, अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा चिया निर्यात गर्दै आएका कारखानाले भने फाइदा लिनेछन् । ‘दार्जिलिङको बाध्यत्मक अवस्थामा नेपाली चियाले फाइदा लियो भन्ने होइन,’ उद्योगी उदय चापागाईले भने, ‘तर बजारको माग बढेको बेला हाम्रो चियालाई विश्वमा चिनाउने अवसर भने गुमेको छ ।’ उनको भनाइमा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा जान सक्ने नेपाली चिया कम मात्र भएकाले दीर्घकालीन रूपमा खासै असर पर्ने देखिँदैन ।

इलामको गोर्खा, साङ्ग्रिला, मिस्टभ्याली, माइ टी, पा“चथरको कञ्चनजङ्घा, धनकुटाको गुरा“से, कुवापानी लगायतका केही चिया बगानले मात्र पश्चिमा बजारमा तयारी चिया विक्री गर्छन् । गोर्खा टी स्टेटले सबै उत्पादन जापान, जर्मनी, अमेरिकालगायत देशमा पठाउने जनायो । गोर्खाको यो वर्ष ७० हजार किलो चिया पश्चिमा बजारमा जाने सञ्चालक चपागाईले बताए ।

अन्य कारखानामा पनि माग उत्तिकै रहे पनि निर्यातयोग्य गुणस्तर कम रहेको बताइएको छ । इलाम नगरपालिका–४ जस्वीरेको माइ टी ले उत्पादन गर्ने वार्षिक १ लाख १५ हजार किलो चिया मध्ये १५ प्रतिशत अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा जाने गरेको छ ।

‘हामीले आफूलाई कमजोर ठान्दा र व्यवसायीबीच एकता नहुँदा बजारको बिस्तार गर्न नसकेका हौं,’ चिया व्यवसायी टीकाराम अधिकारीले भने, ‘पछिल्लो समय किसान र व्यवसायीमा आएको चेतना, नया“ मेसिनलगायतका कारणले अधिकांश कारखानाले गुणस्तर सुधार गरेका छन् ।’ आफ्नो राम्रो पक्षको प्रचार गर्दै दीर्घकालका लागि बजार व्वस्थापन गर्नु पर्ने उनको भनाइ छ ।

धेरै चिया उत्पादन गर्ने जिल्लाका अन्य कारखानाको उत्पादन पश्चिमा मापदण्डअनुरूप नभएकाले अघिल्ला वर्षजस्तै भारतीय बजारमा नै सीमित हुने विज्ञहरूको भनाइ छ । नया“ माटो (भर्जिन ल्याण्ड), वयस्क बोट (यङ बुस) र अनुकूल हावापानीका कारण यहा“को उत्पादन अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा जाने सम्भावना धेरै हु“दाहु“दै पनि सरकारी उदासीनता, श्रमिक र प्राविधिक अभाव, अक्सन, ब्राण्डिङ र लोगो अभाव, अर्गानिक अभियानमा जान नसक्नु जस्ता कारणले पछि परेको छ ।