सङ्खुवासभाः २१ औँ शताब्दीमा आइपुग्दा पनि अझै मान्छेले मान्छेविरुद्ध जन्म र जातका आधारमा भेदभाव गर्न छाडेका छैनन् । यसबीच राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय घोषणापत्रदेखि मुलुकको कानुनसमेतले जातका आधारमा भेदभाव गर्न नपाइने व्यवस्था गरेको छ ।
तर पनि सङ्खुवासभाका दलित समुदायले अन्य जातिसरहको हैसियतमा आफूलाई उभ्याउन पाएका छैनन् । सदियौँको भेदभावबाट सङ्खुवासभा पनि पर रहेको छैन ।
सङ्खुवासभाको ग्रामीण बस्तीमा गैरदलितले दलितको घरमा गएर खाने प्रचलनको शुरुवात अझै हुन सकेको छैन । छिमेकी दलित र गैरदलितबीच तरकारी, अन्नपात ऐंचोपैंचो चले पनि पानी र भान्सा अझै चल्न सकेको छैन ।
‘प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष जुन रूपमा गरिए पनि विभेद त विभेद नै हो,’ दलित सङ्घका जिल्ला सचिव कुमाल ल्वागुनले भने, ‘दलितको सीप, काम र उत्पादन गरेका वस्तु चल्छन् । तर, पकाएका खाना र घरमा भएको पानी चल्दैन ।’
गैरदलितको घरमा मिठोमसिनो पाक्दा दलितको र दलितको घरमा मिठोमसिनो पाक्दा गैरदलितको घरसम्म पुग्दैन । कारण हो, दलितमाथि विद्यमान छुवाछुत । ‘मिलेर खाऔँ, मिलेर जाऔँ भन्ने सबैले भन्छन्, तर गैरदलित नजानिँदो तरिकाले छुवाछुत मान्छन् । उनीहरूको घरमा जाँदा नराम्रो मान्ने गरेकाले जान मन लाग्दैन,’ खाँदबारी नगरपालिका वडा नम्बर ७ का ज्ञानबहादुर चर्मकारले भने, ‘छुवाछुत कागज र भाषणमा अन्त्य भएको छ । तर, व्यवहारमा अन्त्य भएको महसुस गर्न पाएका छैनौँ ।’ नयाँ पुस्ताले छुवाछुत कम माने पनि पुरानो पुस्तामा अझै परिवर्तन आउन नसकेको यहाँका दलितहरूको अनुभव छ ।
कानुनले निषेध गरेकाले गैरदलितहरू दलितलाई सीधै गाली गर्ने र छुवाछुत भयो भन्न सक्दैनन् । तर, दलित भनेर हेप्ने र छुवाछुत मान्ने प्रवृत्ति अहिले पनि अप्रत्यक्ष रूपमा कायमै रहेको सङ्खुवासभाका दलितहरू बताउँछन् । गैरदलितले दलितलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा देखावटी परिवर्तन आएको सभापोखरी गाउँपालिकाका भुवन पोर्तेलले बताए ।
सङ्खुवासभामा बिहेबारीमा आएका गैरदलितले संयुक्त भान्सामा खानपिन गर्न नमान्ने गरेका छन् । विवाहमा निमन्त्रणा पाएका गैरदलितहरू विवाहमा सहभागी हुन त जान्छन् तर उनीहरूका लागि छुट्टै भान्साको व्यवस्था गर्नुपर्ने दलित समुदायका नागरिकले बताउँदै आएका छन् ।
