काठमाडौंः बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरू कर्जा लगानी गर्न असमर्थ हुँदै गएपछि उनीहरूले नेपाल राष्ट्र बैंकमा ३ प्रतिशतभन्दा कम ब्याजदर पाउन पनि अधिक प्रतिस्पर्धा गर्न थालेका छन् ।
बजारमा अर्थतन्त्र सुस्त नै रहेपछि र बैंकहरूमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिन थालेपछि ३ प्रतिशत ब्याजका लागि मागको ६ गुणाभन्दा बढीसम्म आवेदन राष्ट्र बैंकमा पर्न थालेको हो ।
प्रशस्त तरलता रहेकै कारणले ट्रेजरी बिल खरिदमा मागभन्दा निकै धेरै आवेदन पर्ने गरेको तथ्यांक नेपाल राष्ट्र बैंकको रहेको छ । बैंकहरूमा लगानीयोग्य रकम जम्मा भएपछि सरकारलाई भने आन्तरिक ऋण उठाउन सहज र सस्तो भएको छ । बैंकहरूमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएपछि नेपाल राष्ट्र बैंकले लामो समयका लागिसमेत निक्षेप तानिरहेको छ । असारमा मात्र ६३ दिनसम्मका लागि गरेर पाँचपटक निक्षेप तानिसकेको छ ।
राष्ट्र बैंकले चालू आर्थिक वर्ष २०८१(०८२ मा ८६ वटा निक्षेपसम्बन्धी बोलकबोल आह्वान गर्दा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले ३ प्रतिशतभन्दा बढी ब्याज नै राखेनन् ।
३ वर्षअघि नेपाल राष्ट्र बैंकले ट्रेजरी बिलका लागि बोलपत्र आह्वान गर्दा ११ प्रतिशतमाथिसम्म ब्याजदर माग भएको थियो । चालू आवमा १ सय ४० पटक ट्रेजरी बिल बिक्री गरिसकिएको छ ।
सरकारलाई आवश्यक अल्पकालीन ऋण उठाउन बोलकबोल प्रक्रियामार्फत नेपाल राष्ट्र बैंकले २०७९ असारमा बिक्री गरेको ट्रेजरी बिलमा २८ दिन अवधिको १० दशमलव ३४ प्रतिशत, ९१ दिन अवधिको ११ दशमलव शून्य ६ प्रतिशत, १ सय ८२ दिन अवधिको ट्रेजरीको १० दशमलव ९६ प्रतिशत र ३ सय ६४ दिन अवधिको ट्रेजरी बिलको १० दशमलव ४७ प्रतिशत ब्याजदर कायम भएको थियो ।
अहिले बजारमा तरलता व्यवस्थापनमा चुनौती रहँदा ३ प्रतिशतभन्दा बढी बढ्न सकेको छैन । २७ वर्षअघि ट्रेजरी बिलको ब्याजदर १२ प्रतिशतसम्म पुगेको थियो ।
कर्जा लगानी गर्न नसक्दा सरकारले आन्तरिक ऋण उठाउन जारी गरेकोे ट्रेजरी बिल खरिदमा अहिले ३ देखि ६ गुणासम्म माग परेको छ । अहिले ट्रेजरी बिलको ब्याजदर ३ प्रतिशतभन्दा तल नै रहेको छ ।
असार महिनामा मात्रै नेपाल राष्ट्र बैंकले पाँचपटक निक्षेप तानिसकेकोे छ । अत्यन्तै कम समय अर्थात एक साताका लागि मात्र निक्षेप तान्ने गरिएकामा असारमा मात्रै ६३ दिनको दुईपटक, ४२ दिनको दुईपटक र ३५ दिनको एकपटक निक्षेप संकलनको बोलकबोल भइसकेको छ ।
उता, ट्रेजरी बिलमा पनि उस्तै गरी कम ब्याजदरमा बोलकबोल हुने गरेको पाइएको छ । ३ असारमा बोलकबोल भएको ३ सय ६४ दिन अवधिको ५ अर्बको ट्रेजरी बिलको खरिदका लागि २७ अर्ब ८० करोड रुपैयाँबराबरको बोलकबोल परेको थियो । जसको औसत डिस्काउन्ट रेट २ दशमलव ९८ प्रतिशत कायम भयो । त्यस्तै, २८ दिन अवधिका लागि ३ असारमा १० अर्बको ट्रेजरी बिलको खरिदका लागि २७ अर्ब १६ करोड रुपैयाँबराबरको बोलकबोल परेको थियो । जसको औसत डिस्काउन्ट रेट २ दशमलव ९५ प्रतिशत कायम भएको थियो ।
३ असारमा ९१ दिन अवधिको ५ अर्ब रुपैयाँको ट्रेजरी बिल खरिदका लागि ३३ अर्ब ७४ करोड रुपैयाँबराबरको बोल परेको थियो । जसको औसत डिस्काउन्ट रेट २ दशमलव ९० प्रतिशत कायम भयो । यसैगरी, सोही दिन १ सय ८२ दिन अवधिको ६ अर्ब ३३ करोड रुपैयाँको ट्रेजरी बिल खरिदका लागि ३१ अर्ब ४४ करोड रुपैयाँबराबरको बोल परेको थियो । जसको औसत डिस्काउन्ट रेट २ दशमलव ९५ प्रतिशत कायम भएको थियो ।
१० असारमा बोलकबोल भएको ९१ दिनको १४ अर्ब ४९ करोड रुपैयाँको ट्रेजरी बिलको बोलकबोलमा ४० अर्ब रुपैयाँको आवेदन परेको थियो । सोही दिनको अर्को ५ अर्ब रुपैयाँको ट्रेजरी बिलका लागि २८ अर्ब ९५ करोड रुपैयाँको आवेदन परेको थियो ।
१५ असार अर्थात् गत आइतबार ३० अर्बको निक्षेप तान्न खोज्दा नौवटा बैंक तथा वित्तीय संस्था सहभागी भई ३ प्रतिशतमा बोलकबोल गरेको थियो । १ असारको बोलकोबलमा १६, ४ असारकामा ३०, ८ असारकामा १८, ११ असारकामा २५ वटा बोलकबोल आवेदन परेको थियो । ती सबैको ब्याजदर २ दशमलव ९९ प्रतिशत कायम भएको थियो ।
अहिले बैंक तथा वित्तीय संस्थामा लगानीयोग्य रकम पर्याप्त छ । अन्य क्षेत्रमा लगानी विस्तार हुन नसक्दा बैंकहरूले सरकारी ऋणपत्रमै लगानी गरेर भए पनि आम्दानी गर्न खोजिरहेका छन्, जसले गर्दा अल्पकालीन ब्याजदरहरूसमेत घट्दै गएका हुन् ।
ट्रेजरी बिल १ वर्ष वा १ वर्षभन्दा कम अवधिको आन्तरिक ऋण उठाउन प्रयोग गरिने अल्पकालीन सरकारी ऋणपत्र हो । ट्रेजरी बिलहरू अवधिका आधारमा २८ दिने, ९१ दिने, १ सय ८२ दिने र ३ सय ६४ दिने गरी ४ किसिमका हुन्छन् । ट्रेजरी बिल बोलकबोलका माध्यमबाट निष्कासन हुने गर्छ । बोलकबोलमा बहु–बोलमूल्य विधि ९अमेरिकी बोलकबोल प्रणाली० प्रयोग गरिन्छ ।
नेपाल राष्ट्र बैंकबाट स्वीकृतिप्राप्त ‘क’, ‘ख’ र ‘ग’ वर्गका बैंक तथा वित्तीय संस्था, गैरबैंक वित्तीय संस्था, संगठित संस्थाका साथै सर्वसाधारण नेपाल नागरिक ट्रेजरी बिलको बोलकबोलमा सहभागी हुन सक्छन् । ट्रेजरी बिलको बोल आह्वान गर्दा आह्वान रकमको कम्तीमा १५ प्रतिशत रकम अप्रतिस्पर्धीका लागि छुट्याइएको हुन्छ ।
ट्रेजरी बिलको बोलकबोलमा ‘क’, ‘ख’ र ‘ग’ वर्गका बैंक तथा वित्तीय संस्थाले अप्रतिस्पर्धीका रूपमा भाग लिन पाइँदैन । अप्रतिस्पर्धीका रूपमा बोल गर्दा माग रकम मात्र उल्लेख गर्नुपर्छ, मूल्य उल्लेख गर्नुपर्दैन । प्रतिस्पर्धी बोलकबोलबाट निर्धारित भारित औसत मूल्यमा अप्रतिस्पर्धी बोलवालालाई ट्रेजरी बिल उपलब्ध गराइन्छ । एउटै बोलकबोलमा प्रतिस्पर्धी र अप्रतिस्पर्धी दुवैतर्फबाट बोल गर्न भने पाइँदैन ।
बैंकिङ प्रणालीमा अधिक तरलता थुप्रिएपछि नेपाल राष्ट्र बैंकले लगातार रूपमा निक्षेप संकलन उपकरण प्रयोग गर्दै पैसा खिचिरहेको छ । यो खबर आजको राजधानी दैनिकमा प्रकाशित भएको छ ।
