धरान/ भूपू लाहुरेहरूको सघन बसोबास भएको सुन्दर आवासीय शहर हो, धरान । २०४५ सालको भूकम्पले खण्डहर बनेको धरानलाई जीवन्त बनाउन, आधुनिकीकरण एवं विकासको गतिमा अघि बढाउन लाहुरेहरूको योगदान छ । तत्कालीन स्थानीय निकाय (धरान नगरपालिका)ले अपनाएको जनसहभागितासहित विकासको अवधारणालाई मूर्त रूप दिन भूपू लाहुरेहरूको महत्वपूर्ण भूमिका छ । तिनै भूपू लाहुरेहरूले धरानको सडक, ड्रेन बनाउन पैसा मात्र लगानी गरेनन्, त्यसको नेतृत्व आफैँले लिए, अनि आफ्नो घर, कम्पाउण्ड वाल पनि भत्काएर सडक बनाए ।
लाहुरेहरूको त्यही योगदानले चिल्ला सडक, आकर्षक फूलबारीसहितको चिटिक्कको घर धरानको पहिचान बन्यो । अचेल पनि धरानको भित्री सडक र घरहरू पुग्ने जो कोहीले कुनै युरोपको शहरमा पुगे झैँ अनुभूति गर्छन् । पेन्सनस्वरूप आउने रेमिट्यान्स धरानको अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड थियो । पेन्सनले नै धरानको अर्थतन्त्रलाई उकासेको हो ।
आधुनिक धरान बनाउन योगदान पु¥याएका तिनै भूपू लाहुरेहरू हिजोआज धरानमा भेटिँदैनन् । लाहुरेको शहर भनिएको धरान अचेल भने लाहुरेबिनाको शहरमा परिणत हँुदै गएको छ । सन् २००८ मा बेलायत सरकारले भूपू लाहुरे र तिनका सन्तानलाई आवासीय भिषा दिने निर्णय गरेपछि उनीहरू धमाधम बेलायततिरै भासिन थाले । अचेल अधिकांश भूूपू लाहुरेहरूले आफ्नो घर पहाडबाट ल्याएका आफन्तको जिम्मा लगाएका छन् भने कतिपयले सस्तो मूल्यमा बिक्री गरेर बेलायत गएका छन् ।
धमाधम आफ्ना पल्टने दौंतरीहरू बेलायत भासिएको देख्दा धरान–८ का ७४ वर्षीय भूपू सार्जेन्ट रमेश राई भने धरान लाहुरेबिनाको शहर बनेको भन्दै चिन्ता व्यक्त गर्छन् । ‘धेरै भूपूहरू बेलायत गइसके । नयाँ पल्टनेहरू पनि परिवार लगेर उतै बस्छन्,’ चिन्तित हँुदै उनले भने, ‘धरान त लाहुरेको होइन, लाहुरेबिनाको पो शहर बन्दैछ ।’
नेपालका युवाहरू बेलायती सेनामा भर्ती हुन थालेको २ सय वर्षको इतिहास छ । पहिलो र दोस्रो विश्वयुद्धमा लाखांै नेपाली युवाहरू बेलायती साम्राज्यको लागि लडेका थिए । तर, कति नेपाली (गोर्खाली)हरू भर्ती भए, र युद्धमा कति मरे वा बेपत्ता भए भनेर न बेलायत सरकारसँग कुनै रेकर्ड छ, न नेपाल सरकारसँग नै आफ्ना नागरिकको तथ्यांक छ ।
धरान र ब्रिटिस लाहुरेहरूबीचको सम्बन्ध ६ दशक अघिको हो । वि.स.२०१० सालमा ब्रिटिस गोर्खा सैनिक कार्यालय (भर्ती केन्द्र) स्थापना भएको थियो । पूर्वी पहाडका युवाहरू यहाँ भर्ती हुन आउँथे । आफू भर्ती भएको यही धरानलाई अवकाश पाएपछि पूर्वी पहाडका लाहुरेहरूले बसोबासको रूपमा रोजे ।
२०४५ सालको भूकम्पपछि धरानमा आधुनिक शैलीका घर निर्माणले तीव्रता पाएको हो । भूकम्पले धरानमा ठूलो धनजनको क्षति पु¥याएको थियो । त्यसपछि, धरानमा लाहुरेहरूको बसोबास बढ्दै गयो । गोर्खा सैनिकहरूमाथि भएको असमान व्यवहार तथा भेदभावविरुद्ध उठेको आन्दोलनलाई धरानले माथि उठायो । त्यही आन्दोलनको दबाब थेग्न नसकेको बेलायत सरकारले विभिन्न सुविधा बढाउँदै लगेर सन् २००८ तिरबाट आवासीय भिसा दिने निर्णय ग¥यो । यही निर्णयले गर्दा धरानलाई भूपू लाहुरेहरू विहीन शहरमा परिणत गर्दै लगेको हो ।
‘गाउँघरमा बचेखुचेका भूपूहरू पनि बेलायत गइसकेका छन् । हुँदै नभएको भन्ने होइन, हामीजस्ता बेलायतको मोह नभएको र हातखुट्टा बसिसकेका अशक्तहरू मात्र पो बाँकी छन् त,’ ब्रिटिस गोर्खा भूपू सैनिक एकता समाजका अध्यक्ष एवं अभियन्ता गजेन्द्र इस्वोले भने ।
इस्वोका अनुसार धरानमा १० हजारको हाराहारीमा भूपू ब्रिटिस लाहुरेहरूको बसोबास भएको अनुमान थियो । आवासीय भिसाले गर्दा ७० प्रतिशत भन्दा बढी बेलायत पुगिसके । स्वदेशमा रहेका थोरै संख्याका भूपूहरू पनि दिनदिनै वृद्धअवस्थामा पुगेका छन् । बेलायत गएकाहरू फेरि फर्केर आउने सम्भावना न्यून रहेको यहाँका भूपूहरू नै बताउँछन् । नयाँ भर्ती भएकाहरू पनि परिवारसहित बेलायत बस्ने भएकाले भूपू गोर्खा सैनिकहरूको नयाँ पुस्ता अबको केही दशकपछि नेपालमा भेट्न नसकिने भन्दै इस्वोले चिन्ता जनाए । उनले भने, ‘जति भूपूहरू छौं, स्वास्थ्य र उमेरले गर्दा संख्या कम हँुदै गएको छ, अब पछि त हाम्रो भूपू गोर्खा सैनिकको पुस्ता नै भेटिँदैन कि भन्ने चिन्ता लाग्छ ।’
दोस्रो पिढी तयार गर्दै
भविष्यमा ‘धरानमा लाहुरे बस्थ्यो रे !’ भन्ने किवंदन्ती मात्र बनिने हो कि भन्ने चिन्ताले यहाँका भूपू ब्रिटिस लाहुरेहरू दोस्रो पिढी तयार गर्न जुटेका छन् । भूपू ब्रिटिस गोर्खा सैनिक परिवारका सन्तानहरूलाई नै भविष्यमा आफ्नो इतिहास जोगाउन र सामाजिक कामहरू जिम्मा लगाउने गरी उनीहरूले दोस्रो पिढी खोजी गरेर संगठित पनि गर्दैछन् ।
धरानमा रहेका लाहुरेहरूले ब्रिटिस गोर्खा भूपू सैनिक एकता समाज नामको नयाँ संस्था दर्ता गरेर भूपू परिवारका छोरा, भतिजा, भाञ्जा, भाञ्जी र बौद्धिक पुस्तालाई समेटेका छन् । ‘हामीले शुरु गरेको कामहरूलाई पछि कसले निरन्तरता दिने ? हाम्रो इतिहासलाई कसले जोगाउने ? यही चिन्ताले छोरा, नाति, भाञ्जा, भाञ्जीहरूलाई हस्तान्तरण गर्नुपरो भनेर संगठित गरिएको हो,’ अध्यक्ष इस्वोले भने ।
भूपू सैनिकहरूले धरान–२०, विष्णुपादुकास्थित माछामारा डाँडामा करोडौं बजेटको ब्रिटिस गोर्खा स्मृति पार्क निर्माण गरिरहेका छन् । तीव्र गतिमा बनिरहेको यो पार्क पूरा भएपछि धरानको प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्य बन्ने छ । यस्तै, धरान–१० स्थित सैनिक भवन, धरान–१९ स्थित ब्रिटिस कम्युनिटी हल, धरान–१३ स्थित वेल्फेयर अफिस, धरान–१८ स्थित डिपोट हाई स्कुल, भानुचोकस्थित गोर्खा कम्प्लेक्स पनि भूपू सैनिककै सम्पत्ति हो ।
यी संस्था र योजनाहरूलाई निरन्तरता दिनको लागि नयाँ पुस्ता आवश्यक भएको भूपू सैनिकहरू बताउँछन् ।
_1720278409.jpg)
