उखुको वजन जोगाउनै गाह्रो

विराटनगरः मोरङको जहदा गाउँपालिका–५ का किसान ध्रुवराज कोइरालाको ६ बिघा क्षेत्रफलमा उखु खेती छ । बहुवर्षे नगदे बाली उखुमा वर्ष दिनकोे लगानी प्रतिफल उकास्ने समय आए पनि हैरानी भने उस्तै छ ।

ढिलो गरी उखु काट्ने पूर्जी पाएपछि दैनिक १२ जना मजदुर लगाएर खेती उकास्ने हतारोमा कोइराला छन् । खेतमै सुक्न थालेकाले काट्ने बित्तिकै तौल लिएर बिक्रीमा हतारो नगरे हुने क्षतिको चिन्ता कोइरालाजस्तै धेरै किसानलाई छ ।
उद्योगीसँग खरिद–बिक्री मूल्य समझदारीपछि पूर्जी पाएका किसानले काटेको उखु पेल्ने मिलमा समस्या आएपछि कोइरालाजस्तै धेरै किसानले उखुको वजनमा आउने ह्रासको चिन्ता लिनुपरेको छ ।

काटिसकेको उखुको तत्काल तौल लिएर बिक्री गर्न नपाउँदा किसानले अध्यावधिक क्षति बेहोर्नुपर्ने हुन्छ । खेतमै रहेको उखुको भन्दा काटिसकेको उखुको वजनमा दोब्बर ह्रास आउने गरेका कारण किसानलाई उखुको वजन जोगाउनै गाह्रो परेको छ ।
एक ट्रली उखुको वजन ८० क्वीन्टल हुन्छ । किसानले काटिसकेको उखु २ दिन मात्रै रह्यो भने ४ क्वीन्टल, ३ दिनमा ७ क्वीन्टल, ४ दिनमा ११ क्वीन्टल र ५ दिनमा १५ क्वीन्टल ह्रास हुने गर्दछ ।

सुनसरी, मोरङ र झापाका किसानले उत्पादन गरेको उखु खरिद गरेर पेल्दै आएको इस्टर्न सुगर मिलको मेसिनरी पूर्जा ‘प्यान’ फुटेपछि किसानको उखुको तौल लिने काम समेत ढिलो हुँदा क्षतिको चिन्तामा किसान परेका हुन् ।

उखु पेलेर निकालेको रस तताएर उमाल्ने २ वटा प्यान पड्किएसँगै दैनिक उखु पेल्ने क्षमतामा कमी आएकोले तौल लिने काममा समेत अवरोध भएको हो । प्यान पड्केसँगै मिल व्यवस्थापन पक्षले मर्मतको काम थालिसकेको भए पनि अझै १५ दिन लाग्ने बताइन्छ ।
दैनिक २० हजार क्वीन्टल उखु क्रसिङ गर्ने इस्टर्नले अहिले दैनिक १२ देखि १५ हजार क्वीन्टल क्रसिङ गरिरहेको छ । ढिलो गरी उखु काट्न थालेका किसानले काटिसकेको उखुसँगै काट्न बाँकी उखुको वजनमा आउने ह्रासको चिन्ता भने आफैं लिनुपर्ने बाध्यता छ ।

इस्टर्न सुगर मिलका प्रमुख उखु प्रबन्धक सुरेशप्रसाद मेहताका अनुसार मिलले १ हजार किसानलाई १ सय ८० हजार क्वीन्टल उखु काट्न पूर्जी जारी गरिसकिएको थियो । पूर्जी पाएका किसानले काटेको उखुको तौल लिने काम पनि क्रसिङमा आएको समस्याले ढिलो हुने भएपछि जारी भएका पूर्जीमा उल्लेखित परिमाण घटाउन अनुरोध गरिएको छ ।

खेतमै सुकेर वजनमा क्षति बेहोरेका किसानले काटिसकेको उखु तत्कालै तौल लिएर जिम्मा लगाउन नसक्दा हुने क्षतिको जिम्मेवार किसान बन्ने कि मिल सञ्चालक भन्ने विषयमा कुरा भइरहेको कोशी उखु उत्पादक सङ्घका शिवलाल चौधरीको भनाइ छ ।

मिलले क्रसिङको आवश्यकता हेरेर मात्रै उखुको तौल लिने गरेको छ । किसानले भने काटिसकेको उखुको तौल लिएर भण्डारण गर्नुपर्ने माग अगाडि सारे पनि मिल व्यवस्थापनले मानेको छैन । काटिसकेको उखु ४–५ दिन राख्नुपर्ने अवस्थामा किसानले प्रतिट्रली १२ देखि १५ क्वीन्टलसम्म वजनको ह्रास क्षति बेहोर्नुपर्ने हुन्छ ।

३ जिल्लामा २ हजार ४ सय किसानले उखु खेती गरेका छन् । गत वर्ष २ हजार किसानबाट ११ लाख ७८ हजार क्वीन्टल उखु खरिद गरेको मिलले यस वर्ष १५ लाख क्वीन्टल उखु उत्पादनको अनुमान गरेको छ । तर, उखु उत्पादक सङ्घका अध्यक्ष चौधरी भने १ लाख क्वीन्टल उखु त खेतमै सुकेर नासिएको दाबी गर्छन् । पहिलो चरणमा जारी भएको पूर्जीका आधारमा किसानले काटेको उखु क्रसिङको समस्याले रोकिए झन् धेरै क्षति हुन सक्ने चौधरीको भनाइ छ ।