धनकुटाः धनकुटाको महालक्ष्मी नगरपालिकाको वार्ड नं. ६ लेगुवामा रहेको नागेश्वर दुग्धनाथ महादेव मन्दिर जीर्ण बन्दै गएको छ । धार्मिक आस्थासँगै नेपालको इतिहाससँग जोडिएको यो मन्दिर संरक्षणमा सम्बन्धित निकायको ध्यान पुग्न नसक्दा जीर्ण बन्दै गएको हो ।
यो मन्दिर अरुण पूर्व एकीकरणको क्रममा स्थापना भएको थियो । पूर्वी एकीकरणको जिम्मा पाएका जंगबहादुर राणाका जिजुबाजे काजी रामकृष्ण कुँवर र धनसिंह खड्काले तत्कालीन श्री ५ को आदेशमा नेपाल उपत्यका र विजयपुर क्षेत्रबाट सिपालु कालिगढ झिकाई वि.स. १८४१ मा यो मन्दिर निर्माण गरेका थिए ।
कलात्मक प्यागोडा शैलीमा निर्माण गरिएको यो मन्दिरमा सो समयका गुणस्तरयुक्त इँटा र विभिन्न प्रकारका कला प्रयोग गरिएको छ । मन्दिर निर्माण ताका २ मिटर अग्लो सुनको गजुर मन्दिरमा लगाइएको थियो । त्यस्तै पछि गिर्वाणयुद्ध विक्रम शाहले यो मन्दिरमा११ धार्नीको घण्ट चढाएका थिए । तर सुरक्षा अभावका कारण पञ्चायतकालमा सुनको गजुर र घण्टसहित बहुमूल्य वस्तु हराएको इतिहासविद् गोपाल भण्डारी बताउँछन् ।
वि. सं. १८९४ सालमा रणजंग पाण्डेको उदय भएपछि थापा खलकसहित जंगबहादुर राणाका पिता बालनरसिहं कुँवरको सर्वस्व हरण गरिएपछि २० वर्षको हँुदा जंगबहादुरले भूमिगत जीवन अन्तर्गतको केही समय यहाँ बिताएका थिए । पछि जंगबहादुर प्रधानमन्त्री भएपछि लेगुवा आई थप पूर्वाधार निर्माण गरेका थिए ।
सो क्रममा १ सय ८ खुड्किला भएको सिँढी, साधुसन्तको लागि पाटीपौवा, इनार, पोखरी, पोखरीको उत्तरतर्फ भीमसेन मन्दिर, पश्चिममा सरस्वती मन्दिर, दक्षिणमा नागमन्दिर स्थापना गरेका थिए । यो बाहेक बाजागाजा राख्ने घर, १ सय ८ साधुको लागि पाक्घर र वार्षिक १ हजार १ सय मुरी धान उठाउने व्यवस्था मिलाइदिएको इतिहासविद् गोपाल भण्डारीले सङ्कलन गरेको दस्ताबेजमा उल्लेख छ ।
तर अहिले यी सबैको अवस्था जीर्ण छ । शुरुमा शिष्य परिशिष्य पद्धतिबाट महन्त हुने व्यवस्थालाई परिवर्तन गरी पछि बिन्दुपरीबिन्दु पद्धतिबाट महन्त हुने व्यवस्था गरियो । महन्त हुने होडले गुठी व्यवस्थामा विग्रह बढ्दै गयो ।
त्यहाँ भएका पाटीपौवा बगैँचा नाशिने क्रम बढ्यो, गुठीको आम्दानीसमेत बन्द हुँदै गयो । त्यस्तै, केही संरचना वि.स. १९९० सालको भूकम्पले समेत भत्कायो । त्यसयता पुनर्निर्माण र मर्मतमा चासो नदिइँदा मन्दिर जीर्ण बनेको हो । पूर्वका चतरा, पिण्डेश्वर, वराहक्षेत्रलगायतका समकालीन मन्दिर चर्चामा रहिरहँदा यो मन्दिरमा भने सामान्य पूजाआजा गर्न नै समस्या छ ।
पहिचान र इतिहास बोकेको यस मन्दिरको जीर्णोद्धार व्यवस्थापनमा सरकारी पक्षले उचित ध्यान नदिँदा बेवारिशे बन्दै गएको स्थानीयको गुनासो छ ।
