प्रदेश नामकरणको जिम्मा नेपालको संविधान २०७२ अनुसार प्रदेश सभालाई दिइएको हुँदा प्रदेश–१ को नाम के हुने वा राखिने भन्ने विषय बहसमा छ ।
यो बहसलाई सहजीकरण गर्दै पत्रकारिता क्षेत्रमा कलम चलाइरहेका जनकऋषि राईले एउटा पुस्तक सार्वजनिक गरेका छन्, ‘किन किरात प्रदेश ?’ प्रदेश–१ को नाम के राख्ने भन्ने विषयमा बहस भइरहेको समयमा आएको यो पुस्तकले प्रदेश नाम राख्ने बहसलाई सार्थक बनाउन मद्दत गर्ने अनुमान गर्न सकिन्छ ।
मुख्यगरी सतहमा २ वटा नाम प्रदेश–१ को बारेमा बहसमा आएका छन् । पहिलो नाम ‘किरात’ र दोस्रो ‘लिम्बुवान’ । यी दुई नाममध्ये पुस्तकले ‘किरात प्रदेश’ नामलाई आधिकारिकता दिँदै बहसलाई तार्किक निकास दिएको छ । विभिन्न समयमा ‘किरात प्रदेश’ नामको समर्थनमा लेखिएका लेखको सङ्गालोको रूपमा रहेको पुस्तक ‘किन किरात प्रदेश ?’ ले प्रदेश–१ को नाम ‘किरात प्रदेश’ नै हुनुपर्ने तर्क पेश गरेको छ ।
लेखकका १४ वटा लेखहरूको सङ्गालो यस पुस्तकमा ‘किरात’ शब्दलाई सभ्यता, भूगोल र इतिहाससँग जोड्दै प्रदेश–१ को नाम ‘किरात प्रदेश’ राख्नु नै वैज्ञानिक हुने धारणा अघि सारिएको छ ।
पुस्तकमा काजीमान कन्दङ्वाको ‘राईहरू कहिलेदेखि लिम्बू भए’ भन्ने शीर्षकको खोजपूर्ण लेख निकै पठनीय छ । लेखमा कन्दङ्वाले ऐतिहासिक प्रमाणको आधार प्रस्तुत गर्दै लिम्बूहरू राई नै भएको तथ्य प्रस्तुत गरेका छन् । लिम्बूहरूको ८ देखि १० पुस्ता अगाडिको वंशावलीमा वंशजहरू ‘राई’ भेटिनुलाई पनि कन्दङ्वाले आप्mनो दाबी सही भएको प्रमाणको रूपमा लिएका छन् ।
यसैगरी, दुर्गाहाङ याख्खा राईको ‘किरातः अहिन्दू जनजाति परिचय’ शीर्षकको लेखले किरात र हिन्दूको भेदलाई स्पष्ट पारेको छ । पुस्तकमा २ दस्तावेज समेटिएका छन्, जसले नेपालको तत्कालीन पूर्वी भूगोल (सङ्घीय संरचना घोषणा नभएको अवस्था) लाई किरात प्रदेश नै भनेर किटान गरेका छन् ।
किरात राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा, नेपालको दस्तावेज (२०६०) र किरात राष्ट्रिय मोर्चा लिम्बुवान क्षेत्रीय सङ्गठन समितिको दस्तावेज (२०६०) ले नेपालको पूर्वी भूगोललाई किरात प्रदेश नै भनेर स्वीकार गरेका छन् ।
स्मरण रहोस्, किरात राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा (किरामुमो) तत्कालीन माओवादी पार्टीको भातृ सङ्गठनको रूपमा रहेको थियो भने सोही किरामुमोको मातहतमा रहने गरी किरात राष्ट्रिय मोर्चा लिम्बुवान क्षेत्रीय सङ्गठन समितिको गठन गरिएको थियो ।
अघिल्लो पुस्ताका भक्तराज कन्दङ्वाको ‘२१ औँ शताब्दीको किरात राष्ट्रिय आन्दोलन’ र गोपाल किरातीको ‘किराती राष्ट्रका चुनौतीहरू’ लेख तार्किक र पठनीय रहेका छन् । पुस्तकमा प्रकाश लिम्बूको ‘किरात प्रदेश नै वैज्ञानिक भन्ने लेख निकै तर्कपूर्ण रहेका छन् ।
यसैगरी पछिल्ला पुस्ताका शालिक सतासक राई, अर्र्जुन जम्नेली, हेन्कुबुङ चाम्लिङ, सुनिता किराती, राजेन खिम्बुलेजस्ता युवा पुस्ताका विचार पनि समावेश छन् । पुस्तकमा किरात र किरात प्रदेशसम्बन्धी २०४७ सालदेखि २०७५ सालसम्म विभिन्न पत्रपत्रिकामा छापिएका लेख छनोट गरेर सङ्ग्रह बनाइएकाले अघिल्लो र पछिल्लो पुस्ताको विचार एकसाथ पढ्न पाइन्छ । ती लेख एउटै मियोमा घुमेको पाउनु ‘किरात नाममा वैचारिक स्पष्टता हुनु हो भन्ने कुरालाई पाठकले सहजै अनुमान गर्न सक्नेछन् ।
_1720278409.jpg)
