नदीसँग जोडिएका जमिन नै सुख्खाग्रस्त

धनकुटाः छेउबाटै नदी बगिरहेको छ । नदीसँगै जोडिएका खेतबारी भने सुख्खाग्रस्त छन् । यस्तो अवस्थामा पनि धनकुटाका नदी किनारका बासिन्दासँग बगिरहेको पनि हेरेर बस्नु सिवाय कुनै विकल्प नै छैन ।धनकुटामा अरुण र तमोर नदीको किनारमा रहेका खेतीयोग्य फाँट बर्खाको समयमा बाहेक खासै प्रयोगमा आउन सकेको छैन । अन्य समयमा सिँचाइ अभावका कारण कृषिजन्य उत्पादन हुन सक्दैन ।

नदीको पानी लिफ्ट प्रविधिबाट तानेर प्रयोगमा ल्याउन त सकिन्छ । तर अहिलेसम्म धनकुटामा सो प्रविधिको प्रयोग भने हुन सकेको छैन । नदी किनारका बासिन्दा चाँडो यस्तो प्रविधि जोडी सिँचाइ सुुविधा पुर्याइदिन आग्रह गर्छन् । बर्खाको समयमा बाली लगाइन्छ अन्य समय खेतबारी यत्तिकै बाँझो रहने गरेको स्थानिय बताउँछन् ।

‘कृषियोग्य फाँट टनाटन छ नदीमा पानी पनि बगिरहेको छ तर सो पानीले सिचाइ गर्ने अबस्था छैन बगेको पानी हेरेर बस्नुको बिकल्प छैन’ धनकुटा नगरपालिका ९ छिम्सुवाका कृषक धनेन्द्र बस्नेत गुनासो गर्नु हुन्छ ।
धनकुटा र पा“चथर जिल्लाको सिमाका नावाखोला देखि त्रिवेणी घाटसम्म तमोर किनारमा कुशेटार, याक्चनाटार, बेलहरा बेंसी, साप्तिङटार, गोपालपुर, सफाइटार लगायतका ३० भन्दा बढी फाँट रहेका छन् ।

त्यस्तै, अरुणको किनारमा समेत सोही हाराहारीमा खेतीयोग्य फाँट रहेका छन् । तर केही फाँटबाहेक अधिकांश फाँट सुख्खाग्रस्त रहेका छन् । सिँचाइ भएका फाँटमा पनि धेरै टाढाटाढाका खोलाबाट पानी ल्याएर सिँचाइ गरिएको छ ।
त्यसो त धनकुटामा लिफ्ट सिँचाइको चर्चा चलेको करिब आधा दशक बितेको छ । तर काम भने खासै अघि बढ्न सकेको छैन । यता, जलस्रोत तथा सिँचाइ विकास डिभिजन धनकुटाले भने यस्ता क्षेत्रमा सिँचाइको लागि प्रक्रिया अघि बढिरहेको जनाएको छ ।

अघिल्लै वर्ष कार्यक्रम स्वीकृृत भएर आए पनि अफिसकै टुङ्गो नलागेका कारण अघि बढ्न नसकेको कार्यालयका प्रमुख रामनरेश मण्डलले बताए । ‘हामीले यो वर्ष लिफ्टलगायत अन्य प्रविधिको तयारी गरिरहेका छाँै । अघिल्लो वर्ष नै कार्यक्रम अघि बढाउने अख्तियारी आए पनि कार्यालय र कार्मचारीकै टुङ्गो नलागेका कारण काम अघि बढ्न सकेन’ मण्डलले भने ।
आसपासका फा“टहरु नदी बग्ने सतहबाट ३० देखि १ सय ५० मिटर माथिको उचाइमा छन् । ती क्षेत्रका करिव २ हजार ५ सय हेक्टर उब्जाउयोग्य जमिन बा“झो छ ।
यी जमिन सबैभन्दा उर्वर भूमिको रूपमा रहेको कृषि प्राविधिक बताउँछन् । ‘जिल्लामा सबैभन्दा उर्वर भूमि भनेकै नदी किनारसँग जोडिएका फाँट नै हुन्,’ कृषि प्राविधिक सूर्य सापकोटा भन्छन्, ‘तर ती भूमिको सदुपयोग हुन सकेको छैन ।’
हालसम्म यो क्षेत्रका दुइ फाँटमा मात्र सिँचाइ सुविधा रहेको तथा अन्य बाँकी आधा दर्जन फाँटमा यो वर्षदेखि आयोजना निर्माणको काम शुरु गरिने जलस्रोत तथा सिँचाइ विकास डिभिजन कार्यालय धनकुटाका इन्जिनियर सुबोध गुरागाईले बताए ।
यो क्षेत्रमा अहिले किसान आकाशे पानीको भरमा बर्खायाममा मात्रै खेती गर्छन् ।