सङ्खुवासभाः पूर्वी पहाडको सङ्खुवासभा, तेह्रथुम र ताप्लेजुङको सिमानामा पर्ने तीनजुरे मिल्के जलजले क्षेत्रका लेकाली वन पाखाहरू यति बेला राताम्मे छन् ।

कतै फक्रनै लागेका कोपिला त कतै फक्रिएर राताम्मे देखिने मनमोहक गुराँसका फूल, अनि तिनै गुराँस फुल्ने घना जङ्गलभित्र विभिन्न लेकाली चराको चिरबिर । आजभोलि गुराँसको राजधानी तीनजुरे–मिल्के–जलजले क्षेत्रमा पुग्दा यस्तै देख्न पाइन्छ । अरु समयमा आफूलाई हरियाली रूपमा देखाएर पर्यटकलाई स्वागत गर्ने गुराँसको राजधानीले बिस्तारै आफ्नो रूपलाई रङ्गीचङ्गी बनाउँदै लगिरहेको छ ।

नयाँ वर्षको शुरुवातसँगै गुराँसको राजधानी राताम्मे छ । तेह्रथुम, सङ्खुवासभा र ताप्लेजुङको सङ्गमस्थल तीनजुरे मिल्के जलजले (टिएमजे) क्षेत्रले थरीथरीका गुराँस फूलले पर्यटकलाई स्वागत गरिरहेको छ । प्रायः वैशाख १ गते सङ्खुवासभा, तेह्रथुम, ताप्लेजुङ, धनकुटाका साथै तराईका मोरङ, सुनसरी, झापादेखिका मानिसको घुम्ने गन्तव्य बन्न थालेको छ टिएमजे क्षेत्र ।

त्यसैले पनि बैशाख १ गते आउन लाग्दा गुराँसका फुलहरु ढकमक्क फुलेर पाहुनाको स्वागतमा तम्तयार छ टिएमजे । यतिबेला सङ्खुवासभाका प्रायः सबै ठाउँका मानिसले बैशाख १ गतेको घुम्ने गन्तव्यको रूपमा तीनजुरे, मिल्के, जलजले क्षेत्रलाई रोज्न थालेका छन् । बैशाख १ गते आउनै लाग्दा खाँदबारी बजारका चोकचोकमा एक जनाले अर्को जनालाई ‘जाने हैन तीनजुरे ?’ भन्ने प्रश्न सोधेको सुन्न पाइन्छ ।

गुराँस फूलले मात्र होइन, पोखरी, सुन्दर ग्रामीण पहाडी बस्ती, मकालु र कञ्चनजङ्घा हिमशृङ्खला, एउटै उचाइको रमणीय पदमार्ग लगायतले गर्दा यो क्षेत्र रमणीय बनेको छ ।

यसको सुन्दरतामा ध्यान दिँदै मादी नगरपालिकाले गुराँस बगैंचा र अनुसन्धान केन्द्र निर्माण गरिरहेको मादी नगरपालिकाका मेयर विदुर लिङथेपले बताए । बगैंचा र अनुसन्धान केन्द्र स्थापनापछि भारतको उत्तर प्रदेश, विहार, दार्जिलिङ, सिक्किम र युरोप समेतका पर्यटक भित्र्याउने योजना रहेको नगर प्रमुख लिङ्थेपको भनाइ छ ।

मकालु र कञ्चनजङ्घा हिमालको आधार शिविरलाई गन्तव्य बनाउने र अरुण र तमोर नदीको छालमा र्याफ्टिङ गरी आनन्द लिनेहरूलाई लोभ्याउन सक्ने प्राकृतिक सौन्दर्य पनि यो क्षेत्रमा छ ।

गुराँसको सौन्दर्यमा रमाउन आएका आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकले सङ्खुवासभाको गुफा बजारदेखि तेह्रथुमको वसन्तपुर बजारसम्मका होटल तथा लज भरिन थालेका छन् । रङ्गीचङ्गी गुराँस, बाटोभरी भेटिने चौंरी र खच्चडको लस्कर, ठट्यौली पारामा गीत गाउँदै पिठ्युँभरी भारी बोकेर यहाँ आउनेहरू पदयात्राभर शुद्ध कोदोको तोङवा र सुकुटीको खान्कीमा रमाउँछन् ।

छुर्पी, गुराँसको जुस, ऐसेलु र चुथ्रोको वाइन यस क्षेत्रका विशेषता हुन् । यो क्षेत्रमा २ सयभन्दा बढी प्रजातिका वनस्पतिहरू पाइने गरेको वनस्पतिविद् कमल मादेनले बताए । सङ्खुवासभा, तेह्रथुम र ताप्लेजुङका १९ स्थानीय तहमा फैलिएको अरुण र तमोर जलाधार क्षेत्रमा पर्ने टिएमजेमा गुराँसको सबै भन्दा अग्लो र होचो प्रजाति समेत फुल्न थालेका छन् ।

‘धेरै प्रजातिका गुराँस एकै स्थानमा फुल्ने भएकाले यस क्षेत्रलाई गुराँसको राजधानी समेत भनेर चिनिने गरेको छ,’ जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख सुमन शाक्यले भने, ‘यहाँको गुराँस वन संरक्षण गर्न सके पर्यापर्यटनको राम्रो सम्भावना रहेको छ ।’ यहाँका जीवजन्तु, चराचुरुङ्गी, वनस्पति, पुतली, फूललगायत थुप्रै विशेषताको संरक्षण गरी विकास गर्नु आवश्यक रहेको शाक्यले बताए ।

फूलबाट जुस र वाइन
गुराँसको फूलबाट जुस बनाउन थालेपछि यस क्षेत्रका बासिन्दाको आम्दानीको अर्को स्रोत थपिएको छ । जङ्गलभरी फुलेर त्यत्तिकै खेर जाने गुराँसको फूल सङ्कलन गरेर स्थानीय बासिन्दाले टुटेदेउरालीमा जुस उद्योग सञ्चालन गरेका छन् । फरकफरक प्रजातिका गुराँसका फूललाई छुट्टाछुट्टै सङ्कलन गरेर प्रजाति अनुसारकै स्वादिलो जुस बनाउने गरिएको उद्योग सञ्चालक समितिले जनाएको छ । ओख्रे, टुटेदेउराली, पाँचपोखरी, चौकी, गुफा लगायतका स्थानमा गुराँसको फूलबाट जुस उत्पादन हुँदै आएको छ ।

गुराँसको फूललाई सङ्कलन गरेर पिसेर लेदो बनाएपछि आवश्यकता अनुसार पानी हालेर त्यसमा बीस प्रतिशत चिनीको मात्रा मिलाएर केही समय उमालेर सेलाएपछि जुस तयार हुन्छ । यसरी बनाएको जुस प्रतिलिटर २ सय रुपैयाँले बिक्री भइरहेको यसको व्यवसायमा लागेकाहरूको भनाइ छ ।