केही दिनदेखि सामाजिक सञ्जाल र विभिन्न सञ्चार माध्यममा नागरिक सरोकारका नाममा नेपाली काङ्ग्रेस समेत खुब मच्चीमच्ची कराइरहेको छ । देशमा आतङ्कै खडा गर्दैछ । सरकारले धेरै कर लगायो, जनताको ढाड सेकियो र जनताले तिर्नै नसक्ने गरी सरकारले कर वृद्धि गर्यो भन्दैछ ।
कराउनेहरू यसरी कराउँदैछन् कि मानौं पहाड खस्नै लाग्यो । पृथ्वी उल्टनै लाग्यो । सरकारले कर धेरै लगायो भनेर गत साउन १५ गते नेपाली काङ्ग्रेसले देशका सबै जिल्ला सदरमुकाममा विरोध सभा गर्यो । काङ्ग्रेसबाट मेयर पद जितेकाहरूले पनि सो सभामा भाषण गर्दै सरकारको विरोध गरे ।
सरकारले यति धेरै कर बढायो, यसले जनताको ढाड भाँचेको छ । अहिले हातमुख जोर्न धौधौ पर्ने जनताले यत्रो कर कसरी तिर्न सक्छन् भनेर उनीहरूले त्यहाँ आफ्नो कुरा राखे । यो सरकार आफूलाई जनताको सरकार भन्छ तर यो जनतामारा सरकार हो भनेर खुब चिच्चाएर भाषण गर्दै थिए । त्यो भाषण सुनेर तल बसेका जनता पनि होमा हो मिलाई ताली पिट्दै थिए ।
विचरा ती ताली पिट्ने जनतालाई के थाहा नगरपालिकाको क्षेत्रभित्र नगरपालिकाले कर लगाएको ठाउँमा सङ्घीय सरकारले कर लगाउँदैन भन्ने । न त प्रदेश सरकारले नै लगाउँछ ।
त्यहाँ जुनजुन नगरपालिकाका मेयरहरूले औँला ठड्याएर सरकारले कर बढायो भनी लिङ्गे पिङ मच्चिएजसरी मच्चिँदै सरकारको विरोध गरेका थिए सबैभन्दा बढी कर लगाउने नगरपालिका चाहिँ तिनै थिए । जनतालाई के थाहा जसले कर बढायो भनेर विरोध गर्दैछन् तिनैले जनताको ढाड सेक्ने गरी कर लगाएका छन् भन्ने ।
देशको अहिलेको संविधान र नियम कानुनअनुसार स्थानीय सरकारको कानुन नियम स्थानीय सरकार आफँैले बनाउँछ । त्यो सम्पूर्ण अधिकार गाउँपालिका र नगरपालिकालाई दिइएको छ । त्यसमा न सङ्घीय सरकारले हस्तक्षेप गर्न पाउँछ न प्रदेश सरकारले नै ।
काङ्ग्रेसका ती मेयरहरूले यो कुरा नै नबुझेर मच्चिएका हुन् कि बुझिबुझी आफँैले गरेको बदमासी अरुलाई थुपारेर राजनीतिक बेइमान भएका हुन् । यसरी आफूले गरेको बदमासी अरुको टाउकोमा हालिदिने नकच्चरो तरिका हो ।
सामान्य जनताका सरोकारका विषयमा कर लगाउने अधिकार नगरपालिका र गाउँपालिकाहरूलाई छ । कर निर्धारण पनि उनीहरूले नै गर्छन् त्यो उठाउने काम पनि उनीहरूले गर्छन् । त्यो अधिकार उनीहरूलाई छ । नगरपालिका र गाउँपालिकाले धेरै कर बढाएका छन् भने सङ्घीय सरकारले त्यत्रो कर नलिन सुझाव दिन सक्छ, रोक्न सक्दैन । जनताले थाम्नै नसक्ने गरी कर लगाइएको भए पुनर्विचार गर्नुहोस् । केही दोहोरो परेको भए भन्नुहोस् त्यसलाई सच्याइन्छ भनेर सङ्घीय सरकारले भनेको छ । यति भन्दा यहाँ दोहोरो परेको छ नभन्ने अनि बाहिर बाहिर मच्चिने तरिका भनेको पूर्णतः गैरजिम्मेवारपन हो ।
सरकारले किन कर लगाउँछ भन्ने बारेमा छोटो चर्चा गरौँ ।
राज्यले सबै नागरिकलाई उसको आम्दानी अनुसारको कर लगाउँछ । चाहे त्यो व्यापारिक फर्म होस् वा अरु नै व्यवसाय होस् । उद्योगधन्दा, कलकारखाना र नागरिकको जागिर सबैमा उसले कर लगाउन पाउँछ । तर कुन कर स्थानीय सरकारले कुन कर प्रदेश सरकारले र कुन कर सङ्घीय सरकारले लगाउने भन्ने विषयमा भने त्यसको क्षेत्र निर्धारण गरिएको छ ।
अब जनताले सरकारलाई कर किन तिर्ने ? अहिलेसम्म जनताले सरकारलाई कर किन र के का लागि तिरे भन्ने नै धेरैलाई थाहा छैन । त्यसैले पनि जनताले करको विरोध गर्ने गरेका छन् । जब जनताले मैले तिरेको करले मेरो घर अगाडिको बाटो बन्छ, मेरो घरमा बिजुली बल्छ, म बिरामी हुँदा सस्तो र राम्रो उपचार पाउँछु भन्ने थाहा पाउँछन् तब विरोध कम हुन्छ । मैले तिरेको करले मेरा नानीहरू विद्यालयमा निःशुल्क पढ्न पाउँछन् भन्ने जनताले बुझेपछि कुनै नेपाली जनताले करको विरोध गर्दैनन् ।
अहिले नेपाली जनतालाई विकास चाहिएको छ । यदि जनताले कर तिर्दैनन् भने सरकारले विकास कहाँबाट कसरी गर्छ । जनतालाई मैले तिरेको करबाट यो देशको विकास हँुदैछ भन्ने थाहा हुुनुप¥यो । मैले तिरेको करले नै यो बाटो बनेको हो, यो विद्यालय बनेको हो, यो अस्पताल बनेको हो, यो खानेपानी आयो भनेर जनताले प्रष्ट बुभ्mने गरी सरकारले भन्नुप¥यो । यस्तो बुझेपछि एक जना दैनिक ज्यालामा काम गर्ने मजदुरले पनि राज्यलाई कर तिर्न तयार हुन्छ ।
अहिले जथाभावी कर बढ्यो भनेर आतङ्क मच्चाइरहेको विषयमा थोरै चर्चा गरौं । ती विषय हुन्ः हाँसमा कर लाग्यो, कुखुरामा कर लाग्यो, परेवामा कर लाग्यो, माछामा कर लाग्यो आदिा । यसरी यस विषयमा ठूलै पहाड खडा गरिएको छ । हिजो पनि ती सबै चीजमा कर लगाएकै थिए ।
अहिले लाखौँलाख कुखुराका फारम छन् । ती व्यापारिक प्रयोजनका हुन् । त्यसबाट एउटा व्यवसायीले करोडौँ कमाउँछ । अनि त्यसलाई कर लगाउनु पर्दैन र ? अर्को घरमा १० ओटा कुखुरा पालेको छ । तपाईंले १० वटै कुखुरा घरमा काटेर खानु भयो । तपाईंलाई को कर लिन आउँछ, आउँदैन । २ वटा खसी छन् । ती पनि घरमा काटेर खानुभयो । यस्तोमा कसले कर तिरेको छ ? अहिले पनि तपार्इं कराउनेहरूले प्रमाण दिन सक्नुहुन्छ ।
तर १० वटा कुखुरा, ५ जोडी परेवा, २ वटा खसी बजारमा लगेर बिक्री गर्दा त आजभन्दा ४० वर्ष अघिदेखि पनि कर तिरेकै थियो । यी चीज बेचेर तपाईंले आम्दानी गरेपछि सरकारलाई कर नबुझाएर हुन्छ ? कर भनेको तपाईंको विकास हो । अहिले मात्र होइन । साइकल पसललाई कर लगाएको अहिले मात्रै होइन । अहिले जनतामा भ्रम छर्न साइकलमा कर लगायो भनेको छ । अहिले कसले मैले साइकल कुदाएबापत यो रसिद कर तिरेको हो भनेर देखाउन सक्छ ?
अहिले जसले जसले करले जनताको ढाड सेक्यो भन्दैछन्, तिनैमध्येका कति जना आफूलाई समाजको प्रबुद्ध वर्ग ठान्ने गर्छन् । उनीहरूले अरुकै लहैलहैमा सङ्घीय सरकारले कर बढायो भनेर कराएको सुनिन्छ । मेरो प्रश्न छ, अहिले निर्धारण गरिएको करमा कहाँ कस्तो समस्या छ । अनि सरकारले नलगाउने हो भने साँच्चै जनता समृद्ध बन्छन् ? के यो देशले विकास गर्छ ? अहिले विरोध गर्नेको पंक्तिमा तपाईंहरू चाहिँ किन उभिन पुग्नुहुन्छ ?
हाँस । कुखुरा, परेवा, भैसी, सुँगुर, गाई आदिमा लागेको कर बजारमा लगेर बिक्री गर्दा मात्र हो । त्यो ५० औँ वर्ष अघिदेखि तिरिएको हो । त्यो बेला १० पैसा दिनेले यति बेला प्रतिशतमा तिर्लान् फरक यत्ति हो । यी वस्तुको नियमित कर तिर्ने पनि होइन ।
अब अहिले कर धेरै भयो भनेर कराउनेहरू तिनीहरू नै छन् जसले ठूलो आर्थिक कारोबार गरेका छन् । हिजोदेखि गर्दै आएका छन् । उनीहरूले पहिलेदेखि नै कर्मचारीसँग मिलेर कर छली गर्दै आएका छन् । जसरी एनसेल प्रकरणमा न्यायाधीशलाई नै प्रभावमा पारेर अरबौँ रुपैयाँ छलियो ।
त्यस्ता ठूला आर्थिक कारोबार गरेर राज्यलाई कर नतिरी कर छल्ने अपराध गर्नेहरू धेरै छन् । जसले अरबौँको नाफा गरेका छन् तर कर भने लाखको मात्रै तिर्छन । राज्यसँगको सुविधा चाहिँ अरबाँैको लिन्छन् । सरकारले पहिले व्यापारीमार्फत् जनताबाट भ्याट लिन्थ्यो । पछि त्यो भ्याटबापत लिएको रकम एकमुष्ट व्यापारीलाई फिर्ता दिइन्थ्यो । तपाई हामीले सरकारलाई तिरेको भ्याट व्यापारीले खान्थे । त्यसलाई बन्द गर्ने काम अहिलेका सरकारका अर्थमन्त्रीले गरे ।
हिजो जसरी कर नतिरी सरकारमाथि नियन्त्रण गर्न नपाउने भएपछि अप्ठ्यारोमा परेकाहरूले अहिले जनताका नाममा जनताको कुरा गरेर कर बढाएको भन्दै हङ्गामा मच्चाएका हुन् । आफूले मात्रै राज्यमाथिको नियन्त्रण कायम गर्न सकिँदैन भन्ने भएपछि सरकारको विरोधमा केही दिन भ्रम सिर्जना गरिरहेका छन् । यो बेला पानी धमिलो बनाएर माछा मार्ने प्रयत्न गरेका हुन् ।
कर आतङ्कको अहिलेको अर्को पात्र भनेको नेपाली काङ्गे्रस हो । अब के गर्दा यो सरकारलाई काम गर्न अप्ठ्यारो हुन्छ अनि के गर्दा यो सरकारको विरोधमा जनता उभ्याउन सकिन्छ भनेर अनेक भ्रमपूर्ण कुरा गर्छ । अहिलेको सरकारले मुलुकलाई समृद्ध बनाउने कुराले उसलाई भतभती पोलेको छ । साँच्चै मुलुक समृद्ध भयो भने आफू कङ्गाल भइन्छ भनेर भोक, तिर्खा, निद्रा सबै हराएको छ । त्यसैले यो सरकारलाई कामै गर्न नदिनलाई ऊ लागेकै छ । अझै सरकारले घरबहाल करलाई वैज्ञानिक तरिकाले निर्धारण गर्न सकेको छैन । यहाँबाट अरबौँको राजस्व छुटेको छ । यसलाई पनि कर लगाउनै पर्छ ।
अन्त्यमा, अव नेपाली जनताले बुझ्नुपर्ने कुरा के मात्रै हो भने अहिले जसरी देशमा कर आतङ्क मच्चाइएको छ । देशमा ठूला आर्थिक कारोबार गर्नेहरूले कर तिर्नु परेपछि यसरी आतङ्क मच्चाइएको हो । देशको ढिकुुटी हिजो दोहन गरेर खाएकाहरूले त्यसो गर्न नपाउने भएपछि अहिले यसरी आतङ्क मच्चाएर फेरि हिजोकै जस्तो गर्न पाउनुपर्छ भन्नलाई जनताको साथ खोजेको हो ।
यो सबै बुझेर हामी जनताले सरकारलाई बिना हिचकिचाहट कर तिर्नुपर्छ । यो जनताको राज्यप्रतिको दायित्व हो । अब हामीले कर तिरेपछि हामीले खबरदारी गर्ने विषय पनि छन् ।
हाम्रा जनप्रतिनिधिले हामीले तिरेको करले कतै सुविधा खोजेर करोडौँका गाडी चढ्ने र पारिश्रमिक धेरै खाने त गरेका छैनन् । अनुगमन भन्दै भत्ता खाने बैठकमा पनि धेरै भत्ता खाएर हाम्रो करको दुरुपयोग गर्दै त छैनन् ? त्यो चाहिँ ख्याल गर्नुपर्छ ।
यदि करको दुरुपयोग भएको पाइएमा त्यो सबै फिर्ता गर्नैपर्छ । हामी सबै नागरिकले आफूले तिरेका करले मेरो घर अगाडिको बाटो बन्नु पर्छ भन्नुपर्छ । बिजुली जोड, खानेपानी चाहियो, मेरो नानी विद्यालयमा निःशुल्क पढ्न पाउनुपर्छ भन्नुपर्छ ।
हामीलाई उपचारको व्यवस्था गर भन्नुपर्छ । जनताले राज्यलाई बिना हिचकिचाहट कर तिर्ने हो । राज्यले जनतालाई विकास दिने हो । राज्यले जनतालाई सुविधा दिने हो र करलाई वैज्ञानिकीकरण गर्ने हो ।
(यो लेखकको निजी धारणा हो । – सम्पादक)
