संखुवासभाः संखुवासभाको मकालु गाउँपालिका–२ सेदुवाको हिमाद्रि माध्यमिक विद्यालयमा विद्यार्थीलाई कम्प्युटर शिक्षाका लागि प्रसस्त ल्याप्टप भएपनि सदुपयोग हुन सकेको छैन ।
हिमाद्रि माविमा कम्प्युटर कक्षा संचालनका ३० वटा ल्याप्टप र दुई वटा डेक्टप भएपनि दक्ष शिक्षक र विधुत् लाईन नहुँदा त्यसै थन्किएको विद्यालयका प्रधानाध्यापक प्रेमकुमार राईले जानकारी दिए । प्रअ राईले भने कम्प्युटर कक्षा संचालनका लागि प्रसस्त ल्याप्टप छन् । तर कम्प्युटर कक्षा संचालनका लागि दक्ष शिक्षक र विद्युत् लाईन नहुँदा सदुपयोग हुन नसकेको उनले बताए। विद्यालयमा कम्प्पूटर विषय बढाइ हुने भएपनि प्रयोगात्कम दक्ष शिक्षक नहुदाँ त्यस्तै थन्किएको विद्यार्थीको गुनासो छ ।
दक्ष शिक्षक नहुँदा हामीलाई खोन्न र बन्द गर्न मात्र सिकाईने गरेको कक्षा ९ मा अध्ययरत छात्र दिपेन्द्र राईले गुनासो गरे। उनले भने कम्प्युटरको प्रयोगात्मक कक्षा नहुदाँ विद्यार्थीलाई ल्याप्टप खोल्न र बन्द गर्न मात्र सिकेको बताए। विषय शिक्षक र विद्युत् लाईन नहुँदा कम्प्युटरको प्रयोगात्मक कक्षा प्रभावकारी नभएको विद्यार्थीको गुनासो छ ।
प्रयोगात्मक विषय शिक्षकले पढाउने मात्र गर्दा पढ्नै गाह्रो हुने गरेको विद्यार्थीले गुनोसो गरे । दक्ष शिक्षक नहुँदा प्रयोगात्मक विषयलाई सैदान्तिक रुपमा मात्र पढाइ हुँदा सिकाई सुन्य रहेको दिपेन्द्रको भनाइ छ । विद्यालयमा कम्प्युटर विषय राखिएको भएपनि प्रयोगात्मक नहुँदा किताबको भरमा मात्र पढ्न पर्ने कक्षा ८ मा अध्ययनरत राजकुमारी राईले बताइन् । प्रयोगात्मक शिक्षा लिनु पनए भए पनि किताबमा मात्र पढ्नु परेको उनको भनाइ छ ।
सोलरपावरको भरमा चल्ने भएका कारण उच्च हिमाली क्षेत्रमा एक दिन भन्दा बाढी घाम नलाग्न नहुदा ल्याप्टपमा पनि चार्ज हुन समस्या भएको विद्यालयका प्रअ राईले गुनासो गरे । पानी परेको बेला त चार्ज नपुगेर कुनै पनि ल्याप्टप खुल्दैन प्रअ राईको बताए । सोलार चार्ज नभएको समय विद्यार्थीहरु कम्प्युटर प्रयोगशाला पुगेर त्यसै फर्कने गरेको प्रअ राईले बताए ।
प्रयोगात्मक ज्ञान लिनुपर्ने विषयमा सैद्धान्तीक ज्ञान मात्र पाउनु विद्यार्थीको बाध्यता रहेको छ । विद्यालयमा कम्प्युटर विषय भएपनि विषय शिक्षकको अभाव भएको प्रअ प्रेमकुमार राईले बताए। प्रअ राईले भने–‘अन्य विषय अध्यापन गराने शिक्षकले इन्स्टीच्युट गएर केहिदिन सिकेको भरमा पुरै कम्प्युटर विषय पढाउनु पर्ने बाध्यता रहेको छ । दुर्गम भएकाले विद्युत लाईन विस्तार नहुँदा सौर्य बत्तिबाट विद्युतिय सामाग्री प्रयोग गर्नु पर्ने बाध्यता रहेको छ । विद्यालयमा भएका सौर्य बत्तिले सबै ल्याप्टपहरु समेत चार्ज नहुँदा एक साथ प्रयोगात्मक कक्षा सञ्चालन गर्न समस्या भएको उनी बताउँछन् ।
कक्षा ६ बाट ८ सम्मका विद्यार्थीहरुलाई कम्प्युटर विषय पढाइने गरेको भएपनि प्रभावकारी रुपमा प्रयोगात्मक कक्षा भने सञ्चालन गर्न नसकिएको प्रअ राईको भनाई छ । विधुत् विस्तारका लागि स्थानिको श्रमदानमा विधुत्का पोल र तार चार वर्ष पहिलेनै सेदुवा प¥याइएको भएपनि अहिलेसम्म विधुत् विस्तार हुन सकेको छैन । मकालु गाउँपालिकाको केन्द्र नुम बजारमा केही समय अगाडि मात्र केन्द्री विधुत् लाईन पुगेको छ ।
विद्यालयलाई कोरियाको कोम होङ्गील संस्थाले १९ वटा ल्याप्टप निशुल्क उपलब्ध गराएको थियो । त्यसैगरी बाँकी ११ ल्याप्टप र चार वटा डेस्टप कम्प्युटर विद्यालय आफैले खरिद गरेको विद्यालयले जनाएको छ । भोल्टेजका कारण दुई वटा डेस्टप कम्प्युटर विग्रीएको छ । सोलारको भरमा कम्प्युटर तथा ल्याप्टप प्रयोग गर्नु पर्दा भोल्टेजका कारण चाँडो विग्रीएर मर्मत गर्नु पर्ने बाध्यता रहेको छ । विग्रएको कम्प्युटर मर्मतका लागि लैजाँदा मर्मत गर्ने खर्च ढुवानीमै खर्च हुने विद्यालयले जनाएको छ ।
उदयपुरमा किविले बजार पाएन
उदयपुर । व्यवसायिक रुपमा उदयपुरमा पहिलो पटक उत्पादन भएको किविले बजार नपाउँदा कृषकहरु समस्यामा परेका छन् । रौतामाई गाउँपालिका–६ बोलुङखामा पहिलो पटक उत्पादन भएका किविले बजार नपाउँदा कृषकहरु समस्यामा परेका हुन् ।
तत्कालिन जिल्ला कृषि कार्यालय उदयपुरबाट तीन वर्ष पहिले लगेर रोपेको किवीको बिरुवाले राम्रो फल दिन थालेपछि बजारको समस्या आएको स्थानीय कृषक मदन राईले बताए । अहिले किवि एक घरमै करिब २ सय ५० केजी भन्दा बढी उत्पादन भएको कृषक राईले बताए । उनले भने ‘किवि पाक्न थाल्यो । तर बजार पाईएन ।’
महत्वपूर्ण फल भएता पनि किविको महत्व नबुझेका गाउँलेहरुले पाकेको किबि निःशुल्क बितरण गर्दा समेत खान मान्दैनन् । बोटबाट टिपेर लैजाऊ र खाऊ भन्दा पनि नखाने गरेको कृषकहरुले बताएका छन् । सुन्तला, जुनार जस्तो खान नजानेको र यसको महत्व नबुझ्नाले उत्पादन भएका किवीले बजार पाउन नसकेको हो ।
किविले राम्रो उत्पादन दिएपछि बजारको लागि धेरै व्यापारीहरु खोजे पनि अहिलेसम्म कुनै निकाय र व्यक्ति नभेटिएकाले किविको बजारी करण नभएको कृषक राईको गुनासो छ । बाहिर घुम्न जादा अन्य ठाउँको किवि खाएकाले आफुले खेती गरेर उत्पादन गरेको किवि पनि अरु भन्दा स्वादमा फरक नभएको उनले बताए । गाई भैसीको गोबरमा उत्पादन भएको अगार्निक किविले बजार पाएको छैन । एकै पटक गाउँमा ८÷१० घरले किविको बिरुवा रोपे पनि अहिले दुई घरले रोपेको किविले मात्रै राम्रो फल दिन थालेको छ । सुख्खा पाखामा रोपेका बिरुवाले फल दिन अझै केही वर्ष लाग्ने जनाए ।
कृषिको सल्लाह अनुसार २ फिटको खाडल खनेर गोठे मल प्रयोग गरी रोपेर त्यसलाई बाँसको गोठ छानो बनाई दिएको कृषक राईले बताए । पहिलो वर्ष छ फिटमा मुन्टा गिडेको र दोश्रो वर्ष एक फिट माथि र तेश्रो वर्ष थप एक फिट माथि मुन्टा गेड्ने कृषिको सल्लाह अनुसार गरेको तीन वर्षमै राम्रो फल दिन थालेको उनले बताए ।
कृषक राईले भने ‘अन्य नगदे बालिलाई जस्तो मेहनत गर्नु नपर्ने रहेछ । लहरा हुने भएकाले झार पनि खासै नआउनाले मल जलमा पनि खासै मेहनत गर्नु नपर्ने रहेछ । कम मेहनतमा राम्रो फल उत्पादन हुने रहेछ । तर बजारीकरण हुन नसक्दा समस्या भयो । थोरै भए खाएर र गाउँमा बाढेर भएपनि सक्नु हुन्थ्यो । एकै घरमा अढाई क्विईन्टल भन्दा बढी किवी फलेको छ । किवि नपाक्दा गैरसरकारी संघ सस्थाले चासो देखाए पनि फल पाकेपछि कसैले चासो पनि दिएन । व्यापारी खोज्दा समेत नपाएको कृषक राईले बताए ।
किवि व्यवासय गर्नका लागि राम्रो ठाउँ भएको कृषक राईले बताए । तर यसको महत्व नबुझ्नु र बजारीकरण हुन नसक्दा कृषकहरुको मनोबल घट्दै जाने उनले बताए । सम्बन्धित निकायले कृषकहरुलाई प्रोत्साहन गर्नका लागि बजारीकरण गर्न जरुरी रहेको बताउँछन । किविमा भिटामिन, खनिज जस्ता मानिसलाई नभई नहुने तत्व र औषधीकै रुपमा पनि लिने गरिएको छ । पेटको समस्या, मधुमेह, निमोनिया, दम, रक्तचाप लगायतका धेरै रोगहरुलाई नियन्त्रण गर्ने गर्दछ । किवि फल खानाले मानिसालाई स्वास्थ्य राख्दछ । तर मानिसहरुले फलफुलको महत्व नबुझ्नाले फलफुल कमै खाने गरेका छन् ।