विराटनगरःविराटनगरमा वि.सं १९८६ सालमा आदर्श विद्यालय खुल्यो । त्यही वर्ष डंग्राहा हालको बुढीगंगा गाउँपालिका वडा नम्बर ७ कमलपुरमा पनि सर्वहितैषी प्राथमिक विद्यालय खुल्यो । विराटनगरमा पहाडी समुदाय पढ्नका लागि आदर्श विद्यालय धाउँदा सर्वहितैषीमा भने आदिवासी थारु समुदायका मानिसले बाह्रखरी सिक्न पाएका थिए । सर्वहितैषीका प्रधानाध्यापक विश्वेश्वर विशवास भन्छन्,‘‘विगतामा हाम्रै समुदायका लागि खोलिएको विद्यालयका विद्यार्थी अहिले पनि यही समुदायका छन् । तर, विद्यालय संचालन गर्न भने निकै कठिनाइ भइरहेको छ ।’’
मोरङको डंग्राहा थारु बहुल क्षेत्र हो । आदिवासी समुदायको अन्तरघुलन रहेको यो ठाउँ गणतन्त्रमा भने बुढीगंगा गाउँपालिकामा परेको छ । बुढीगंगाका केही भागलाई छाड्ने हो भने डंग्राहा भौतिकपूर्वाधार अनि विकासको दष्टिले अहिले पनि पिछडिएको ठाउँ हो । तर, शिक्षा विकासको प्रार्दुभाव भएको विषयमा भने डंग्राहाले विराटनगरलाई टक्कर दिन्छ । अर्थात राणाको चरम शासनकाल र राजनीतिमा पूर्णत दबदबा रहेकै बेला डंग्राहामा पनि विद्यालय खुलेको थियो ।
सर्वहितैषी आधारभुत विद्यालयको एउटा ऐतिहासिक भवन अहिले पनि यथावत छ । एकसय वर्षअघि निर्माण गरिएको त्यो भवनमा पढाइ हुन्छ । केहीअघि मर्मत गरिएको भवन जुन स्वरुपमा निर्माण गरिएको थियो अहिले पनि त्यस्तै देखिन्छ । प्रअ विश्वासले भने,‘‘पुराना इँटा, फराकिला पर्खाल र सखुवाको काठको रेलिङ अहिले पनि उस्तै छ । हामीले पढाइका अतिरिक्त बैठक कक्षका रुपमा पनि यो भवनलाई उपयोग गर्दै आएका छौं ।’’ तर, यो ऐतिहासिक भवनलाई संरक्षण गर्ने चुनौती भने थपिएको सुनाए ।
स्थानीय विनोद चौधरीका अनुसार उबेला नेपाली कांग्रेसका संस्थापक विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाका बुवा पिताजी कृष्णप्रसाद कोइरालाले विद्यालय खोल्न पहल गरेका थिए । कोइराला त्यतिबेला खरदार थिउ । उबेलाका जिमदार तेजनारायण चौधरी र हरिलाल विश्वासले भवन निर्माणको लागि लगानी गरेका थिए । चौधरी भन्छन्,‘‘जिम्दारद्वयले आफैं पैसा हालेर निर्माणका सामग्री जुटाएका थिए । थारु समुदाय पनि शिक्षाको उज्यालोबाट बञ्चित नहोउन भन्ने उद्देश्य थियो ।’’ चौधरीले यो विद्यालय अहिले पनि थारु समुदायको सान भएको सुनाउँछन् ।
सर्वहितैषीमा अहिले जम्मा एक सय ५० जना विद्यार्थी पढ्छन् । तर, विद्यालयमा विद्यार्थी टिकाउन भने हम्मेहम्मे छ । विद्यालयमा विद्यार्थी घटेको विषयले स्थानीयलाई पनि पिरेको छ । तिनैमध्येकी हुन बबिता चौधरी । उनका दुई छोरी निशा कक्षा ८ र दिलासा कक्षा ३ मा पढ्दैछन् । तर, ठूलीले ८ कक्षा उत्तीर्ण गरेपछि कहाँ पठाउने भन्ने चिन्ता थपिएको छ । भन्छिन्,‘‘बरु माथिल्लो कक्षा थपेर भएपनि यहाँ विद्यार्थी अड्याउने र नयाँलाई भर्ना गर्ने व्यवस्था हुनुपर्छ ।’’ उनले चौधरी गाउँमा धेरै अगाडि खुलेको विद्यालयको आफ्नै पहिचान र इतिहास भएको सुनाइन ।
कान्छीदेवी चौधरीलाई पनि विद्यालय रहला नहरला भन्ने पिर छ । मधेशको भित्री गाउँमा पिछडिएको समुदायको लागि खोलिएको विद्यालयको भवन बचाउनु पर्छ भन्ने उनलाई लाग्छ । ‘‘धेरै मानिसहरु अहिले पनि यो विद्यालयको भवन हेर्नकै लागि आउँछन् । राणाकालमा तराईको भित्री भागका खुलेको विद्यालय भन्छन्,’’ चौधरीले भनिन्,‘‘विद्यालयको महत्व छुट्टै रहेछ भनेर अरुले सुनाउँछन तर हामीलाई भने यसलाई बचाउनु पर्छ भन्ने पिरले सताउँछ ।’’सर्वहितैषीमा केही दातासंस्थाले नयाँ भवन निर्माण गर्न शुरु गरेका छन् । यसबाट समेत स्थानीयमा उत्साह पलाएको छ तर ‘नयाँ भवन बचाउने र विद्यार्थी बढाउने’ चिन्तासंगै रहेको प्रधानाध्यापक विश्वेश्वर विश्वासले बताए । भन्छन्,‘‘पहिले लगानी गर्नु भएका जिमदार साहेबका सन्तानले पनि विद्यालय भवन बचाउन र विद्यार्थी बढान बरु सहयोग गर्ने भन्नु भएको छ ।’’