इलामः पछिल्लो समय सडक दुर्घटनाले भयावह स्थित सृजना गरिरहेको छ । वातावरणीय जोखिम मुल्यांकन नगरी जथाभावी खनिएका सडकहरुले दुर्घटनाको जोखिम निम्त्याउँदै आएका छन् । सन २००७÷०८ देखी २०१७÷१८ सम्म १० बर्षको अवधीमा २२ हजार ४ सय ६१ जनाले विभिन्न दुर्घटनामा ज्यान गुमाएको विभिन्न समयमा प्रकाशन गरिएको तथ्यांकले देखाउँछ । चालु आर्थिक बर्षको सुरुको साढे ३ महिनामा नेपालमा भएको सडक दुर्घटनामा ५३८ जना भन्दा बढीले ज्यान गुमाएका छन् । प्रत्येक दिन औषतमा ५ जनाको दरले हुन आउँछ । त्यस दरले दुर्घटनामा ज्यान गुमाउँदै जाने हो भने आगामी १० बर्ष १८ हजार भन्दा बढी मानिसले ज्यान गुमाउने खतरा देखिन्छ । जुन १० बर्षे माओवादी शसस्त्र क्रान्तिको समयमा ज्यान गुमाउनेको भन्दा पनि बढी हुने देखिन्छ ।
नेपाल सरकार देशको प्रत्येक गाउँमा सडकहरू निर्माण गर्न खोज्दै छ । तर त्यसले जोखिम निम्त्याउने खतरा उच्च देखिन्छ । नेपाल सरकारले आर्थिक सर्वेक्षण २०१४–१५ मा प्रतिदिन १२ किलोमिटर सडक निर्माण हुँदै आएकोमा स्थानिय सरकार गठनपछि प्रतिदिन ३० किलोमिटर बढी सडक निर्माण हुँदै गरेको २०१८–१९ को प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ । सन २०१७ र १८ मा मात्रै ७ हजार ५ सय माइल सडक निर्माण भएको सडक विभागले जनाएको छ । सडक परियोजनामा चीनको संलग्नता बढदै जाँदा नेपालमा सडक निर्माणले समेत तिव्रता लिँदै गएको छ ।
जेसीबी खरिदमा दक्षिण एसियामा नेपाल अगाडी
सन २०१७ मा भारतीय उत्पादक कम्पनी जेसीबीले नेपाललाई २ हजार १ सय ४० ब्याकलोड र स्काभेटर विक्री गरेको जनाएको छ । जुन दक्षिण एसियामै सवैभन्दा बढी हो । गत बर्षको यातायात व्यवस्था विभागको तथ्यांकले नेपालमा ८३ हजार डिजेल हाइड्रोलिक उपकरण प्रयोग भएको देखाएको छ । केही विशेषज्ञका अनुसार नेपालको सडक निर्माण पहल आन्तरिक क्रान्ति र भ्रष्टाचारबाट पनि चल्दै आएको छ । धेरै जसो ग्रामिण क्षेत्रका मानिसहरु शहर र बैदेशिक रोजगारका लागी गाँउ छाडनाले विकासका काममा बाहिरबाट ल्याइएका अस्थायी मजदुरले ओगटेका छन् । जसले दिर्घकालिन समस्यालाई चासो नराख्ने गरेका छन् । परिणाम स्वरुप वातावरणीय र सांस्कृतिक प्रभावहरु बढदै जाने गरेको पाइन्छ । २०५० सालसम्म सरकारी स्वामित्वका हेभी इक्विपमेन्ट डिभिजन कार्यालयमा निवेदन दिएर भाडामा लिनुपथ्र्यो । त्यतिबेला विकासका काम देशव्यापी हुन नसकेका कारण हेभी इक्विपमेन्टको प्रयोग खासै भएको थिएन । केही विकास निर्माणका काम भए पनि विदेशी कम्पनीले उतैबाट ल्याएका उपकरणबाट गर्ने गरेका थिए । तर सरकारले ०५१ सालमा हेभी इक्विपमेन्टलाई निर्माणजन्य उद्योग अन्तर्गत राखेर भन्सार दर ४ प्रतिशतमा सीमित गरेपछि यन्त्र उपकरणको आयात बढ्न थालेको हो ।
दैविक प्रकोपको उच्च जोखिमयुक्त देश नेपाल
नेपाल दैविक प्रकोपको जोखिममा उच्च रहेको देश हो । मौसम परिवर्तन प्रभावको जोखिमको मामलामा चौथो र भूकम्पको लागि ११ औं स्थानमा रहेको छ नेपाल । सरकारले विभिन्न समयमा निकालेको प्रतिवेदन र तथ्यांक अनुसार देशको कुल जनसंख्याको ८० प्रतिशतभन्दा बढी जनसंख्या कुनै न कुनै प्राकृतिक प्रकोपको जोखिममा छ । बाढी, पहिरो, भूकम्प र हिमनदी तालको प्रकोपबाट उत्पन्न हुने समस्याको जोखिममा छ । भूकम्पको उच्च सम्भावना रहेको नेपाल भूकम्पिय दृष्टिले सक्रिय क्षेत्रमा पनि छ । यी सबै कारकहरूले नेपाललाई विश्वका २० सबैभन्दा प्रकोप हुने देशहरूको सूचीमा रहेको छ । विश्व बैकले सन २०१३ मा निकालेको प्रतिवेदन अनुसार नेपालमा निर्माण गरिएको करिब १८ हजार माइल भन्दा बढी सडकलाई लामो समयसम्म गुणस्तर कायम राख्न चुनौती रहेको देखिएको छ ।
बुलडोजर चालक नै इन्जिनियर
धरै जसो अवस्थामा हतारमा प्रशिक्षित बुलडोज चालकहरुले नै तत्काल इन्जिनियरको रुपमा काम गरिरहेका छन् । सडक कहाँ बनाउने भन्ने निर्णय उनीहरुबाट हुँदै आएको छ । ग्रामिण क्षेत्रमा जथाभावी सडक विस्तारको काम भईरहेको भन्दै उनीहरुले डोजर चालक नै इन्जिनियर बन्ने गरेको विभिन्न समयमा बस्दै आएको संघिय सरकार मातहतको विकास समितीको बैठकमा समेत कुरा उठ्दै आएको छ । सम्भाव्यता अध्ययनसमेत नगरी मनपरि तरिकाले गाउँ बस्तीको सौन्दर्य बिग्रने गरी सडक निर्माण हुँदै आएको छ ।
बन्यजन्तु तस्करीको ट्रान्जिट पोइन्ट नेपाल
उच्च हिमाली क्षेत्रमा सडकको बढदो प्रभावले लोपोन्मुख प्रजातीका वनस्पती र पशुहरुको अवैध व्यपार बढदै गएको विभिन्न समयमा गरिएको अध्ययनहरुले देखाएको छ । लामो समयदेखी नेपाल लोपोन्मुख बाघको छाला, कस्तुरी मृग, गैडाको खाग र अन्य पशुपंक्षीको अवैध पैठारीको लागी ट्रान्जिट पोइन्ट बन्दै गएको छ । जुन हिमालय क्षेत्र हुँदै भारत, चीन र भियतनामको बजारमा औषधी बनाउनका लागी लगिदै आएको छ । एक अध्ययन अनुसार अवैध रुपमा चोरी पैठारी गर्नेहरुको संख्या बर्षेनी बढ्दै गएको पाइन्छ । २०१३÷१४ मा नेपालबाट अवैध रुपमा तस्करी गर्ने ६४ जनालाई पक्राउ गरी मुद्ध चलाइएकोमा २०१७÷१८ मा १०५ पुगेको छ । त्यसैगरी २०१८÷१९ मा काठमाण्डौ उपत्यकामा मात्रै बन्यजन्तु तस्करीमा १७ जना पक्राउ परेको प्रहरीको तथ्यांकले देखाउँछ । ग्रामिण क्षेत्रका बासिन्दाहरुले बाहिरबाट आउने मानिसहरुलाइ सोधखोज गर्ने बानीका कारण अनौपचारिक रुपमा अनुगमनको कार्य गरेता पनि ट्रक वा जिपको माध्यमबाट लुकाएर वा स्थानियसँगको मिलेर अवैध रुपमा सिमा कटाउने गरेको पाइन्छ ।
