इटहरी / सप्तकोशी ब्यारेज बनेको ६२ वर्ष भयो । तर यो ब्यारेजको आयु भने २५ वर्ष मात्रै हो । अर्थात् आफ्नो आयु भन्दा तीन दशक बढी समय भइसकेको छ सप्तकोशीको ब्यारेज बनेको समय । सन १९५६ मा बनेको ब्यारेज नेपाल–भारतको सन १९५४ अप्रिल २५ मा भएको अलोकप्रिय कोसी सम्झौता पछि बनेको थियो । ११ सय ५० मिटर लामो यो ब्यारेज सुनसरी र सप्तरी जिल्ला जोड्छ भने यो पूर्वपश्चिम राजमार्गकै एक अङ्ग हो ।
५६ वटा पानी नियन्त्रण गर्ने ढोका रहेको यो ब्यारेजमा दैनिक सयौँ गाडीहरू ओहोरदोहोर गर्छन् ।
भारतीय वेवास्थाले मर्मत भएन ब्यारेज
स्थानीय जानकार तथा विभिन्न विज्ञहरूले कोसी ब्यारेजको पुलको आयु सकिएको भन्दै नेपाल सरकारलाई ताकेता गरे पनि अझै कुनै प्रगति भएको छैन । धरानबाट प्रत्यक्ष निर्वा्चित पूर्व सांसद कुन्ता शर्मा भारतले नै सम्पूर्ण मर्मत संभार र पुनः निर्माण गर्ने सम्झौता विपरीत पुलको आयु सकिएको बर्षौ हुँदा पनि कुनै काम नभएको बताउँछिन । आफूले सांसद हुँदा पनि सरकारलाई पटकपटक आग्रह गरे पनि कुनै काम नभएको शर्माको भनाइ । शर्मा मात्रै हैन सप्तकोशी ब्यारेजका बारेमा चासो र सरोकार राख्ने धेरैले आवाज उठाएपनि सम्बोधन हुन नसकेको एमाले सुनसरीका नेता वसन्त सुवेदी बताउँछन । इनरुवा घर भएका सुवेदीले भारतले सम्झौता बमोजिम व्यारेको मर्मतसंभार नभएकाले दैनिक जोखिममा यात्रा हुँदै आएको छ । कोसी सम्झौता अनुसार ब्यारेजको सम्पूर्ण मर्मतसंभार लागायतका खर्च र जिम्मेवारीको काम भारत सरकारको हो । तर, सोही अनुरूप कामहरू नहुँदा कोसी ब्यारेजको आयु सकिएपनि यसको मर्मत संभारमा कुनै पनि प्रगति हुन नसकेको यसका जानकारहरू बताउँछन ।
जिल्ला तहमा काम गर्ने कानुनी आधार नभएर समस्याः सिडीओ
आयु सकिएको दशकौँ बितिसक्दा पनि कुनै काम नभएपनि जिल्ला तहबाट कुनै काम गर्न नमिल्ने अवस्था भएको सुनसरीका सिडिओ प्रेम प्रकाश उप्रेती बताँउछन ।
हालसालै आफै कोसी ब्यारेज पुरेर आएको बताएका उप्रेतीले ब्यारेजका सुनसरी र सप्तरीतर्फका नहरका दुवैपुलहरु पनि जोखिममा रहेको बताउछन । जतिधेरै जोखिम भए पनि नेपालका सुनसरी र सप्तरी जिल्लाको सिमावर्ति भारतीय राज्य विहारका जिल्ला तहमा कुरा गरेर काम गर्न कानुनी जटिलता भएकाले समस्या भएको सिडिओ उप्रेतीले बताए । व्यारेका सम्पूर्ण कामहरू भारतले नै गर्ने सम्झौताका कारणले पनि नेपाल एक्लैले पनि गर्ने कानुनी आधार नभएको पनि उप्रेतीले बताए । ‘केन्द्र स्तरको सरकारी तवरमा मात्रै ब्यारेज बारेका कामहरू हुने भएकाले हामीलाई भएका समस्या तत्काल समाधानका कदम चाल्न असजिलो भएको छ’, सिडिओ उप्रेतीले भने, ‘त्यसैले हामीले विराटनगरमा रहेको भुआर्जन कार्यालय मार्फत ध्यानाकर्षण गराउने भएका छौँ ।’
बालुवा थप्रिएर ब्यारेज भन्दा बस्ती होचो बनेपछि झनै समस्या
कोसी ब्यारेजमा आएर अड्किने बालुवा र सेडिमेन्टका कारण ब्यारेजको उचाहि बस्ती भन्दा अग्लो हुँदै गएको स्थानीयको भनाइ छ ।
कोसी गाँउपालीकाका अजय यादव आफूले थाहा पाउँदा कोसी ब्यारेज भन्दा बस्ती अग्लो भए पनि पछिल्ला वर्षमा ब्यारेज क्रमशः अग्लो हुँदै गएको बताउँछन । बस्ती होचो भएकाले पानीको सतह बढेपछि ढोका नखोल्दा नेपाली कृषकहरूको बाली र बस्ती हरेक वर्ष डुबानमा पर्ने गर्छन्। स्थानीय अजय यादवको भनाइको पुष्टि एक भारतीय अखबारको समाचारले पनि पुष्टि गरेको छ । फाइनान्सियल एक्सप्रेसले सन २००८ को सेप्टेम्बर १ मा लेखेको छ, ‘सन १९८१ मै आफ्नो अवधि सकिएको कोसी ब्यारेज आसपासका क्षेत्र भन्दा तीन मिटर अग्लो रहेको छ ।’ सन २००८ मै आसपासको क्षेत्र भन्दा तीन मिटर अग्लो रहेको ब्यारेजको उचाहि पछिल्लो दशकमा झनै बढेको हुनसक्ने धेरैको अनुमान छ ।
ब्यारेज फुटे नेपाल भन्दा भारतलाई धेरै घाटा
आफ्नो आयु भन्दा ३७ वर्ष म्याद गुजाराको कोसी ब्यारेज फुटेमा नेपाल भन्दा धेरै घाटा भारतलाई हुने जानकारहरूले भन्दै आएका छन् ।
नेपालका सुनसरी र सप्तरीका कोसी किनारका बस्तीमा मात्रै असर गर्ने ब्यारेज फुटेमा भारतीय राज्य विहारका अररिया, सुपौल, पुर्णे र मध्यपुरा जस्ता जिल्लामा असर पर्ने जानकारहरू बताउँछन । २०६५ मा प्रचण्ड पहिलोपटक प्रधानमन्त्री भएर शपथ खाएकै दिन कोसी फुट्दा पनि यिनै जिल्लाहरूमा अत्यधिक असर परेको थियो । सप्तकोशीमा दैनिक १ लाख ५० हजार क्युसेक प्रति सेकेन्ड पानी बग्नु असामान्य मानिन्छ । निर्माणताका ८ लाख क्युसेक पानी थाम्ने भनिएपनि ब्यारेजको सतह उठेको र जीर्ण बन्दै गएपनि १ लाख ५० हजार क्युसेक प्रति सेकेन्ड पानी बगेमा नै रातो बत्ती बाल्नुपर्ने अवस्था आउने प्राविधिकहरू बताउँछन । गत वर्ष कोसीमा १ लाख ७० हजार भन्दा बढी क्युसेक प्रति सेकेन्डको दरले कोसीमा पानी आएको थियो ।
कोसीको बढ्दो बर्खाको पानीको गति र आयु सकिसकेको अवस्थाको व्यारेको कारण यस्तो तत्काल मर्मत र स्तरोन्नती हुनु आवश्यक रहेको इन्जिनियरहरू बताउँछन । त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा स्नातक सिभिल र चीनबाट हाइवे इन्जिनियरिङमा स्नातकोत्तर गरेका राजन गौतम ब्यारेजको मर्मत अत्यावश्यक भएको बताउँछन । ‘तोकिएको २५ बर्से आयु सकिनासाथै मर्मत र स्थरोन्नती हुनुपर्ने ब्यारेज अझै उस्तै हुनु गम्भीर लापरबाही हो’, ब्रिज र ब्यारेजबारे जानकार इन्जिन्यिर गौतम भन्छन, ‘मानवीय, प्राविधिक र सम्झौता सबै कोणबाट यो मृत्युको जोखिम बोकेर बस्नु जस्तो हो ।’
_1720278409.jpg)
