कोभिड १९ को महामारीको विच अहिले तीन तहकै सरकारले आगामी आव २०७७।०७८ लागीे वजेट, नीति तथा कार्यक्रम वनाइरहेका छन । कोभिड १९ को महामारीका कारण निश्चय नै स्वास्थयको वजेटलाई प्राथमिकतामा राखिएको छ । कोभिड १९ संक्रमणलको रोकथाम,नियन्त्रण र न्यूनिकरण गर्दै स्वास्थ नेपाल र समृद्ध नेपालको राष्ट्रिय लक्ष्य हासिल गर्न वजेटमा स्वास्थ्यका विषयहरु समेट्न आवश्यक छ । स्थानीय तह पालिका स्तरीय वजेट वनाउदा आफ्नो पालिकाको स्वास्थ्य प्रणाली हाल कस्तो छ र कस्तो वनाउने भन्ने कुरामा ध्यान पुर्याउनु पर्छ । स्वास्थ्य संस्थाको पछिल्लो तीन वर्षको एच.एम.आइ.एस.को तथ्याङ्क र स्थानीय आवश्यकत्ताको आधारमा स्वास्थ्यको नीति तथा कार्यक्रम वनाउनु पर्छ ।

जनताको स्वास्थय आवश्यकत्तालाई पुरा गर्न हरेक पालिकाको स्वास्थ्य प्रणाली सुदृढ र सवल हुन पर्छ । सामान्यतयाः स्वास्थ्य प्रणालीका ६ वटा स्तम्भहरु रहेका छन् । मानव श्रोत, औषधी उपकरण, आर्थिक श्रोत, नेतृत्व तथा सुशासन, सुचना प्रणाली र स्वास्थ्य पूर्वाधार स्वास्थ्य प्रणालीाका स्तम्भहरु हुन । यी स्वास्थ्यका आधार स्तम्भहरु एकआपसमा अन्तरसम्वन्धित छन् । गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा प्रवाह गर्न यी सवै आधार स्तम्भहरुको प्रभावकारी व्यवस्थापन हुने गरी वजेट विनियोजन गर्न जरुरी हुन्छ । अहिले सवैको चासो र ध्यान स्वास्थय क्षेत्रमा रहेकोले आगामी वजेटमा पालिकाहरुले स्वास्थ्यलाई प्राथमिकतामा राखेर वजेट तथा कार्यक्रम गर्नू उपयुक्त देखिन्छ । स्थानीय तहका वजेटमा स्वास्थयमा निम्न २५ एजेण्डाहरु समेट्न सकिन्छ ।

१. कोभिड १९ संक्रमण निगरानी, टेष्ट र उपचारको लागी व्यवस्था मिलाउने ।
२. सरुवा तथा महामारीजन्य रोगहरुको नियन्त्रण र रोकथामका लागी आवश्यक वजेट विनियोजन गर्ने
३. स्वास्थय क्षेत्रको विकास, सहयोग र समन्वय गर्न पालिकाका क्षेत्रका स्वास्थय विज्ञ र स्वास्थ्यमा जानकार व्यक्तिहरुको विज्ञ स्वास्थ्य समूह वनाई सहयोग लिने ।
४.पालिका स्तरीय स्वास्थय संस्थाहरुलाई जनशक्ति व्यवस्थापन, औजार उपकरण र भौतिक पूर्वाधारलाई विकास गर्ने ।
५. संघीय तथा प्रदेश सरकारसंग समन्वय गरी सम्भव भए सम्म स्वास्थ्य चौकी तथा प्रा.स्वा.के.लाई सुदृढीकरण र स्तरोन्नती गर्ने ।
६. हरेक नागरिकको वर्षमा दुई पटक सम्म स्क्रिनिङ्ग स्वास्थ्य जाँच गर्ने बानी पार्न विशेष अभियान सञ्चालन गर्ने ।
७.. सर्ने तथा नसर्ने रोगको प्रकोप न्यूनीकरण सहित हामी स्वास्थ्य, हाम्रो पालिका स्वास्थ्य भन्ने अभियान संचालन गरिने छ ।
८. किशोर किशोरीहरुको स्वास्थ्य सबल वनाउन प्रत्येक स्कुलमा स्कूल हेल्थ क्लव गठन गर्ने, जसमा पोषण,मुख स्वास्थ्य, यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य एवमं मानसिक स्वास्थ्य, वालविवाह, लागु औषध र्दुव्यसन विरुद्ध जस्ता पक्षलाई सम्वोधन गर्न स्वास्थ्य जनशक्ति मार्फत अभिमुखिकरण गर्ने ।
९. पालिका क्षेत्रमा वाल वालिकाहरुमा कुपोषण, सिकलसेल एनिमिया, वर्थडिफेक्ट जस्ता स्वास्थ्य समस्या समाधानका लागि विशेष कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने ।
१०. जेष्ट नागरिक तथा फरक क्षमता भएकाहरुको लागी वार्षिक रुपमा पालिका प्रमुख घर घरमा स्वास्थ्य जांच कार्यक्रम संचालन गर्ने ।
११.स्वास्थ्य वीमा कार्यक्रमलाई प्रभावकारी ढङ्गले लागु गरी पालिकाको सवै नागरिकको स्वास्थ्य वीमा अनिवार्य गर्नु पर्ने नीति अवलम्वन गर्ने ।
१२.पालिका अन्र्तगतका महिला स्वास्थ्य स्वंयमसेविका, स्वास्थ्य संस्थाको चिकित्सक नर्स तथा अन्य पारामेडिक्सको क्षमता अभिवृद्धि गर्न महिला स्वास्थ्य स्वंयमसेविकाहरुको लागी पूर्नताजकी तालिम र अन्यको लागी Continued Medical Education (CME)  संचालन गर्ने ।
१३. पालिका उपप्रमुख महिला स्वास्थ्य स्क्रिनिङ्ग क्याम्प संचालन गर्ने ।
१४. सम्भव भए सम्म चिकित्सक उत्पादनका लागी मेडिकल छात्रवृति कोष खडा गर्ने । वा पालिकाले स्वास्थ्य प्रतिष्ठानहरु संग सहकार्य गरी पालिकाको केही विद्यार्थीहरुलाई मेडिकल शिक्षाको लागी छात्रवृतिको व्यवस्था गर्ने ।
१५.पालिकाको Rapid Response Team लाई वर्ष भरि नै सक्रिय वनाइनुका साथै आवश्यक वजेट छुटाउने ।
१६. स्वास्थ्य संस्थाजन्य फोहोर मैला व्यवस्थापन गर्न आवश्यक वजेट विनियोजन गर्ने ।
१७. पालिका अन्र्तगतका सरकारी कार्यक्रमहरुमा पोषण विद्हरुवाट तयार गरिएको स्वास्थय तथा सन्तुलित खानाको मेनु तयार गरी सोही अनुसारको खाना खाजा वितरण गर्न अनिवार्य गर्ने । साथै स्कुल कलेजमा जंक फुड रहित खाजाको मापदण्ड वनाई कडाई गर्ने ।
१८. पालिकाको नीजि स्वास्थय संस्थाहरुको अनुगमन र नियमनलाई कडाई गर्ने तथा सहयोग समन्वय गर्ने ।
१९. स्वास्थय शैक्षिक संस्था मार्फत सिटिइभिटी वा अन्य मान्यता प्राप्त शिक्षण संस्था संग समन्वय गरी पालिकाले आफ्नै स्वास्थय तर्फको शैक्षिक कार्यक्रम संचालन गर्न सम्भाव्यता अध्ययन र संचालन प्रकृया अगाडी वढाउने ।
२०. तथ्य र तथ्याङ्गमा आधारित भई स्वास्थ्यका सुचाङ्गहरुको विश्लेषण गरी सुदृढीकरण गर्न कार्यक्रम वनाउने ।
२१. नीजि स्वास्थ्य अभ्यासमा हुने Mal practice, ड्रग रेसिष्टेण्ट आदीलाई न्यूनिकरण गर्न पालिका स्तरीय उपचार Standard मापदण्ड तयार गर्ने ।
२२. पालिका स्तरीय एक्वुलेन्सको मापदण्ड तयार गर्ने र सेवा प्रभावकारिता नियमन गर्ने ।
२३. अस्पताल, स्वास्थय चौकीहरु र स्वास्थय एकाईहरुमा पर्याप्त औषधी तथा औजार उपकरणको प्रवन्ध मिलाउने ।
२४. स्वास्थय सम्वन्धि परामर्श दिन निशूल्क हटलाइन नम्वर सहित चिकित्सक र स्वास्थयकर्मीहरुको व्यवस्था गर्ने ।
२५. पालिकाको हेल्थ प्रोफाइल तयार गर्न वजेट विनियोजन गर्ने ।
                      लेखकः इटहरी अस्पतालका ईमरजेन्सी प्रमखु हुन् ।