इटहरीः प्रदेश नम्बर १ की एक मात्र स्थानीय सरकार प्रमुख हुन् मेनुका काफ्ले । गत वर्ष भएको स्थानीय तहको चुनावमा प्रदेश नं १ मा २ स्थानमा महिलाले प्रमुख पदमा उमेद्वारी पाएका थिए । त्यसमध्ये महिलातर्फ उनीमात्रै विजयी भइन् । उनी झापाको कमल गाउँपालिकाकी अध्यक्ष हुन् । निकटतम प्रतिद्वन्द्वीलाई हजारभन्दा बढी मतान्तरले हराएर उनले इतिहास बनाउन सफल भइन् ।

महिला भएर जन्मनु अपराधसरह मानिने समाजमा महिलालाई नेतृत्व तहमा पु¥याउनु चानचुने कुरा थिएन । पार्टी राजनीतिमा भूमिगत भएर लागेकी काफ्लेले जनप्रतिनिधि निर्वाचित हुने समयमा आएका चुनौतीलाई पनि खासै ठूलो मानिनन् । राजनीतिमा असहजता स्वाभाविक हो भन्ने बुझाइले उनलाई थप ऊर्जाशील बनाइरह्यो ।

राजनीतिलाई समाजसेवाको पराकाष्ठाको रूपमा बुझेकी उनका लागि निर्वाचित जनप्रतिनिधि बन्नु ठुलो अवसर भयो । प्रमुख वा उपप्रमुखमा महिला अनिवार्य हुनुपर्ने संवैधानिक व्यवस्था भएबमोजिम प्रायः स्थानमा महिलालाई उपप्रमुखमा उमेद्वार बनाउने लहरै चल्यो । हार्ने निश्चित भएको स्थानमा बाहेक प्रायः महिलाले उपप्रमुखमै पाएको टिकटमा चित्त बुझाउनुपर्ने अवस्था भयो । सोही क्रममा काफ्लेलाई भने प्रदेश नं १ को एक मात्र महिला प्रमुख निर्वाचित हुने अवसर प्राप्त भयो ।

जननिर्वाचित भएसँगै कानुनी प्रावधान मिलाउनुपर्ने थियो । स्थानीय तहमा कानुनको अभाव भइरहेको थियो । कानुनी रूपमा ज्ञाता नहुँदा अनेक समस्या जनप्रतिनिधिले भोग्नुपरिरहेको थियो । तर उनले त्यसलाई पनि सहज रूपमा समाधान गरिन् । उनले गाउँपालिकामा उपलब्ध विज्ञहरूसँग सहकार्य गरेर १८ वटा ऐन कार्यविधि बनाएर राजपत्रमा प्रकाशित गरिसकेकी छिन् ।
उनको समस्या पनि अरूको भन्दा फरक छैन । कर्मचारीको अभावमा धेरै कामहरू प्रभावित हुने गरेको उनको दुखेसो छ । सङ्घीय सरकारको मातहतमा कर्मचारी परिचालन हुने भएकाले कर्मचारी अभाव हुने गरेको उनी सुनाउँछिन् । स्थानीय तहमा शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि र महिला विकाससम्बन्धी अधिकार आए पनि महिला विकासमा पनि काम हुन नसकेको उनको भनाइ छ ।

अधिकार मात्रै भएको तर त्यसको कार्यान्वयनमा समस्या आइरहेको उनी सुनाउँछिन् । अझैसम्म सङ्घीय सरकारले पठाएको संरचनामा काम गरिरहेको उनको अनुभव छ ।

जनताका ठूला समस्या छैनन् । सामान्य पुलपुलेसा, बाटोघाटो, ड्रेन, खानेपानी, बिजुली लगायत आधारभूत निर्माण कार्य भइदिए हुन्थ्यो भन्ने भएकाले आफूले पनि त्यसै अनुसार काम गरिरहेको उनी बताउँछिन् ।

यहाँ चाइना सरकारको सहयोगमा १७ सय बिघा जग्गामा औद्योगिक ग्रामको स्थापना हुने भएको छ,’ उनी भन्छिन्, ‘प्रदेश नं १ को एक मात्र आयुर्वेदिक अस्पताल निर्माण हुने तयारी भइरहेको छ । जसले गर्दा सिङ्गो गाउँपालिकाको आर्थिक हैसियत माथि उठ्ने देखिन्छ ।’

२०३६ सालको विद्यार्थी आन्दोलन मार्फत् पार्टी राजनीतिमा होमिएकी उनी २०४२ देखि ०४६ सालसम्म भूमिगत भइन् । झापामै आयोजित एक कार्यक्रममा अष्टलक्ष्मी शाक्य बच्चा च्यापेर राजनीतिमा होमिएको देखेपछि आफू त्यसैबाट प्रभावित भएको उनी सुनाउँछिन् । तत्कालीन नेकपा मालेको जिल्ला कमिटी सदस्य, नेकपा एमालेको जिल्ला कमिटी सहसचिव, नेकपा एमालेको प्रदेश कमिटी सदस्य र अनेम सङ्घको केन्द्रीय सचिव हुँदै उनको राजनीतिक यात्रा अगाडि बढिरहेको छ ।

पार्टीभित्र पनि महिलाका पक्षमा वकालत गर्नेहरू कमजोर नै हुने गरेको उनको बुझाइ छ । तर महिला भएकै कारण खुम्चिएर बस्नुपर्छ भन्ने धारणालाई परास्त गरियो र आवाजलाई बुलन्द पार्न सकियो भने नेतृत्वमा पुग्न सकिन्छ भन्ने विश्वास रहेको उनी बताउँछिन् ।

उनी श्रीमान्सँगै भूमिगत भइन् । उनका श्रीमान् पनि उनको पद र कार्यभारको बारेमा राम्रै जानकार छन् । श्रीमान्को साथ र सहयोग उनको सफलताको मुख्य कडी हो । भूमिगत अवस्थामा नै अष्टलक्ष्मी शाक्यको प्रमुख आतिथ्यतामा उनको विवाह भएको हो । उनका श्रीमान् परिवारको व्यवस्थापन गर्छन् । उनी समाजको व्यवस्थापनमा जुटेकी छिन् ।

तर जनप्रतिनिधि र पार्टी राजनीतिमा फरक हुने उनको भनाइ छ । आफूले सवारी चलाउन नसक्दा र अरूको भरमा कुद्नुपर्दा चाहिँ केही समस्याको महसुस हुने गरेको उनको अनुभव छ ।

‘जनप्रतिनिधि हुँदैमा नेतृत्व गर्न सकिन्छ भन्ने हुँदैन,’ उनी भन्छिन्, ‘मैले हिजो राजनीति नगरेको भए र हण्डर खाएर नखारिएको भए धेरै समस्या पर्ने थियो । तर मैले बीचमा आएका समस्यालाई सामान्य रूपमै समाधान गरिदिने गरेकी छु ।’

महिला हिंसाको विषयमा उनी सचेत देखिन्छिन् । ‘मैले मेरो गाउँपालिकालाई महिला हिंसामुक्त गाउँपालिका बनाउने योजनाका साथ अगाडि बढिरहेकी छु,’ उनी भन्छिन्, ‘म पछाडि पनि महिलाहरू नेतृत्वमा आउन सकून् भन्ने मेरो सोच हो ।’
यो समाजमा महिला हुनु आफैँमा अपराध गरेको हो कि भन्ने बुझाइ छ । महिला भएर जन्मनु नै गलत हो भन्ने बुझाइ समाजमा रहेको उनी बताउँछिन् । पितृसत्तात्मक सोच र धर्मका नाममा भइरहेको गलत अभ्यासले समाज विभाजन गरिरहेको उनको भनाइ छ ।

‘सबैभन्दा ठूलो कुरा सोच हो । जबसम्म सोचमा परिवर्तन हुन सक्दैन तबसम्म परिवर्तनका जतिसुकै ठूला कुरा गरे पनि बकवास हुन्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘मेरै गाउँपालिकामा पनि दाजु खोज्ने र प्रमुख पुरुष नै हुनुपर्ने रै’छ भन्ने सम्मका मान्छे आए ।’
अध्यक्ष भन्दा पुरुष जस्तो सुनिएको भन्दै कुरा गरिरहेको उनी आफैँले पनि सुनेकी छिन् । उनलाई सर भनेर धेरैले जिस्क्याए । ‘बैनी’ भनेर होच्याएर सम्बोधन गर्नेहरू पनि देखिए । यतिसम्म कि ‘महिला भएर अध्यक्षको कुर्सीमा कसरी बस्नुभयो भनेर हेर्न आउने समेत भए’, उनी हाँस्दै सुनाउँछिन् । तर अहिले चाहिँ बानी परिसकियो । उपाध्यक्ष पनि आफ्नै पार्टीको भएकाले सहयोग भएको उनको भनाइ छ । 

‘अरू जनप्रतिनिधि गएको स्थानमा म पनि पुग्छु र उनीहरू सँगै काम गर्छु’, अनुभव सुनाउँदै उनी भन्छिन्, ‘यो डेढ वर्षको कार्यकालबाट मैले सिकेको कुरा भनेको हिम्मत नहार्नु नै हो । महिला भनेर खुम्चिएर बस्नुहुन्न भन्ने त पहिला नै लागेको थियो ।’ जनप्रतिनिधि भएपछि शालीनता र धैर्य बढेको महसुस गरेको र त्यसैले जीवन बुझ्ने मौका पाएको उनको भनाइ छ ।