रंगेलीः बिगत लामो सयमदेखि जिल्लामा मलको हाहाकार नै छ। जिल्लाकै प्रमुख बालिको रुपमा रहेको धान खेतीका लागि युरिया र डिएपी मल नपाएर यतिबेला कृषकहरू छटपटाई रहेका छन्। सप्रिरहेको धान खेतका लागि युरिया मल आवश्यक पर्ने कृषि प्राविधिकहरु बताउँछन्। तर लामो समयको लकडाउन र ठेकेदारको बेइमानीले सरकारले माग अनुसारको मलको आपूर्ति गर्न सकिरहेको छैन।

माग भएको अत्यन्तै न्यून मात्रामा जिल्लामा मल पठाईने गरिएको छ। सरकारी अनुदानमा आएको मलमा पनि कृषि सहकारीका रजाई हुने गरेको छ। यस्तै मोरङको रंगेली नगरपालिका ९ बेल चोकमा रहेको त्रिमुर्ति सहकारीले आफ्ना सदस्य किसानहरूका लागि भनेर खरिद गरेको मलमा अनियमिता भेटिएको छ।

सहकारीले खरिद गरेको मल संस्थाकै अध्यक्षले आफूखुसी रूपमा बिक्री वितरण गर्दै आइरहेको गुनासो बढेको छ। २०६२ सालमा स्थापना भएको त्रिमूर्ति बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाले ल्याएको रासायनिक मल संस्थाका अध्यक्ष चन्द्रप्रसाद निरौलाले आफ्नै पसलबाट आफूखुसी बिक्री वितरण गरिरहेका छन्। ।

स्थानीय किसानहरूले रासायनिक मल किन्नका लागि १५ दिन अगाडिनै संस्थाका अध्यक्षलाई अग्रिम पैसा बुझाए पनि आफूहरूले नपाएको गुनासो गरेका छन्।अर्को लटमा दिने भनेर भनेका छन्।। दलेलीबाट आएका अर्का किसानले पनि १५ दिन अगाडिनै नाम लेखाएर पैसा बुझा पनि आफूले मल नपाएको गुनासो गरे।
यस्तै दलेलीबाटै आएका अर्का एक किसान आफू बिहान ६ बजेदेखि लाइनमा बसे पनि अहिले नाम टिपाएर जानु हप्ता दिनपछि आउनू भनेका छन्। । यस्तै नामै नटिपाएका अर्का एक किसानले एक बोरा मल बोकेर हिँडेका छन्। लामो समयदेखि नाम टिपाएका किसानले नपाए पनि कोही भने तत्कालै आउनेबित्तिकै मल पाएकोमा आपत्ति जनाए।

१०० बोरा मल आए पनि नाम लेखाएका भन्दा फरक फरक व्यक्तिलाई बाँढेको आरोप किसानहरूको छ।किराले पनि बिगारिरहेको धान युरिया नपाएपछि झन बिजोक भएको मल लिन आएका अर्का किसानले भने।
यस्तै नाम लेखाएर पनि मल नपाएका अर्का किसानले फेरि आउने भए पछि पाउने भन्दै फर्किएका छन्।। अगाडिनै नाम लेखाएर पैसा बुझाए पनि अझै मल नपाएको अधिकांशको गुनासो छ। तर अगाडि पैसा लिएकोलाई रोकेर तत्काल आउनेलाई मल दिइरहेको उनीहरूको गुनासो छ।

त्रिमूर्ति बचत तथा ऋण सहकारी संस्थानको नाममा ल्याएको रासायनिक मल भने अध्यक्ष निरौलाले संस्थाका सदस्यलाई मैखिक रूपमा मात्रै जानकारी गराएर आफूले सञ्चालन गर्दै आएको ग्यास डिलर तथा हार्डवेयर पसलमा राखेर बेचिरहेका छन्।
निरौलाले आफूले संस्थामा माइन्यूट नगरी मौखिक रूपमा जानकारी गराएर मल ल्याएको स्वीकारेका छन्। ‘माइन्यूट गरेको छैन। संस्थामा मौखिक जानकारी गराएर मैले पसलबाट मल बेचिरहेको छु’, निरौलाले भने।

‘मलको माग धेरै छ। त्यसको तुलनामा आयात निकै कम छ। हामीसँग उपलब्ध मललाई नाम टिपाएको आधारमा वितरण गरिरहेका छौ’, निरौलाले भने, ‘अहिले भएको मल दिने हो नपुगेकालाई फेरि अर्को पटक आउनू भनेका छौ।’

यसैबिच जिल्ला सहकारी संस्था मोरङका अध्यक्ष डिल्ली पोखरेलका अनुसार सहकारी संस्थाले किसानलाई सरल रूपमा मल उपलब्ध गराउने विश्वासका साथ मल दिएको बताए। उनले सहकारी संस्थालाई सरल मूल्यमा बिक्री वितरण गर्ने दिएको बल निजी स्वार्थका लागि संस्थाको कुनै पनि सदस्यले बिक्री वितरण गर्न नपाउने बताए। उनले संस्थाका जिम्मेवार सदस्यले आफूलाई फाइदा हुने गरि संस्थाको नाममा ल्याएर आफ्नो पसलबाट बिक्री वितरण गर्नु गैर कानुनी रहेको बताए।

सहकारीले आफ्नो कार्यक्षेत्र र सदस्यबाहेक अरूलाई मल बिक्री गर्न नपाउने नियम छ। तर सहकारीले अनुशासन बिपरित सहुलियत मलको कालोबजारी गर्ने गरेको र अन्यत्र बढी मूल्यमा दिँदै आएको किसानहरूको गुनासो छ।
‘सहकारीले वितरण गर्नुपर्ने मल व्यक्तिले बेचिरहेको छ। फेरि १५ दिन अगाडि पैसा दिएर नाम लेखाउने हामीलाई नदिएर तोकिए भन्दा बढी पैसा दिनेलाई बेचिरहेको छ,’ दलेलीबाट बिहानै ६ बजे मल लिन आएका एक किसानले निराश हुँदै भने ‘वर्षोदेखि यस्तो कारोवार गर्दै आएका सहकारीलाई कसैले कारबाही गर्दैन?’
सहकारीका अध्यक्षले नै मललाई मनपरीढंगले राख्ने र आफ्नै पसलबाट फाइद लिएर बेचिरहेको प्रति सम्बन्धित निकायको ध्यान जानुपर्ने किसानको गुनासो छ।

‘सहकारी अध्यक्षको कब्जामा मल हुन्छ, आफूलाई चाहिए जति राख्ने अनि बचेको मन परको ब्यक्तिलाइ बढी रकम लिएर बच्ने गरेको छन्,’ मल लिन आएका अर्का किसानले भने।

सहकारीलाई दिईएको मल कसले पायो, के गरियो लगायतका विषयका कसैले सोधखोज नगरेकाले मलमा सहकारी कै अध्यक्षको रजाई हुँदै आएको छ।

जिल्लामा कृषककका लागि आउने रासायनिक मलको दुरूपयोग हुने गरेको पाईएको छ। जिल्ला कृषि समितिले ९ वर्ष अघिदेखि कृषि सहकारी मार्फत सहुलियत मलको बिक्रि गर्ने निर्णय गरेको थियो। त्यसअघि कृषि सामाग्री कम्पनी मार्फत डिलर र कृषकहरुलाई बिक्री गर्ने गरिन्थ्यो।

आफ्नो सदस्यहरुलाई मात्र बिक्री गर्न लगिएका मल कृषि सहकारीहरुले भने मलका ब्यापारी, बढी रकम दिने कृषक,लगायतलाई बेच्ने गरिएको कृषकहरु बताउँछन्।

सहकारी मलको दुरूपयोग रोक्न प्रहरी प्रशासनलेसमेत कडाई गर्नुपर्ने पीडित किसानहरूको माग छ।
श्रोत अनुसार सहकारीका अध्यक्षले मल कै कारोवारका लागि सहकारी प्रयोग गरेर सहुलियत मूल्य आफूले तिरि मल कालोबजारी गर्नेलाई बेचिरहेका छन्। दिनुपर्ने किसानलाई नदिएर बढी मूल्य तिर्ने, आफन्त र पावरवालले मल पाइरहेका छन्।
भारत तथा तेश्रो मुलुकबाट नेपाल सरकारले खरिद गरेर ल्याएको रासायनिक मल , कृषि सामाग्री कम्पनी लिमिटेड र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशनले कृषि सहकारी संस्थामार्फत किसानलाई सरकारी अनुदानमा उपलब्ध गराउदै आएको छ।

कृषि सामाग्री कम्पनीले कृषि सहकारी संस्थालाई युरिया मल प्रति बोरा ७ सय १० र डीएपी २ हजार १ सय १० रुपैयाँमा बिक्री गर्ने गरेको छ। कृषि सहकारी संस्थाले भने ढुवानी भाडा थपेर किसानलाई युरिया मल बोराको अधिकतम ८ सय र डीएपी अधिकतम २ हजार २ सय रुपैयामा बिक्री गर्नु पर्ने प्रावधान छ। तर लकडाउनको मौका छोपेर सहकारी संस्थाले भने बढी मुनाफा लिएर युरिया मल नै १ हजार रूपैयाँ प्रति बोरामा किसान र ब्यापारीलाई बेच्दै आएका छन्। ।