इटहरी: इटहरीका व्यवसायी हीरा महतो मर्निङ वाकमा थिए । बुढी खोला किनारमा वाकिङ गर्दै आएपछि महतोले छठ पर्वका व्रतालुहरू देखे । एक दर्जन हाराहारीका परिवारले घाट बनाएका थिए ।

उज्यालोको नामका लालटिन मात्रै थियो । कोही भने खोलामा अँध्यारोमा बस्थे । अनि, फेरि खोलाबाट लालटिनको उज्यालोमा निस्कन्थे । यस्तै दुःखले व्रत गर्थे व्रतालुहरू । यो कुरा २०४२ सालको हो ।

छठजस्तो पवित्र पर्वमा यस्तो बिजोग अवस्था देखेका होटल व्यवसायी महतोको मन दुख्यो । उनले अर्को वर्षदेखि व्यवस्थित छठ मनाउन अगुवाइ गर्न थाले ।

२०४३ सालमा उनले दुहबीको शंकर टेन्ट हाउसबाट आफ्नै निजी खर्चमा लाइट किने । लाइटले बुढी खोलाको व्रतालु बसेको वरिपरि मात्रै उज्यालो पारेन व्रतालुको अनुहारमा पनि उज्याले छायो ।

राम्रो लाइटको व्यवस्थापछि महतोले छठ सेवा समिति बनाएरै केही काम गर्न खोजे । जसको लागि उनले नारायण शाह, दिलीप नायक, कलेश्वर शाह र शिवशंकर शाह लगायतका साथीहरूको सहयोग लिए । समिति बनेपछि छठ पर्व व्यवस्थित बन्दै गयो । हाल इटहरीको छठ सेवा समितिका संरक्षक रहेका महतो भन्छन्, ‘अब छठ मधेसीको मात्रै पर्व रहेन । पहाडी मूलका, मारवाडी मूलका र मुस्लिम समुदाय सबैले मान्न थालेका छन् ।’

शुरुको चरणमा २०–२५ घाटबाट शुरु इटहरीको व्यवस्थित छठमा आजकाल ४–५ सय घाटहरू बन्ने महतो बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘घाट मात्रै ४–५ सय हुन् । दर्शकहरू त १–२ लाख पुग्छन् ।’

धिपधिपे लालटिनदेखि बलियो मन्दिरसम्मको यात्रा
इटहरीको छठ पर्वको व्यवस्थित यात्रा लालटिनको उज्यालोबाट शुरु भएको हो । अहिले छठ पर्वका देवता सूर्य भगवान्को मन्दिर बनाउने कामको थालनी भएको छ । यही वर्षको घटस्थापनाबाट मन्दिरको शिलान्यास भई निर्माणको काम हुँदैछ । महतो २०७६ सालभित्र मन्दिर निर्माण सम्पन्न गर्ने बताउँछन् ।

इटहरीतर्फको खोला किनारमा जग्गा अभाव भएको तथा भएको जग्गामा पनि सुकुम्बासी बसेकाले छिमेकी जिल्ला जानुपरेको महतो बताउँछन् । सुन्दरहरैंचा नगरपालिका वडा नम्बर ४ का स्थानीय लोकेन्द्र काफ्लेको परिवारले दान दिएको एक कट्ठा जग्गामा मन्दिर बन्दै छ ।

मन्दिर बनिसकेपछि इटहरीको छठ पर्व थप व्यवस्थित र सांस्कृतिक रूपमा संस्थागत हुने महतोको भनाइ छ । मन्दिर बनेपछि सूर्य भगवानको मन्दिर खोज्दै बाहिर जानु नपर्ने उनी बताउँछन् ।

इटहरीबाहिरका व्रतालुहरू पनि यही मन्दिर र घाटमा पूजा गर्न आउन थाल्ने महतो बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘पहिले यताका मान्छे सूर्य भगवानको मन्दिर खोज्दै बाहिर जानुपर्ने थियो । अब मन्दिर बनेपछि बाहिरका मान्छे यता आउनेछन् ।’

४० लाख बजेटमा चन्दा र दानमार्फत् आर्थिक सङ्कलन गरेर बन्दै गरेको मन्दिरलाई भावानासँगै भौतिक रूपमा पनि बलियो बनाउने महतो बताउँछन् । ‘मेरो जीवनको अन्तिम सम्ममा छठको मन्दिर बनेको हेर्न मन थियो पूरा भएको छ’, मन्दिरको शिलान्यास भएसँगै अन्त्यन्तै उत्साहित देखिएका महतोले भने, ‘६ सुते रड लाएर मन्दिर धेरै बलियो हुँदैछ ।’

अबको आवश्यकताः दीर्घकालीन पक्की घाट
इटहरीको छठ पर्व पूर्वी तराईको सबैभन्दा व्यवस्थित र सफा मानिन्छ । यहाँ सबै समुदायका समावेशी व्रतालुहरू भेटिन्छन् । मोरङ र सुनसरीको सिमाना भएर बग्ने बुढी खोलाको दुवैतर्फ घाट बन्ने भएकाले यो क्षेत्र दुवै जिल्लाका व्रतालुलाई पायक पनि छ ।

यस्तो सुन्दर र व्यवस्थित छठ पूजामा अब लाइटको समस्या छैन । मन्दिरको समस्या अन्त्य हुँदैछ । अबको समस्या भनेको स्थायी घाट हो । तीन दशकदेखि संस्थागत रूपमा छठ सेवा समितिले अस्थायी घाटहरू बनाइरहेको छ । यस क्रममा लाखौँ खर्च भइसकेको छ ।

अस्थायी घाटमा यस वर्ष पनि ६ लाख रुपैयाँभन्दा बढी खर्च भएको छठ समितिका संस्थापक तथा संरक्षक हीरा महतो बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘६ लाख खर्च गर्यो । घाट बनायो । अनि, फेरि भत्कायो । यसो गर्दा धेरै खर्च भएको छ ।’ अस्थायी घाटमा हुने खर्च अन्त्य गर्न स्थायी घाट बनाउनुपर्ने महतो बताउँछन् ।

स्थायी घाट बन्दा खोलाको संरक्षण र सफाइ सँगै व्यवस्थित छठ पर्व पनि हुने महतोको तर्क छ । बुढीखोलाको दुईतिर भएका स्थानीय तह इटहरी उपमहानगरपालिका र सुन्दरहरैंचा नगरपालिकाले स्थायी घाटहरू बनाउन सक्ने महतोको तर्क छ ।

स्थायी घाटहरू बनेमा खोलाको बाढी सिधै खेत र स्ीितमा नपुग्ने उनी बताउँछन् । छठको घाट निर्माणको लाखौँ रकम र खोलाको प्राकृतिक कटान दुवै रोक्न स्थायी घाट आवश्यक रहेको महतोको तर्क छ ।

यति मात्रै होइन स्थायी घाटले इटहरीको छठ पर्वको पर्यटकीय चहलपहल बढाउन पनि मद्दत पुग्ने उनी बताउँछन् । ‘अहिले अस्थायी घाट हुँदा त इटहरीमा बाहिरबाट छठ हेर्न र व्रत बस्न आउनेहरू धेरै छन्’, महतो भन्छन्, ‘स्थायी घाट बनेपछि त सबैभन्दा धेरै आउँछन् ।’