सङ्खुवासभाः हामी सबैलाई थाहा छ नेपाल बहुजातीय, बहुभाषिक, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक तथा भौगोलिक विविधताले भरिएको देश हो ।
नेपालको परिचय दिँदा यो विशेषताबाटै परिचय शुरु गरिन्छ । विदेशीले पनि यही विशेषता बुझेका छन् । विभिन्न भौगोलिक, सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक तथा मानवीय श्रोत, साधन र सम्पदाले भरिएको देश भनेर नेपाललाई चिनिन्छ ।
आआफ्नो जाति विशेष, धर्म विशेष, भाषा विशेष छुट्टै मौलिकता पहिचानले सिँगारिएको नेपाली समाज यसैमा गौरवान्वित महसुस हुनु यसको सकारात्मक पक्ष हो । भौगोलिक रूपले यो मुलुक हिमाल, पहाड र तराईमा विभाजित छ ।
स्वभावलै हिमाली क्षेत्र अलि अविकसित रहेको पाइन्छ । कर्णाली प्रदेशका केही जिल्ला अझै पनि अविकसित छन् । सो प्रदेशमा रहेको शिक्षाको कमी, चेतनाको कमी, भौगोलिक विकटता र सरकारी सेवा सुविधाको अभावका कारण सो क्षेत्रलाई फरक संसारको रूपमा हेरिन्छ ।
यस्तै विशेषताका कारण सङ्खुवासभाको उत्तरी क्षेत्रलाई पूर्वको कर्णाली पनि भन्ने गरिन्छ । पूर्वको कर्णाली भन्ने यस क्षेत्रलाई भोटखोला नामले चिनिन्छ । साबिकका गाविस पावाखोला, हटिया, चेपुवा र किमाथाङ्कालाई मिलाएर भोटखोला गाउँपालिका बनाइएको छ ।
बाहिरी संसारसँग बेखबर
जिल्लामा ७ वटा रेडियो छन् । केही पत्रिका जिल्लामा नै प्रकाशन हुन्छन् भने धेरैजसो काठमाडौं, विराटनगर तथा इटहरीमा प्रकाशन हुने पत्रिकाहरू पनि जिल्ला सदरमुकाम खाँदबारीमा आइपुग्छन् । तर भौगोलिक विकटताका कारण भोटखोलामा न त कुनै रेडियो बज्छ न त पत्रिका नै पुग्छ । गाउँमा केही ठाउँमा सिडिएमए फोनको टावर त छ । तर घाम नलागे हप्तौँसम्म त्यो पनि बन्द हुन्छ ।
भोटखोलाबाट सदरमुकाम खाँदबारी आइपुग्न ४ दिन लाग्छ । सदरमुकाम भन्दा निकै टाढा भएर होला भोटखोला आफ्नै लयमा छ । राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय खबर तथा घटनाप्रति भोटखोला बेखबर छ र खासै चासो पनि छैन । स्वास्थ्य, शिक्षा, सडक लगायत आवश्यक पूर्वाधारका योजना माग्न भोटखोलावासी पटकपटक सदरमुकाम धाउँछन् । तर कहिल्यै पूरा नहुने आश्वासन मात्र पाउँछन् । योजना परिहाले पनि सामान ढुवानी गरेर पुर्याउन समस्या छ ।
विकासको आशा जाग्दैयसपटक भने उनीहरूमा विकासको आशा जागेको छ । सदरमुकामसँग सडकको ट्रयाक खोलेर जोडिन केही किलोमिटर मात्रै बाँकी छ । भर्खरै मात्र प्रतिनिधिसभा, प्रदेशसभा लगायत जिल्लाका उच्च अधिकारीको टोलीले सो क्षेत्रको स्थलगत निरीक्षणसमेत गरेकाले उनीहरूमा विकासको आशा जागेको हो ।
भोटखोला आफँैमा एउटा रमणीय क्षेत्र हो । कोदो र आलु मुख्यबालीको रूपमा उत्पादन हुने त्यहाँ निकै फाँटिला बारी र केही खेत छन् । भोटखोलामा प्रायः एकत्रित बस्ती छन् । हटिया, हुङगुङ, चेपुवा, च्याम्ताङ, रिदाक, लिंगम, गोला, किमाथाङ्का र कारमाराङ आदि त्यहाँका बस्ती हुन् । एकदेखि अर्को बस्ती पुग्न घण्टौंदेखि १ दिनसम्म लाग्ने गरेको छ ।
भोटखोलामा भोटे जातिको मुख्य बसोबास रहेको छ । फरक जनजीवन, दिनचर्या, संस्कृति र भूबनोटका कारण जिल्लाको दक्षिणी भेगका बासिन्दाका लागि पनि नौलो र रहस्यपूर्ण संसार हो, भोटखोला ।
सामाजिक काम र सहकार्यमा एकता
दुर्गम र सरकारी सेवा सुविधाबाट वञ्चित भएर पनि भोटखोलावासीमा सामाजिक काम र सहकार्यमा एकता देखिन्छ । बाटोघाटो निर्माणदेखि समाज सुधारका काममा आमा समूह सक्रिय रहेको पाइएको भोटखोला क्षेत्रको अवलोकमा पुगेका पत्रकार गंगा बिष्टले बताए ।
दैनिक उपभोग्य वस्तुदेखि साना ठुला व्यापारका लागि पनि भोटखोलाको मुख्य बजार चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत पुग्नुपर्छ । किनमेल गर्न भोटखोलाबासी तिब्बतको चागाँ, देन्दाङ, रियु र नादाङसम्म पुग्छन् । यी चिनियाँ बजार र भोटखोलाबीच ‘रोटीबेटी’ कै सम्बन्ध छ । चीनतर्फका बजारमा भएको विकास र सरकारले उपलब्ध गराएको सेवा सुविधाले भोटखोलावासीको मन पिरोलिन्छ । उता केन्द्रीय लाइनको बिजुली छ । पहाड र खोँच छिचोलेर सडक ल्याइपुर्याएको छ ।
चीनतर्फ तरकारीबारी बार्नसमेत सरकारले तारबार उपलब्ध गराएको तर आफूहरूलाई नेपाल सरकारले केही नगरेको उनीहरू गुनासो गर्छन् । नेपाल सरकारको आफूलाई हेर्ने दृष्टिकोणप्रति हीनताबोध गरेका भोटखोलावासी साँध सिमानाको विषयमा भने निकै संवेदनशील छन् ।
