बेलकाः दुःखीराम माझी ५९ औँ वसन्तका पाइला टेकिरहेका छन् । दुःखीरामलाई नेपाली बोल्न त्यति आउँदैन । उनी भन्छन्, ’सानैदेखि मधेसी समुदायमा हुर्केकोले नेपाली त्यति प्रष्ट आउँदैन ।’ यतिबेला दुःखीराम मैथिली भाषाको गीत गुनगुनाउँदै राँगा चराइरहेछन् । उसो त अलि परतिर थुप्रै वस्तुभाउ चराउन बसेका गोठालाहरु छन् । तर दुःखीराम भने अलि वरै एक्लै अमिलो अनुहार लिएर सप्तकोसी नदी किनारमा बसिरहेका छन् ।

दुःखीरामले राँगा चराउँदै गरेको स्थान उदयपुरको बेलका नगरपालिका वडा नम्बर ३ मा पर्दछ । हुन त यो सुनसरीको बराहक्षेत्र नगरपालिका र बेलका नगरपालिकाको सीमाक्षेत्र पनि हो । अहिले यो क्षेत्र कता पर्छ भन्नेबारे विवाद छ । यद्यपि दुःखीरामले भने आफ्नो मताधिकार र प्रशासनिक कार्य बेलकातिरै गर्ने गरेको बताएका छन् । असारको समय । कोसी किनारामा टन्टलापुर घाम लागेको छ । दुःखीरामको वरिपरि सानाठूला ५ वटा राँगाहरु चरिरहेका छन् । दुःखीरामको घरमा अहिले ३ जना बस्छन् । दुःखीरामकी श्रीमती र बुहारी । छोरा भर्खर साउदीअरेबिया उडेका छन् भने ४ जना छोरीहरुको विवाह भैसकेको उनले जनाए । सामान्य धान, मकै र अन्य तरकारीजन्य बाली लगाएर दुःखीरामको परिवार चलिरहेको छ । त्यसमा पनि राँगापालन उनको पुरानै व्यापार हो ।

उनका अनुसार राँगापालन र राँगाहरुसँग छुट्टै ’सेन्टिमेन्ट’ छ । घरमै पालेको भैँसीले जन्माएको पाडालाई ठूलो बनाउने र अन्यत्रबाट पाडो किनेर ल्याई राँगो बनाएर बेच्ने उनको खास व्यापार हो ।
हप्तादिन अघिको व्यापार सम्झिँदै उनले भने, ’एक वर्षअगाडि ४८ हजारमा ल्याएको एउटा राँगो भर्खरै १ लाख १० हजारमा बेचेँ ।’ अलि पहिला त उनले राँगाले अरुको जमिन जोतिदिएर गर्जो टार्नसमेत भ्याए । तर आजभोलि ट्याक्टरको चलन आएपछि उनी अहिले आफ्नो खेत मात्र जोत्ने गर्दछन् । झट्ट देख्दा राम्रो आम्दानी देखिएपनि राँगाहरुको कथाव्यथा भित्री रुपमा छुट्टै छ । दुःखीरामको दिन मात्र होइन, रात पनि राँगाहरुसँगै बित्ने गर्दछ । उनले राँगाहरुको आआफ्नै नाम राखिदिएका छन् । एउटाको नाम ठूले, अर्कोको साने । यस्तैयस्तै । एकदिन ठूले बिरामी भयो । बेच्ने बेला भएको ठूलेसँग उनको छुट्टै सपना थियो । श्रीमतीलाई एकसरो कपडा फेर्दिने, पसलको उधारो तिर्ने उनको सपना तुहिन लागेको कल्पिँदासम्म पनि दुःखीराम छट्पटीमा पर्थे । दुःखीराम रातभर निदाउन सकेनन् । भन्छन्, ’हातमुख जोड्ने भनेकै यिनै राँगा हुन्, केही भइहाल्यो भने हातमुखै पो जोड्न नपाइने होकी भन्ने चिन्ता लाग्छ ।’

बिहानै उठेर राँगालाई घाँस दिएपछि दःुखीराम आफू खाना खान्छन् । दिनभर कोसी किनारमा चराउन लैजान्छन् । हिउँदमा ठीकै हो, वर्षा याममा भने सारै सकसपूर्ण दिनचर्या हुने गरेको छ, दःुखीरामको । प्रत्येक वर्ष हजारौं बिघा जमिन कोशीले कटान गर्ने गरेको छ । भारतले उचित तटबन्धको प्रबन्ध नगरिदिँदा यहाँका धेरैजसो परिवार प्रत्येक वर्ष घरगृहस्थी सार्ने गर्दछन् । ‘वर्षा याममा अलि बेस्सरी पानी पर्नासाथ राँगाहरु बाहिर निकाल्न त परको कुरा आफू कसरी बाँच्नु भन्ने पीरले सताइरहन्छ ।’ दुःखीरामले भनें । तर आजभोलि दुःखीराम दंग छन् । महिना दिनअघि मात्र छोरा साउदिअरेबिया उडेका छन् । उनी बिस्तारै राँगा पालन पनि छोड्ने सोचमा छन् । थोरै हँसिलो अनुहारको भावमा दुःखीराम भन्छन्, ’अबचाहिँ अलि बूढो पनि भइयो क्यारे, थकित हुन्छ ज्यान पनि, छोराले पनि राँगा नपाल्नु भन्दैछ, अब सबै राँगा बेच्न खोज्दैछु ।’ राँगातिर हेर्दै उनी फेरि थप्छन्, ’अहिले त फेरि राँगाहरु साथीजस्ता भइसकेका छन्, माया पो लाग्छ ।’