इटहरी: समयले मान्छेलाई डोर्याउँछ । कहिले कसलाई कतातिर डोर्याउने त्यो समयलाई थाहा छ, हामी त समयको पूजारी मात्र हाँैँ । दुःख पाउनु वा सुख पाउनु भनेको  भाग्यको खेल नै हो भनौँ तर कर्ममा पनि विश्वास गर्नैपर्छ । कर्म नगरी भाग्यकै भरमा बसियो भने आफ्नोअगाडि भएको थाल पनि अर्कैले लाने पक्का छ । समाज परिवर्तनका वाहक हुन समाजसेवीहरु । समाजसेवी बन्छु भनेर बनिने पनि होइन । समाजसेवामा लाग्न अथक प्रयास चाहिन्छ । मेहनत र निष्ठा चाहिन्छ । त्यति मात्र होइन, सबैभन्दा ठूलो कुरा त मन हो । मन भयो भने मात्र समाजसेवासँग जोडिन सकिन्छ । 

समाजमा सफल, जीवनमा सफल तथा आफ्नो अभियानमा सफलहरुको कथा संकलन गर्ने क्रममा हामीसँग भेटिए दिनेश भट्टराई । जीवन व्यस्त थियो र त जिउनुमा मज्जा थियो । व्यस्त दिनचर्याका बाबजुद इटहरीको पूर्वाञ्चल बचत तथा ऋण सहकारी सँस्थाको बैठक कक्षमा हाम्रो भेट भयो । जिन्दगीका उकाली ओरालीसँग निकै भिजेका भट्टराईले हाम्रो आग्रहलाई नकारेनन्, बरु भोगाहरु साट्न तयार भए । 

तेह्रथुम जिल्लाको मोराहाङ्ग  गाविस वडा नम्बर ७ मा २००७ साल वैशाख २१ गते जन्मिएका भट्टराई अत्यन्त कमजोर आर्थिक अवस्थाबाट गुज्रिएर आएका व्यक्तित्व हुन् । जब भट्टराईको पढ्ने उमेर हुँदै थियो, त्यतिबेला अहिलेको जस्तो जताततै विद्यालयहरु थिएनन् । निजी विद्यालयहरु त खुल्ने कुरै थिएन । पढ्नको लागि गाउँमै गुरुकुलहरु हुन्थे । उनले पनि गाउँकै गुरुकुलमा पढेका रहेछन् । गुरुकुलमा पढाउने शिक्षकलाई त्यस्तो सेवासुविधा पनि केही नहुने रहेछ । एक जना विद्यार्थीलाई पढाएबापत एक माना चामल र एक रुपैयाँ पैसा दिने चलन रहेछ । भट्टराईले हामीलाई यथार्थ सुनाउँदै थिए । धुलेपाटीको बाल्यकाल थियो, गोजीमा रातो माटो बोकेर गुरुकुलमा जानेचलन थियो, त्यहाँ मोटो आकारको भालु बाँसको खवटामा त्यही गोजीमा बोकेर गएको रातो माटोले लेखेर लिखितम उतार्थे दिनेशहरु । समयको खेल न हो अहिले हामी कत्ति भाग्यमानी छौँ । हामीसँग नभएको सायदै केही छ । खुट्टामा चप्पल नहुँदाको पीडा राम्रोसँग थाहा छ दिनेश भट्टराईलाई । अरु अभावहरुको त कुरा अहिले नगरौँ । 

उनले गाउँकै गौखुरी प्राथमिक विद्यालयबाट औपचारिकताक अध्ययन गरे । गाउँको ढुङ्गे बाटोमा खाली खुट्टा हिँड्दाको पीडा कस्तो हुन्छ, त्यो बुझनेले मात्र मनन गर्न सक्छ । पाँच कक्षासम्म गौखुरी प्राविमा पढेपछि भट्टराई आफ्नो मावली घर संखुवासभाको मादी पुगेका थिए पढ्नका लागि । त्यहीँबाट उनको विद्यालय तह अर्थात् एसएलसी सम्मको अध्ययन सकिएको रहेछ । क्लास टप गर्ने क्रममा उनले जम्माजम्मी ६ वर्ष विद्यालय जाँदा एसएलसी सकाएको हामीसँग सुनाए । कक्षा ९ मा पढेपछि एसएलसी दिनेहरुको संख्या कम भएपछि उनलाई विद्यालयले सिधै एसएलसी दिने अवसर दिलाएको रहेछ तर पनि भट्टराईले सेकेण्ड डिभिजनमा एसएलसी उत्तीर्ण गरेर आफ्नो बौद्धिकता भनौँ अथवा ‘ट्यालेन्ट’ देखाइदिए  ।

भट्टराईले परीक्षा दिएकै साल दुई विषयको जाँच भएपछि परीक्षा रोकिएको थियो । प्रश्नपत्र बाहिरिएको बाहानामा १५ दिनपछि पुनः जाँच भयो । कुरा २०२५ सालतिरको रहेछ । रिजल्ट आएपनि निकै दिन उनले आफ्नो नतिजा के भयो भनेर हेर्न पाएका थिएनन् । एसएलसीको रिजल्ट प्रकाशन भएको २२ दिनपछि भट्टराई तेह्रथुम बजार जाँदै थिए । केही व्यक्तिहरु त्यहाँको सिंहदेवी मन्दिरअगाडि गोरखापत्र दैनिक पत्रिका लिएर रिजल्ट हेर्दै बसेका रहेछन् । भट्टराईले पनि आफ्नो रिजल्ट हेरिदिन अनुरोध गरे । आफ्नो सिम्बल नम्बर आज पनि उनलाई कन्ठस्तै छ । “उनीहरुले पत्याएनन् । आफैँले परीक्षा दिएको र अहिलेसम्म नतिजा हेर्न नपाएको बताएपछि हेरिदिए । दोस्रो डिभिजनमा पास भएको रहेछु ।” भट्टराईले सुनाए । 

समय यस्तो थियो कि एसएलसी सक्नेहरुको महत्व धेरै थियो गाउँमा । भट्टराई मोराहाङ्गमा मेट्रिक पास गर्ने पहिलो व्यक्ति थिए । गाउँमै एक वर्ष पढाउने मौका मिल्यो  काठमाडाँैमा गएर कृषिसम्बन्धी एक वर्ष अध्ययन गरेपछि कृषि विभागमा जेटीएको जागिर मिलेको रहेछ दिनेशलाई । सरकारी स्तरमै तालिम गरेकाले अन्तरवार्तामा बोलाइयो । पछि सुनसरी जिल्लामै पोस्टिङ्ग गरेर २०२८ सालदेखि कृषि विभागको जागिरे भएका रहेछन् उनी । एक वर्ष करारमा गर्नुपर्यो, पछि लोकसेवा आयोग धनकुटामा परीक्षा दिएर पास भएपछि स्थायी जागिरे भए  भट्टराई । सुनसरीको इटहरीबाट हिँडेरै लोक सेवाको परीक्षा दिन धनकुटा पुग्दाको तीतोमीठो याद ताजै छ जिन्दगीलाई । 

पञ्चायतको शासन थियो । बहुदलको वकालत गर्नेलाई राम्रो मानिँदैनथ्यो । त्यसैले पनि सुनसरीको सुन्दर जागिरमा हाकिमको आँखा लागेको रहेछ । त्यसपछि दिनेशको सरुवा विकट जिल्ला ताप्लेजुङ्गमा गरिएको थियो रे । जागिर हो, गर्नु नै पर्यो । त्यहाँमाथि सरकारी नुनपानी खाएपछि देश र जनताको  सेवा गर्छु भनेर कसम जो लिएका थिए । ३ वर्ष ताप्लेजुङ्गको सदरमुकाम फुङलिङमा बसेका थिए भट्टराई । पदले सुब्बा सरहको जागिर थियो उनको । तत्कालीन कृषि मन्त्री विजयकुमार थेबे ताप्लेजुङ्गको भ्रमणमा आएका बेला मन्त्रीको सत्कार गर्ने अवसर जुरेको रहेछ उनलाई । मन्त्रीको सत्कारमा खटिएपछि दिनेशलाई मन्त्रीकै भनसुनमा भोजपुर सरुवा गराइएको रहेछ एसपीआरएस नामको परियोजनामा । 

त्यसैबेला एउटा विदेशी परियोजना आएको रहेछ ग्रामिण भेगमा उन्नत जातको बिउबिजन उत्पादन गर्ने र त्यहाँका जनतालाई सेवा दिने भनेर । हो, त्यही परियोजनामा दिनेशले केही वर्ष बिताउने अवसर पाएका रहेछन् । विदेशी परियोजना भएको हुनाले राम्रो सेवासुविधा थियो त्यहाँ । ४ वर्षको भोजपुर बसाइले उनको जीवनस्तरलाई राम्रैसँग उकासेको रहेछ । हुन त दिनेशले ताप्लेजुङ्गको कठोर बसाइलाई आज पनि बिर्सन सकेका छैनन् । त्यहाँ खानको लागि चामलसमेत पाउन मुस्किल थियो त्यतिबेला । एक बोरा चामल पाउन प्रमुख जिल्ला अधिकारीको सिफारिस चाहिन्थ्यो । त्यहाँमाथि विवाह गरेर जीवनसङ्गिनीलाई समेत लिएर ताप्लेजुङ्ग गएका थिए दिनेश ।

त्यो उनको यथार्थ हो, सत्य हो । मान्छेलाई सत्य प्रायः तीतो नै लाग्ने गर्दछ । ताप्लेजुङ्ग, भोजपुर, धनकुटा, अनि सुनसरी गर्दै २१ औँ वसन्तहरु सरकारी सेवामा बिताएका दिनेशले अन्ततः जागिरबाट बिदा लिने सोच बनाएछन् । जागिर खाएकै बेला सुरु गरेको व्यवसाय फस्टाउँदै गएपछि पेन्सनमा निस्किएको आज २९ वर्ष भइसकेको छ । जागिरले उनलाई के दियो भन्दा पनि उनले देशलाई कति दिए भन्ने कुरा महत्वपूर्ण हो । उनले आफ्नो जीवनको पूरै २१ वर्ष देशलाई दिए । देशलाई त्यति ठूलो समय दिँदै गर्दा देशले पनि पक्कै धेरै पाएको हुनुपर्छ । एक त त्यो समय आफैँमा कठोर थियो । दिनेशहरु थिए र त हामीले आज सहज जिन्दगी जिउने मौका पाएका छौँ नि । 

जागिरे जीवनबाट अवकाश लिएपछि दिनेशले घरजग्गा कारोबारमा हात हालेका रहेछन् फुल टाइमरको रुपमा । मान्छेहरु यसो भनिरहन हिच्किचाउँछन् तर दिनेशले हामीलाई भन्न कुनै गाह्रो मानेनन् । त्यो पनि एक प्रकारको व्यापार हो, व्यवसाय हो । हरेक व्यवसाय नाफा कमाउनकै लागि गरिन्छ । तर दिनेशको अगाडि उभिएर भन्ने हो भने व्यवसाय समाजसेवाका लागि पनि गरिँदो रहेछ भन्न सकिन्छ । हामीले दिनेशको व्यवसायको धेरै अंश समाजसेवामा गएको देख्यौँ । 

कतिपय सम्बन्धहरु संयोग हुन्छन् । संयोगले भेट भएका लक्ष्मण नामका व्यक्तिले दिनेशको जीवनमा महत्वपूर्ण योगदान गरेका रहेछन् । लक्ष्मणको सम्पर्कबाट गरेको एउटा कारोबारले राम्रै नाफा गराएको रहेछ दिनेशलाई । फेरि इटहरीको पुरानो सहकारी सँस्था पूर्वाञ्चल बचत तथा ऋण सहकारीमा सदस्य बन्न पनि लक्ष्मणले नै हौसाएका रहेछन् । नातामा भान्जा पर्ने उनै लक्ष्मणको मन राख्न पूर्वाञ्चल बचत तथा ऋण सहकारीमा सदस्य बनेका यीनै भट्टराई हुन् जो अहिले सोही सहकारी सँस्थाको सञ्चालक समितिको अध्यक्ष बनेर दोस्रो कार्यकालको नेतृत्व गरिरहेका छन् । इटहरी उपमहानगरपालिकाभित्र चलेका सहकारीहरुको गन्तिमा आउने पूर्वाञ्चल अहिले आफ्नै भवनमा सानदार कारोबार गरिरहेको छ ।

शेयर सदस्य बन्नासाथ अर्को वर्षबाट सञ्चालक समितिको सदस्यमा निर्वाचित बनेका दिनेश पूर्वाञ्चलको भवन निर्माण हुँदै गर्दा निर्माण समितिको संयोजक बनेर भूमिका खेलेका थिए । पूर्वाञ्चल बचत तथा ऋण सहकारी सँस्थासँग अहिले १ हजार पाँच सय ६० जना शेयर सदस्यहरु छन् । दैनिक २० लाखभन्दा बढीको निक्षेप संकलन गर्ने सहकारीको नेतृत्व सम्हालेर बस्दा खुसी छन् उनी । सहकारी सँस्थाहरुले अहिले हरेक १ करोड कमाउँदा ७ लाख सरकारलाई बुझाउनुपर्छ । त्यो कर अलिक धेरै भएको यी सहकारीकर्मीको भनाइ थियो । त्यो ७ प्रतिशतलाई अझै तल झार्नुपर्ने भनाइ राख्ने भट्टराई चोरेर कमाउने अवस्था नआओस् हाकाहाकी सरकारलाई देखाएर लगानीकर्ताले केही मुनाफा लिन पाउन् भन्ने धारणा राख्छन् । 

लायन्स क्लब अफ इटहरीका सन् २००८ देखि २००९ सम्मका प्रेजिडेन्ट (सभापति) समेत रहेका उनी लायन्सको भवन बनाउँदा सक्रिय भूमिकामा देखिएका थिए । उनकै सक्रियतामा २५ जना आजीवन सदस्यहरु बनेका थिए लायन्स क्लब अफ इटहरीका । अहिले भवन बनाइसकेपछि त्यसबाट आएको भाडाले नै सदस्यहरुको ड्युज तिर्ने खर्च निकाल्दै आइरहेको छ । त्यहाँ पनि भट्टराई धन्यवादको पात्र रहिरहे । इटहरी उपमहानगरपालिका वडा नम्बर २ मा रहेको राजदेवी मन्दिर निकै जिर्ण अवस्थामा थियो । सबा बिघाको क्षेत्रफलमा रहेको मन्दिरको व्यवस्थापन समितिमा बस्ने सौभाग्य पाएका यी समाजसेवीले आफ्नै नेतृत्वमा मन्दिरलाई नयाँ जीवन दिएका छन् ।

आफू मन्दिर व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष बनेकै साल भट्टराईले माटाको ढिकुरोमा रहेको मन्दिरलाई पक्की संरचनामा ढालेका रहेछन् । त्यति मात्र होइन, टिनको छाना र ट्रष्ट लगाएर ४ सय जना अट्ने क्षमताको सभाहलसमेत तयार गरेका रहेछन् राजदेवी मन्दिर परिसरमा । दिनेशकै कार्यकालमा मन्दिरमा पुराण लाग्यो । पुराणबाट उठेको पैसा अहिले अक्षयकोष खडा गरेर राखिएको छ । पूजारीलाई खर्च त्यही अक्षयकोषको ब्याजले धान्दै आएको छ । अहिले अक्षयकोषमा २९ लाख रुपैयाँ रहेको भट्टराईले हामीलाई सुनाए । पछि उनले आफ्नै खर्चमा मन्दिर परिसरमै शिवालयको निर्माण गरिदिएका रहेछन् । आफूले नेतृत्व गरेको सँस्था राम्रो भएकोमा खुसी देखिन्थे यी समाजसेवी । इटहरी रेडक्रसको उपसभापति रहेका दिनेश आगामी कार्यकालका लागि सभापतिका दाबेदार हुन । रेडक्रस, लायन्स, पूर्वाञ्चल सहकारीसँगै सीबी सगरमाथा कलेजका समेत अध्यक्ष रहेका भट्टराईलाई अहिले आफ्नो जीवन सपनाजस्तो लाग्छ । 

पहिला सपनामा झिलिमिली बत्तिहरु देख्ने गरेका रहेछन् उनले । आज जीवन हेर्दा हिजो देखेका सपना साकार भएको भान हुने गरेको छ । एउटा पहाडको कुना कन्दरामा जन्मिएको बबुरो कुनै दिन दुई छाक खान र एक धरो लगाउनको लागि मुस्किल थियो । कष्टकर थिए ती जीवनका पलहरु । उकालीओराली लाखौँ थिए । आज सपनाहरु साकार भएका छन् । वास्तवमै भन्नुपर्दा अहिले जिन्दगी सुन्दर भएको छ उनको । एक छोरा र दुई छोरीका पिता दिनेशलाई गत वर्ष मात्र जीवनसङ्गिनी कमला भट्टराईले छोडेर गएकी रहिछन् । पत्नीशोकपछि उनले श्रीमतीकै नाममा भट्टराई कुलवंश प्रतिष्ठानको अक्षयकोषलाई ४ लाख ११ हजार ५ सय ५५ रुपैयाँ प्रदान गरेका छन् ।  भट्टराई कुलवंश प्रतिष्ठानका केन्द्रीय उपाध्यक्षसमेत रहेका यी व्यक्तित्व जिल्ला बचत तथा ऋण सहकारी संघ सुनसरीबाट सहकारी अभियन्ता २०७८ बाट सम्मानितसमेत भएका छन् ।