इटहरीः यतिबेला महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसको जग्गाको विषयले धरान सहित सुनसरीवासीको ध्यान धरानतिर छ । क्याम्पसले २०३४ सालमा १७ कट्ठा १८ धुर जग्गा किनेको थियो । तत्कालीन श्यामगोविन्द श्रेष्ठबाट क्याम्पसले खरिद गरेको सो जग्गामा एकाएक मोहियानी हक पाऊँ भनेर जिल्ला भूमिसुधार कार्यालय सुनसरीमा मुद्दा परेपछि क्याम्पस प्रशासन अकमक्क परेको हो ।

तत्कालीन समयमा खरिद गर्दा नै मोहीको नाम पनि उल्लेख भएको पाइएपछि अहिले करोडौं रकमको सो जग्गा आफ्नो बनाउन मोही पक्ष र क्याम्पस पक्षको रस्साकस्सी नै परिरहेको छ ।

२०३४ सालमा श्यामगोविन्द श्रेष्ठले महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसलाई स्वस्तिक चोक छेउको जग्गा बेचेका थिए । तत्कालीन अवस्थामा श्रेष्ठले क्याम्पसलाई जग्गा बेच्दा नै डम्बरबहादुर घिमिरेको मोही भएको देखिन्छ । मोही भए पनि मौखिक रूपमा डम्बर घिमिरेले मोही हक त्यागेको क्याम्पस प्रशासनले दाबी गर्दै आएको छ ।

तर मौखिक रूपमा मोही हक त्याग गरेका डम्बर घिमिरेको मृत्यु भइसकेको छ । उनका माइला छोरा यज्ञबहादुर क्षेत्रीले अहिले क्याम्पसको जग्गामा मोही हक मागेका छन् ।

लिखित रूपमा जग्गामा मोहीको नाम नकाटेकाले ४१ वर्षपछि एकाएक डम्बरका छोरा यज्ञबहादुर क्षेत्रीले कानुनी रूपमै मोहीको दाबी गरेका हुन् । ४ दशकसम्म कसैले पनि खोजी एवं दाबी नगरेको साबिक धरान ९ क को कित्ता नं २६६ को उक्त जग्गामा मोही डम्बरबहादुर घिमिरेको नाम उल्लेख छ ।

निवेदकका पिता डम्बरबहादुर घिमिरेको २०५६ फागुन ५ मा र आमा शिवकुमारीको ०६४ पुस १४ मा मृत्यु भइसकेको छ । मोही भनिएका डम्बरबहादुरका ३ जना छोरामध्ये जेठा गणेशबहादुरको पनि मृत्यु भइसकेको छ । गणेशका माइला छोरा यज्ञबहादुरले भाउजू तिलकुमारी, आफू र कान्छा भाइ खेमबहादुरको नाममा मोही हक मागेका हुन् ।

किन्ने बित्तिकै छात्रावास बन्योः क्याम्पस, पहिलेदेखि नै खनजोत गरेको ठाउँ होः घिमिरे
मोही हक दाबी गरेका यज्ञबहादुरले आफूहरू तिनै जनाले संयुक्त रूपमा खनजोत गर्दै आएको भनी भूमिसुधार कार्यालय सुनसरीमा दर्ता गराएको फिराद (निवेदन)मा दाबी गरेका छन् । क्याम्पसले भने आफूले जग्गा किन्नेबित्तिकै छात्रावास बनाएको दाबी गर्दै आएको छ ।
‘क्याम्पसको अभिलेख अनुसार जग्गा किन्नेबित्तिकै छात्रावास बनाएको देखिन्छ’, क्यामपस प्रमुख चन्द्रकुमार राईले भने, ‘सार्वजनिक सम्पत्तिको संरक्षण गर्नु पर्नेमा हुँदै नभएको विषय उल्लेख गरेर जग्गा हडप्न खोजेको मात्र हो ।’

क्याम्पस प्रमुखले भनेको भनाइलाई धरान उपमहानगरपालिकाको वडा नम्बर ११ ले गरेको सर्जिमिनले पनि पुष्टि गर्दछ । सर्जिमिनलाई उद्धृत गर्दै भूमिसुधार स्रोत भन्छ, ‘मोहीको हक निज यज्ञबहादुर लगायतकै भए पनि सम्बन्धित धरान ९ क कि न २६६ को ज वि ०–१७–१८ जग्गामा खनजोत भने गरेको देखिँदैन ।’

खनजोत नगर्दा र तिर्नुपर्ने कुत नतिर्दा कायम हुन्छ त मोहियानी ?
भूमिसम्बन्धी ऐन २०२१ ले मोहीका बारेमा विभिन्न प्रावधान उल्लेख गरेको छ । ऐनको परिच्छेद ७, दफा २५ को उपदफा १ मा कुनै जग्गावालाको जग्गा मोहीको हैसियतले कमाइ आएको व्यक्तिलाई सो जग्गामा यो परिच्छेद बमोजिमको मोहीको हक प्राप्त हुनेछ भनी उल्लेख गरिएको छ ।

‘तर ऐनले मोहीको नाम मात्र उल्लेख भएको व्यक्तिलाई सोझै पास गरिहाल्नु पर्छ भनेर चाहिँ उल्लेख गरेको छैन,’ अधिवक्ता तथा पूर्वसांसद रेवतीरमण भण्डारी भन्छन्, ‘मोही हुनको लागि नाम मात्र काफी हँुदैन मोहीका पनि नियम र शर्त हुन्छन् बुझाउनुपर्ने कुत बुझाउनुपर्छ, खनजोत गरेको देखिनुपर्छ त्यत्तिकै नामकै भरमा मात्रै मोहीको हक कायम हुन सक्दैन ।’

भूमिसम्बन्धी ऐन २०२१ ले पनि नाम मात्रको मोहीलाई निषेध नै गरेको छ । ऐनकै दफा २५ को उपदफा ४ (क) मा भनिएको छ, ‘कसैले जग्गावालाबाट कमाउन लिएको जग्गा आफ्नोे वा आफ्नोे परिवारको श्रमले नकमाई अरू कसैलाई कमाउन दिएको रहेछ भने सो जग्गाका सम्बन्धमा सो खास कमाउने व्यक्तिको बीचमा रही खाने व्यक्तिको सबै अधिकार समाप्त हुनेछ ।’

यसर्थमा फिरादमा यज्ञबहादुरले दाबी गरे अनुरूप सोझै उनको नाममा भने जग्गा आउने देखिँदैन । तर सर्वोच्च अदालतकै कतिपय नजिरमा भने जग्गाधनी पूर्जामा नाम मात्र हुँदा समेत मोही कायम भएकाले कानुनी बहसबाट मात्र समस्या समाधान हुने भण्डारी बताउँछ ।

आन्दोलनका कार्यक्रमभन्दा पनि कानुनी रूपमा सुल्झाउने विषय भएकाले कानुनी बाटो अनुरूप विज्ञहरूसँग राय लिएर कानुनबाटै जवाफ दिनुपर्ने देखिएको भण्डारी बताउँछन् ।