प्रकाश बन्जारा
इटहरीः गरिवको खाना भनेर चिनिने घुँगी तराईबासीको लागि महत्व बोकेको खाना हो । तराईको सिमसार क्षेत्रमा पाइने घुँगी बहुउपयोगी र भिटामिन युक्त मासुको परिकार भएको विज्ञहरुको भनाई छ ।
सिमसार क्षेत्रमा सहजै उपलव्ध हुने र त्यसको लागि धेरै मेहनत समेत गर्नु नपर्ने हुँदा विशेष गरी थारु समुदायमा यसको उपयोग बढि हुने गरेको इतिहास छ । त्यसो त घुँगीलाई थारु जातिले सांस्कृतिक रुपमा समेत प्रयोग गर्ने हुँदा यसको उच्च महत्व रहेको हुन्छ ।
पहिले थारु जातिले मात्रै खाने घुँगी अहिले प्राय सबै जातिले मन पराउने गर्दछन् । नेपालको तराई भेग र भारतको सिलिगुढी र बंगाल क्षेत्रमा पर्याप्त मात्रामा उपलव्ध हुने यो मास्य जिव भारतबाट नेपालमा बढि मात्रामा आयात हुने गरेको पाइन्छ ।
नेपालमा पाइने घुँगी र भारतमा पाइने घुँगी सहजै चिन्न सकिने रामधुनीको झुम्कामा घुँगीलाई व्यावसायीकरण गर्दै घुँगी बगिया थारु भिलेज नामक रेष्टुरेन्ट नै संचालन गर्दै आएकी सिता थरुनी बताउँछिन् । नेपालमा हुने घुँगी हरियो रंगको हुने र भारतबाट आउने उत्पादन लेउ लागेको अर्कै रंगको हुने सिताले बताइन ।
सुनसरीको झुम्कामा लाग्ने साप्ताहिक हटियामा २ ठाउँमा घुँगी बेच्न राख्निछ । मोरङ्ग सुनसरी सिंचाई आयोजनाको नगरछेउ र माछा बजारमा घुँगी बेच्ने गरिन्छ । हप्ताको २ पटक लाग्ने साप्ताहिक हटियामा २ क्विटलको दरले घुँगी बिक्रि हुने गरेको व्यापारी गंगा मुखियाले बताइन । गंगाले ३ बर्षदेखि हटियामा घुँगीको व्यापार गर्दै आइरहेकी छन् ।
घुँगी साथै सिपि हरेकले खानै पर्ने चिज भएको विज्ञहरको सुझाव छ । नियमित घुँगीको सेवनबाट मलेरिया, कालाजार तथा नशाको रोग लाग्नबाट जोगिन सकिने पोषण विदहरु बताउँछन् ।
पहिले औलोको महामारी भएको बेला घुँगीको सेवन गरेरै चौधरी जातिहरु औलोको संक्रमणबाट बचेको बताइन्छ ।
यसको सेवन गर्दा घाँटी र फोक्साको एक्सरसाइज समेत हुने भएकाले स्वासप्रश्वासमा समस्या हुनेले समेत घुँगीको नियमित सेवन गर्नुपर्ने पोषणविदहरुको सुझाव छ ।
धेरै मेहनत गर्न नपर्ने सजिलै खोला नालामा पाइने घुँगी कम खर्चिलो उत्पादन हो तर यसको उत्पादनमा त्यति चासो भएको देखिँदैन । यसलाई ब्राण्डिङ्ग गर्न सके भारतबाट आउने आयातलाई रोक्न सके नेपालमा प्रशस्त सम्भावना रहेको अध्यता एंव सामाजिक अभियान्ता पुष्प भट्टराई बताउँछन् । कम खर्चिलो भएपनि खोला नालामा सहजै पाउने भएकाले पनि यसको व्यावसायिक पालन हुन नसकेको थारु महिला उत्थान समाजकी अध्यक्ष समेत रहेकी सिताले बताइन । आफुले भने इटहरी १६ मा पोखरी बनाएर घुँगीको संकलन र व्यावसायीकरण गर्दै आएको उनको भनाई छ । घुँगी वगिया थारु भिलेजमामात्रै दैनिक २० केजीको हाराहारीमा घुँगीका परिकार बिक्रि हुने गरेका छन् । त्यसो त पछिल्ला समयमा घुँगीका परिकारको माग बढेपछि अन्य रेष्टुरेन्टहरुले पनि घुँगीको परिकार बनाएर बेच्न थालेका छन् ।
अहिले इटहरी, विराटनगर, झुम्का लगायतका क्षेत्रमा यसको परिकारको बिक्री गर्ने गरेको पाइन्छ । धरानमा समेत रामधुनीबाट घुँगी लगेर खुद्रामा बेच्ने गरेको पाइएको छ । धरानका व्यावसायीहरुले आफुहरुसँग सस्तोमा लगेर केजीको १५० रुपैँया सम्ममा बेच्ने गरेको घुँगी व्यावसायी गंगा मुखिया बताउँछिन् ।
गंगा घुँगीको संकलनका लागि रामधुनीका बिभिन्न ठाउँ देखि लिएर दक्षिणमा विराटनगरको नेमुवा र पश्चिममा लहानसम्म पुग्ने गरेकी छन् । आफुले संकलन गर्नेहरुसँग जतिमा किनेर ल्याइन्छ त्यसका केही थप गरेर आफुले बिक्रि गर्ने गरेको गंगाको भनाई छ । रामधुनीमा मात्रै हाल ५ जनाले प्रत्यक्ष रुपमा घुँगी बेचेर जिविका चलाउँदै आएको छन् भने अप्रत्यक्षरुपमा त्यो व्यावसायसँग जोडिनेको संख्या निकै छ ।
त्यसो त थारु जातिको पहिचानसँग जोडिएको यस खानालाई नेपालमै व्यावसायीकरण गर्न सके राम्रो नाफा गर्न सकिने अभियान्ता पुष्प भट्टराई बताउँछन् । घुँगीको बच्चा उत्पादन देखि लिएर यसको हुर्किने तरिका लगायतका विषयमा अध्ययन गरिनुपर्ने र यसको संरक्षण स्थानीय सरकार समेत लाग्नुपर्ने भट्टराईको भनाई छ । उनका अनुसार नेपालमा घुँगीका ८ वटा जातहरु नेपालमा उपलव्ध छन् तर यसको अध्ययन गर्ने र यसको बारेमा बुझ्ने जनशक्तिको समेत अभाव भएका कारण घुँगीको विस्तृत विवरण बाहिर आएको छैन ।
पछिल्लो समयमा खोला तथा सिमसारमा पाइने मासुजन्य जन्तुहरुको बिनासमा किटनाशक औषधि, खोला नालाको दोहन, कंक्रिट जन्य भवनहरुको निर्माण आदी रहेको वातावरणको संरक्षणमा लामो समय योगदान समेत दिएका अभियान्ता भट्टराईले बताए । भौतिक पुर्वाधारमा करोडौँ खर्च गर्ने स्थानीय सरकारले यसको महत्व र उपयोगिता बुझेर यसको अध्ययन गरिनुपर्ने अभियान्ताहरुको भनाई छ । घुँगीलाई व्यावसायीकरण गरेर समुन्द्रि खानाहरु जस्तै प्राउन जतिकै ब्राण्डिङ्ग गर्न सकिने उनीहरु बताउँछन् ।
_1720278409.jpg)
