रुषा थापा
सरकार कात्तिकभन्दा मंसिरमा घरजग्गा कारोबार बढ्यो भन्छ । बजारमा भने घरजग्गाको मूल्य बढेको छैन । लिखित, अंशबण्डलगायत विभिन्न काम मालपोत कार्यालयबाट हुन्छ । यो सबै काम गर्न मालपोत नै जानुपर्ने अवस्था छ । सरकार भन्छ, ‘घरजग्गा कारोबार बढ्यो ।’ तर, कारोबार बढ्यो भने मूल्य किन झन्झन् घटिरहेको छ ।
उदाहरणका लागि बुबाको सम्पत्ति भागबण्ड लगाउनुपप्यो भने पनि मालपोत नै धाउनुपर्छ । चार सन्ततिको नाममा त्यो सम्पत्ति पास गरिदिँदा मालपोतमा कारोबार संख्या बढ्न पुगेको हो । तीन वर्षअघि करोडमा किनेको घडेरी अहिले लाखमा बेच्छु भन्दा समेत किन्ने कोही भेटिदैंन ।
मानिसहरुले आपत परेपछि करोडको माल लाखमा दिएका छन् । बैंक तथा वित्तिय संस्थाको ऋण तिर्न, व्यापारव्यवसाय चलाउन वा घरायसी प्रयोजनका लागि पैसाको खाँचो परेपछि मानिसहरु करोड मूल्य पर्ने घरजग्गा समेत लाखमा दिन बाध्य भएका छन् । बजारमा घरजग्गाको मूल्य बढेको छैन ।
मालपोतमा अंशबण्ड, नामसारी गर्नेको संख्या बढेको हो । घरजग्गाको मूल्यमा अझै गिरावट आउने भएपछि मानिसहरुले सस्तोमा बेचिरहेका छन् । अंशबण्ड, नामसारी वा सस्तोमा घरजग्गा बिक्रीवितरण गर्दा समेत राज्यलाई राजस्व बुझाउनुपर्छ । यसले राज्यलाई भने फाइदा भएको छ ।
घरजग्गाको कारोबार गर्ने धेरै दलालहरु सम्पर्कविहीन भइसकेका छन् । काठमाडौं उपत्यकाभित्र तथा बाहिरी जिल्लामा तीन वर्षअघि आनाको करोडसम्म थियो जग्गाको मूल्य । तर, केही वर्षयता जग्गाको मूल्य नै छैन । घरजग्गा भ्यालसिन गर्न खोलेका कम्पनीहरुले पनि भ्यालसिन गर्न सकेका छैनन् ।
बैंक तथा वित्तिय संस्था त टाट पल्टिने अवस्थामा पुगिहाल्यो । सहकारी, फाइनान्स, लद्युवित्त त घरजग्गाकै कारण भागेको पनि छंलग छ । चार दशकअघि ठाउँअनुसार आनाको २० हजारदेखि लाखमा जग्गा किनियो । लाखमा किन्ने एक वर्षपछि तीन लाखमा बेच्यो । तीन लाखमा किन्नेले दुई वर्षपछि दश लाखमा बेच्यो ।
दश लाखमा किन्नेले तीन वर्षपछि २५ लाखमा बेच्यो । २५ लाखमा किन्नेले चार वर्षपछि ६० लाखमा बेच्यो । यता, ६० लाखमा किन्नेले भने पाँच वर्षपछि करोडमा बेच्यो । करोडमा किन्नेले डेढ करोडमा बेच्न खोजेको थियो । तर, त्यो व्यक्ति चुलुम्मै डुबेको छ । अहिले घरजग्गा चार दशकअघिकै मूल्यमा फर्किएको छ ।
घरजग्गाको मूल्य सरकारले बढाएको होइन । दलाली, बिचौलियाले मूल्य बढाएका थिए । त्योसँगै बैंक, सहकारी, लद्युवित्तले बढी ब्याज र घुसको प्रलोभनमा आँखा चिम्लेर कर्जा प्रवाह गर्दा पनि मूल्य बढेको थियो । ८०–८५ वर्षअघि सय रुपैयाँमा किनेको जग्गा तीन वर्षअघि बेच्दा पाँच करोडसम्म आउन्थ्यो भनेर बुढाबूढीहरु भन्छन् ।
छिट्टै नाफा कमाउन प्रलोभनमा बैंक तथा वित्तिय संस्था, विभिन्न कम्पनी, संघसंस्था तथा व्यक्तिहरुले घरजग्गामै लगानी गरे । सरकारी कर्मचारी, राजनीतिक दलका नेताहरुको समेत यसमै लगानी छ । केही वर्षयता घरजग्गाm कारोबारमा मन्दी छाएको छ ।
भूमि सुधार मन्त्रालयले जग्गा व्यापार गर्ने होइन, उब्जनी गर्ने हो भनेर सोचेन । जति जग्गा किनबेच भयो, त्यति नै राज्यलाई राजस्व आउने भएपछि खेतीयोग्य जमिन समेत खण्डीकरण गर्न दिइयो । अहिले मुलुकमा खाद्यान्न संकट निम्तिने संकेत समेत देखा परेको छ ।
एउटा घरमा ठाउँअनुसार जग्गा र घर गरी करोडदेखि अर्बसम्म लगानी गरिएको छ । त्योबाट राज्यले सुको कर पाएको छैन । घर भाडामा लगाएर महिनामै लाखदेखि करोड उठाइन्छ । त्यसको पनि राज्यलाई राजस्व तिरिदैंन । सरकारले पनि घरलाई घरेलु वा कम्पनीमा लैजाने निर्णय गरेको छैन ।
घरको छ÷छ महिनामा प्राधिकरण चेकजाँच गर्नुपर्ने, पञ्जीकरण गर्नुपर्ने र यसो नगर्ने घरलाई घर सम्पन्नताको प्रमाणपत्र नदिने तथा राज्यबाट उपलब्ध हुने सेवासुविधा कटौती गरिदिने निर्णय सरकार गर्दैन । अहिले घरहरु धमाधम खाली हुन थालेका छन् ।
टेन्सनका कारण घरधनीहरुलाई निन्द्रा लाग्दैन । एकातिर बैंकबाट लिएको ऋण, अर्कोतिर घरको कोठा खाली । बैंकको ऋण तिर्न घर बेच्छुभन्दा समेत किन्ने कोही छैन । फेरि बेच्दा लगानी गरेको मूल्य समेत नउठ्न अवस्था छ । घरको मूल्य दलालहरुले बढाएका थिए ।
जग्गा खण्डीकरण गर्नुका साथै यसको मूल्य उच्च बिन्दुमा पुप्याउनुमा दलालीहरुकै हात थियो । सरकारले निर्धारण गरेको मूल्यअनुसार आनाको एक लाख भएको जग्गा दलालीहरुले ६० लाखमा बेचे । दलालीहरुकै कारण लाखौं सर्वसाधारण डुबेका छन् । उनीहरुको बिचल्ली भएको छ ।
सुकुम्बासीको अवस्थामा पुगेका छन् । घरजग्गाकै कारण मुलुकको अर्थतन्त्र डामाडोल हुन पुग्यो । बजारमा पूरै मन्दी भयो । र, अहिले पनि कायमै छ । घरजग्गा दलालीहरुले सयौंलाई डुबाए, अनि आफु धनी बने । सेयरमा पनि त्यही भएको छ ।
बैंकले सय रुपैयाँ कित्तामा सेयर निकालेको हो भनेर सरकार र सर्वसाधारण दुवैलाई थाहा छ । तर, दलालीहरुले त्यो सेयर छ हजारसम्म पुप्याए । महंगोमा सेयर किन्ने ६० लाख जनता आज पनि डुबेका छन् । दुई वर्षअघि झण्डै २३ अर्ब सेयर कारोबार भएको थियो, त्यो पनि एकै दिन ।
केही महिनापछि कारोबार घट्टै ४८ करोडसम्म पुग्यो । अहिले एकथरी भन्छन्, ‘चार हजारमा किनेको सेयर सय रुपैयाँमा बिक्दैंन ।’ सेयर लगानीकर्ता हामी डुब्यौं भन्छन् । तर, केही दिनदेखि दलालीहरुले सेयरको मूल्य बढाइरहेका छन् । फेरि सीधासाधीलाई फसाउनतिर उनीहरु लागिपरेका छन् ।
आफ्नो सेयरको मूल्य बढाएर दलालीहरुले धमाधम सेयर बेचिरहेका छन् । गत वर्षको पुस ११ गते नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड नेतृत्वको सरकार बन्यो । त्यतिखेर सेयर कित्ताको ३२ सयबाट १७ सयमा झरेको थियो । प्रचण्ड सरकारमा अर्थमन्त्री एमालेका विष्णु पौडेल भए ।
उनी अर्थमन्त्री हुनासाथ १७ सय कित्ताको सेयर २४ सय पुग्यो । पौडेल हट्नेबित्तिकै २४ सयको सेयर १८ सयमा झप्यो । केही दिनदेखि सेयरको मूल्य बढेको छ । यसमा पनि बेच्ने उक्सिन्छन् भने किन्ने चुलुम्मै डुब्नेछन् । घरजग्गा र सेयरको मूल्य बढ्ने आधार नै छन् ।
किनकि नेपालमा उद्योग, कारखाना छैन । मानिससँग लगानी गर्न पैसा छैन । रोजगारी पनि छैन । ९९ प्रतिशत मानिसको घरजग्गा र सेयर बैंक तथा वित्तिय संस्थाको नाममा छ । हिजो नाफा हुन्छ भनेर बैंकबट ऋण लिएर यीनीहरुले घरजग्गा र सेयर किनेका थिए ।
अहिले बैंकले सेयर होल्डरलाई बोनस दिन नसकेको पनि सुनिन्छ । बैंकमा बचत गर्नेभन्दा निकाल्नेको भीड छ । सहकारी र लद्युवित्त त भागिहाल्यो । बजार चर्काउने भनेको सर्वसाधारणले हो । कुनै सामानप्रति आम नागरिक आकर्षक भएपछि त्यसको मूल्य बढ्छ ।
तर, घरजग्गा र सेयरमा लगानी गर्नुहुन्न, डुबिन्छ भनेर त अहिले जोकोहीलाई थाहा छ । अनि कासरी यसको मूल्य बढ्छ ? अर्थमन्त्री डा.प्रकाशरण महत र राष्ट्र बैंकका गर्भनर महाप्रसाद अधिकारीले आफ्नो कुर्सी जोगाउन घरजग्गा र सेयर कारोबार बढ्यो भन्दै जनतालाई भ्रममा पारिरहेका छन् । जनताले तिरेको करबाट सरकारी खर्च धानेन, आम्दानीभन्दा बढी खर्च भयो भनेर महालेखा परीक्षक भन्छ ।
सरकारी कर्मचारी, जनप्रतिनिधिलाई तलबभत्ता दिन तथा ज्येष्ठ नागरिक भत्ताका लागि समेत सरकार हप्तैपिच्छे मन्त्रिपरिषद्को बैठकबाट विदेशी ऋण स्वीकृत गर्छ । एक नेपालीको टाउकोमा लाख पुग्न लागेको छ, विदेशी ऋण । विदेशी ऋणको साँबाब्याज तिर्न सरकारसँग आम्दानी छैन ।
सरकार एकसँग ऋण लिन्छ अनि अर्कोको साँबाब्याज तिर्छ । त्यसकारण अब विदेशी ऋण झन्झन् बढ्ने छ । अर्थमन्त्री र गर्भनर घरजग्गा र सेयरको मूल्य बढ्यो भनेर सर्वसाधारणलाई फसाइरहेका छन् ।
मुलुक र जनताको अर्थमन्त्री र गर्भनर नबनी उनीहरु घरजग्गा र सेयर दलालीहरुको झोले बनेका छन् । मूल्य बढेको देखेर अहिले सेयर किन्नेहरु केही दिनपछि नै टाउकोमा हात लगाउन बाध्य हुने छन् । दलालीहरुको लौंलौंमा नलगौं, सोचविचार गरेर मात्र लगानी गरौं । सर्वसाधारण जनता सक्षम हुनुपर्छ । कागले कान लग्यो भनेर त्यसको पछि भाग्नुअघि आफ्नो कान छ कि छैन भनेर हेरौं ।
