सामुदायिक वनमा बाँसजन्य ‘हरित उद्यम’ संचालन गर्न सकिने भ्रमणमा सहभागीहरुको निश्कर्ष

प्रेम बास्तोला/राजुझल्लु प्रसाद
काठमाडौंः नेपालका सामुदायिक वनहरुमा बाँस रोपेर वातावरण प्रदुषण ,बाढी पहिरो नियन्त्रण गर्दै स्थानीय तहमै हरित उद्यम संचालन गरी रोजगार सृजना गर्न सकिने सिकाई भएको सरोकारवालाहरुले बताएका छन् ।
सामुदायिक वनमा आधारित हरित उद्यमलाई बढवा दिईरहेको ग्रिन फाउण्डेशन नेपालले आयोजना गरेको २ दिने कार्याशाला पछिको स्थलगत भ्रमणबाट यस्तो सिकाई भएको सहभागी सामुदायिक वन र हरित उद्यमका सरोकारवालाहरुले बताएका हुन् ।

ग्रिन फाउण्डेशन नेपालका अध्यक्ष घनश्याम पाण्डेको नेतृत्वमा सरोकारवालाहरुले ललितपुर जिल्लाको गोदावारी नगरपालिका वडा नम्बर ४ बढीखेल, ठूलोखोलामा रहेका पहरी समुदायले पुस्तौदेखि संचालन गर्दै आएका बाँसमा आधारित परम्परागत पेशाको स्थलगत अध्ययन÷अवलोकन गरेका थिए ।
स्थानीय वनदेवी सामुदायिक वनका ११५ घरधुरीका पहरीहरुले पुस्तौदेखि बाँसबाट नाङ्गो,डोको, डाला, थुन्से मात्रै होइन, बजार माग अनुसारका आधुनिक डिजाइनका बिभिन्न घरयासी सामानहरु उत्पादन गर्दै आईरहेका छन् । स्थानीय सामुदायिक वन र पहरी समुदायले आफ्नो व्यक्तिगत जग्गामा लगाएका बाँसबाट चोया काडेर ती सामाग्रीहरु बनाउँदै आएका छन् ।

११५ घरधुरी मध्येका ७५ प्रतिशत पहरी समुदायको मुख्य पेशा नै बाँसको चोयाबाट बजार माग अनुसार घरयासी सामाग्री बनाएर जिविकोपार्जन गर्दै आईरहेका छन् । पहरी समुदायले घरमै बसेर परम्परागत पेशाका रुपमा बाँसबाट संचालन गरिरहेको हरित उद्यमको प्रत्यक्ष अवलोकन गरेपछि देशभर नै यस्तो उद्यम संचालन गर्न सकिने सिकाईसँगै राम्रो बुझाई भएको भ्रमणमा सहभागीहरुले प्रतिक्रिया दिएका छन् ।
अध्ययन /अवलोकन भ्रमणमा सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघका केन्द्रिय पदाधिकारीहरु, जिल्ला प्रतिनिधिहरू, पारिवारिक तथा निजी वन महासंघका पदाधिकारीहरु, राष्ट्रिय कृषक समूह महासंघका पदाधिकारीहरु, वन अधिकारकर्मी र पत्रकारहरुको सहभागीता रहेको थियो ।

ललितपुरको बडिखेलमा पहरी समुदायले वन क्षेत्रको प्रवर्द्धन र प्लास्टिकको असर न्यूनीकरणका लागि पुर्ख्यौली पेशाको रूपमा रहेका बाँसजन्य सामग्रीको उत्पादनलाई अघि बढाइरहेको छ । उनीहरुको परम्परागत पेशालाई दिगो पना दिन, उत्पादित सामाग्रीहरुको थप बजारीकरण र स्थानीय सामुदायिक वनमा बाँस क्षेत्र विस्तारका लागि ग्रिन फाउण्डेशन नेपालले टिएफ परियोजनाको सहयोगमा काम थालेको भ्रमणमा सहभागी सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघ ललितपुरका अध्यक्ष प्रेम घिमिरेले जानकारी दिए ।

पहरी समुदायले परम्परा सीपको प्रयोग गरि मुख्य पेशाका रुपमा बाँसजन्य सामाग्री उत्पादन कार्यको स्थलगत अध्ययनपछि सुशिला खतिवडाले यहाँका स्थानीयहरूले सात प्रकारका बासबाट आधुनिक र परम्परागत गरी दर्जनभन्दा बढी बासजन्य सामग्री निर्माण गरिरहेको देख्दा खुसी लागेको बताइन् ।
उनले भनिन्, “पहरी समुदायले ७५ प्रतिशत बासको उत्पादनमा आधारित सामग्री निर्माण गरिरहेको रहेछ, यस प्रयासलाई संस्थागत गर्ने हो भने यो प्लास्टिकको राम्रो विकल्प बन्ने देखिन्छ। साथै, यसले बासको वृहत वृक्षारोपणको आवश्यकता समेत उजागर गरेको छ। बासले भूक्षय रोक्न मद्दत पुर्याउने भएकाले नेपालको लागि बास बहुउपयोगी वनस्पति हो ! यसैगरी, उनले बैठक, बहस र छलफलमा यसैमा मात्रै सिमित नराखी उद्यमसँग जोड्नु आवश्यक रहेको समेत बताइन् !

नेपालका अधिकांश वन क्षेत्रमा खेर गइरहेका बनमारा झाडीहरूको सदुपयोगका सम्भावना खोज्दै भक्तपुरको चित्तपोलमा रहेको हिमालयन चारकोल उद्यमको स्थलगत अवलोकनपछि सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघका केन्द्रीय सदस्य दुर्गा श्रेष्ठ (रामेछाप)ले फिल्ड अनुभवबाट धेरै कुरा सिक्न पाएको बताए। उनले भने, “अहिले गाउँगाउँमा जंगल जल्ने र जलाउने काम बढ्दो छ, जसमा बाँदरले समेत दुःख दिइरहेका छन्। यसलाई रोक्न ब्रिकेट उत्पादन एक उपयुक्त समाधान बन्ने रहेछ भन्ने महसुस भएको छ।” श्रेष्ठले यो दुई दिनको बसाइले नयाँ दिशा दिएको जनाउँदै भने, “वनआधारित उद्यमको प्रवर्द्धनका लागि बागमती प्रदेशले कानूनी आधार तयार गरिदिए, यो प्रयास अझै सफल र प्रभावकारी हुन सक्थ्यो।”

ग्रीन फाउन्डेशन नेपालका उद्यम तथा जीविकोपार्जन व्यवस्थापक वासुदेव घिमिरेले वनमा आधारित उद्यमहरूलाई सम्बोधन गर्ने नीतिको अभाव रहेको भन्दै मन्त्रालयस्तरमा व्यापक नीति आवश्यक रहेको औँल्याए। उनले भने, “हाम्रा वनमा आधारित उद्योगहरू मार्फत रोजगारीको ठूलो सम्भावना छ, जसले ग्रामीण क्षेत्रका बासिन्दाहरूलाई आर्थिक रूपमा सशक्त बनाउन मद्दत पु¥याउन सक्छ।“

घिमिरेले सामुदायिक वनलाई दीर्घकालीन रूपमा सुदृढ गर्न वनमा आधारित उद्यमहरूको प्रवर्द्धन अपरिहार्य रहेको स्पष्ट पार्दै भने, “यस्ता उद्यमलाई सफल बनाउन बजार व्यवस्थापन, उत्पादित वस्तुको गुणस्तर अभिवृद्धि, र उनीहरूको प्रवर्द्धनका लागि वस्तुमैत्री नीति निर्माण अत्यन्त आवश्यक छ।“ उनका अनुसार, यी नीति सुधारहरू कार्यान्वयन गरिएमा वन पैदावारको सदुपयोग गर्दै स्थानीय समुदायलाई रोजगारी र आम्दानीको नयाँ अवसर दिन सकिन्छ, जसले दिगो विकास र वन संरक्षणलाई समेत मजबुत बनाउन सहयोग पु¥याउँछ।

यसैगरी, बागमती प्रदेश सांसद तथा सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघकी निवर्तमान अध्यक्ष भारती पाठकले दुई दिने यस कार्यक्रममा समुदायको अधिकार, उद्यम विकास, कृषि, र वनमा आधारित उद्यमको सम्भावनालाई नीतिगत रूपमा सम्बोधन गर्न सफलता मिलेको बताइन्। उनले भनिन्, “वनको संरक्षण त भयो, हरियाली र जैविक विविधताको पनि संरक्षण भएको छ। अबको मुख्य दिशा भनेको वनको दिगो व्यवस्थापन हो, जसले वनमार्फत मान्छेको जीवनमा साना तर महत्वपूर्ण परिवर्तनहरू ल्याओस्।“