रुषा थापा

मानिसको आँखाबाट तब आँशु झर्छ, जब उसको कोही आफन्त वा परिवारजनको मृत्यु हुन्छ वा ऊ धेरै पीडामा हुन्छ । पछिल्लो समय बाटोमा जुत्ता सिलाउनेदेखि मकै पोल्ने, साग बेच्ने, चटपट बेच्नेसँग सहकारीको कुरा गर्नेबित्तिकै उनीहरु आँखाबाट आँशु झार्छन् । कोही रुन थाल्छन् त कोही अध्याँरो अनुहार लगाएर बोल्दैनन् । 

देशभर ३५ हजार बढी सहकारी दर्तामा रहेका छन् । यी सहकारीमध्ये आधाभन्दा बढी भागिसकेका छन् । नभागेका सहकारी पनि डुबेका छन् । बचतकर्ताको रकम फिर्ता गर्न सकेका छैनन् । सहकारीमा करोडौं बचतकर्ताले निक्षेप राखेका थिए । तर, सहकारी रातारात भागेपछि उनीहरुको रुवाबासी भएको छ । सहकारीमा एकै व्यक्तिको एक लाखदेखि करोडौ डुबेको छ । 

अर्काको घरमा भाडा माझ्नेदेखि ज्यालादारी गर्ने, व्यापार व्यवसाय गर्नेहरुले सहकारीमा खाइनखाई बचत गरेका छन् । अहिले सहकारी भाग्दा उनीहरुको बिल्लीबाँठ भएको छ । ‘खाना साँच्यो अरुलाई, काम साँच्यो आफैंलाइर्’ भनेझैं मानिसहरुले खाइनखाई आपत विपतमा काम लाग्छ भनी सहकारीमा निक्षेप राखे । तर, सञ्चालक र अध्यक्षहरु एकाएक भागेपछि अहिले त्यही रकमका कारण मर्नु कि बाँच्नु अवस्थामा पुगिएको छ । 

आफ्नो पुख्र्यौली सम्पत्ति बेचेर, विदेशमा वर्षौ रगतपसिना बगाएर कमाएको वा स्वदेशमै दिनरात काम गरी कमाएको रकम मानिसहरुले सहकारीमा राखेका थिए । सहकारीका अध्यक्ष, सञ्चालक र कर्मचारीहरुले आम सर्वसाधारणलाई बढी ब्याजको प्रलोभन देखाए । उनीहरुले निक्षेपको २२ प्रतिशतसम्म ब्याज दिने भन्दै रकम ताने । यसरी ब्याजको प्रलोभनमा परेर मानिसहरुले लाखदेखि करोडौं राखे । 

अहिले त्यो रकम डुब्दा कतिपयले सहन नसकेर आत्महत्या समेत गरेका छन् । कतिपय भने डिप्रेसनमा गएका छन् । सहकारी भाग्दा वा निक्षेप फिर्ता नगरिदिँदा कतिपय बचतकर्ताको त उपचार गर्ने पैसा नभएर ज्यानै गएको छ । सहकारीले एक–दुई जनाको मात्र बिचल्ली बनाएको छैन । करोडौं सर्वसाधारणलाई घर न घाटको अवस्थामा पुर्याएको छ । अहिले सहकारीप्रति सर्वसाधारण आक्रोशित हुदैँ गएका छन् । 

उनीहरु कुनै पनि सहकारी संस्थाको बोर्ड देख्नेबित्तिकै त्यहाँ तोडफोड गर्न पुग्छन् । तर, घरधनीहरुले आफ्नो घरमा क्षति नपुर्याउन आग्रह गरेपछि फर्किन्छन् । सहकारीका कारण बचतकर्ता त पीडित भए नै सँगै घरधनीहरु पनि समस्यामा परेका छन् । हिजो सहकारी सञ्चालन गर्न घर भाडामा दिएका उनीहरुलाई अहिले बचतकर्ता दिनहुँ तोडफोड गर्न आएपछि कसो गरौं भइरहेको छ । कतिपय घरधनीहरु त वडा कार्यालय गुहार्न पुगेका छन् । आफ्नो घर खाली गरिदिन उनीहरु हारगुहार गर्छन् । 

सहकारी संस्थालाई नै बक्यौता भाडा नदिनु तर घर खाली गरिदिनु भनेर उनीहरु बिन्ती गर्न थालेका छनन् । अहिले कतिपय घरधनीले आफ्नो घर तोडफोड हुनसक्ने जोखिमलाई मध्यनजर गर्दै सहकारी संस्था सञ्चालनमा रहेपनि बाहिरको बोर्ड भने हटाइदिन्छन् । आफ्नो घरमा सहकारी सञ्चालनमा नरहेको उनीहरु देखाउँछन् । 

राजनीतिक दलहरुले ‘टोलटोलमा सहकारी, घरघरमा धानको भकारी’ भनेर नारा लगाए । आज त्यँही सहकारीले सर्वसाधारणलाई मर्नु कि बाँच्नु अवस्थामा पुर्याएको छ । केही वर्ष अघिसम्म म्यानपावर, कन्सलट्रेन्सी ठग, चोर भनिन्थ्यो । तर, अहिले त सहकारी संस्थालाई महाठग भन्न थालिएको छ । यस्तो हुँदा समेत सहकारीमन्त्री बलराम अधिकारी र सहकारी विभागका महानिर्देशक पिताम्बर घिमिरे सहकारीमा पैसा नराख्नुस् भनेर सार्वजनिक सूचना निकाल्दैनन् । 

यता, प्रदेश तथा स्थानीय सरकार पनि सहकारीमा निक्षेप नराख्न आम सर्वसाधारणलाई सचेत गराउँदैनन् । विज्ञापन बोर्ड पनि आम नागरिकलाई सचेत गराउँदैन । अहिले जनता भन्छन्, ‘सञ्चारकर्मीहरुले हामी थप डुब्नबाट जोगाए । उनीहरुले सहकारी डुब्दैछ भनेर बेलैमा सचेत गराए । जसले डुब्ने त डुबिहाले तर नडुबेकाहरु पनि डुब्नबाट बचे ।’

जनता सरकारभन्दा सञ्चार माध्यममाथि बढी विश्वास गर्छन् । किनकि मिडिया भनेको जनतालाई ऐना देखाउने एउटा माध्यम पनि हो । यदि मिडियाले बेलैमा सहकारीबारे नागरिकलाई सचेत नगराएको भए आज देशभरका जनता सहकारी पीडित हुन्थे । अहिलेभन्दा कयौं गुणा बढी जनता सहकारीबाट पीडित हुन्थे । यद्यपि, मिडियाको खबरदारीका कारण अरु करोडौं जनता डुब्नबाट जोगे । 

सरकारमा बसेकाहरु अहिले पनि सहकारी ठिकठाक रहेको ठोकुवा गर्छन् । उनीहरु सहकारीले यत्रो सर्वसाधारणको बिचल्ली बनाएको देख्दैनन् । देख्नु पनि त कसरी सहकारीमार्फत जनता डुबाउनुमा सरकार र राजनीतिक दलहरुकै त हात छ । यीनीहरुकै मिलेमतोमा सीधासाधी जनतालाई सहकारीमार्फत फसाइएको हो । मुलुकको आधाभन्दा बढी सहकारीमा नेता तथा कर्मचारीको लगानी गरेको भेटिएको छ । दलका एकपछि अर्को नेता सहकारी ठगीमा मुछिएका छन् । 

सरकार पनि आफ्नालाई जोगाउने खेलमा छ । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली आफ्ना पार्टीका नेताले सहकारीमार्फत जतिसुकै जनता ठगेपनि केही गर्दैनन् । उनी जनताप्रति न जवाफदेही छन् न जिम्मेवार । सरकार बचतकर्ताको निक्षेप फिर्ता नगर्ने सहकारी सञ्चालक, अध्यक्षहरुलाई कारबाही गर्दैन । जसले उनीहरुको मनोबल झनै बढेको छ । 

अझै पनि सहकारी सञ्चालक, अध्यक्षहरु सोझासाझा नागरिक ठग्ने दाउमा छन् । उनीहरु बचतकर्ताको रकम फिर्ता गर्दैनन् । अनि रकमको साटो घरजग्गा, गाडी वा सेयर लिन भन्छन् । त्यो पनि उनीहरुले भनेको मूल्यमा । एक लाख आनामा बिक्री नहुने दुर्भाग्य ठाउँको जग्गा उनीहरु २० लाखदेखि करोडसम्म भन्छन् । दुई लाखमा नबिक्ने गाडी र सय रुपैयाँ नपर्ने सेयर पनि दशौं गुणा बढीमा बेच्न खोज्छन् ।

बचतकर्ताहरुले ती धितो नलिने भनेमा सिधैं भन्छन्, ‘लिने भए लिनुस् । नभए हामी निक्षेप फिर्ता गर्न सक्दैनौं ।’ हिजो मिठामिठा कुरा गरेर बचत गर्न लगाउने अनि कहिले निक्षेप माग्दा यस्तो भन्न पाइन्छ ! बजारमा घरजग्गा, गाडी र सेयरको मूल्य घट्दै गएको छ । तर, सहकारीहरु भने बचतकर्तालाई महँगोमा भिडाउन खोजिरहेका छन् । 

छिट्टै नाफा कमाउन र घुसको प्रलोभनमा सहकारीहरुले सम्पूर्ण कर्जा घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गरे । कोरोना महामारीपश्चात् यो क्षेत्रमा आएको मन्दीका कारण सहकारीहरु डुबेका हुन् । अहिले पनि अधिकांश सहकारीका सञ्चालक, अध्यक्षहरु लुकेर हिँडिरहेका छन् । बचतकर्ताले कुटपिट गर्ने वा जेल कोच्ने डर उनीहरुमा छ । तर, सहकारीको मात्र नभई बैंकको पनि लगानी यँही तीन क्षेत्रमा रहेको छ । 

यो क्षेत्रमा लगानी गरेकै कारण अर्बौको कारोबार गर्दै आएका सहकारी त डुब्नुपर्यो भने बैंक पनि डुब्नसक्छ । अहिले बैंकमा समस्या देखिसकेको छ । बैंकले कर्जा उठाउन सकिरहेको छ । अर्कोतर्फ, धितोको मूल्य दिनप्रति दिन घट्दै गएको छ । यद्यपि, मूल्य घटेपनि बिक्री भने शून्य छ । बैंकमा जम्मा गरेको रकम निकाल्नेको भीड बढ्दै गएको छ । यसले गर्दा बैंक पनि संकटमा परिसक्यो । सहकारी त घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गरेकै कारण भाग्नुपर्यो । अब बैंक पनि टाट पल्टिने अवस्थामा पुगेको छ ।