रुषा थापा
पाँच वर्षअघि दोहोरी साँझ, डान्स बार, रेस्टुरेन्ट, होटल, खाजा घर, थकाली घर, क्याफेहरु भरिभराउ देखिन्थ्यो । व्यवसायीहरुलाई भ्याईनभ्याई हुन्थ्यो । त्यस्तै, भाटभटेनी, सुपर मार्केट, बिग मार्टहरुमा पनि ग्राहकहरुको थेगिनसक्नु चाप हुन्थ्यो । त्यतिबेला बजार चलायमान थियो ।
मानिसहरुले विभिन्न क्षेत्रमा लगानी गर्थे । त्यसैले, बैंक तथा वित्तिय संस्थामा पनि कर्जा माग्नेहरुको संख्या धेरै हुन्थ्यो । दैनिक पाँचदेखि दुई–तीन दर्जन व्यक्तिहरु ऋण माग्न बैंक, वित्तिय संस्था पुग्थे । कर्जा माग्ने धेरै आएपछि बैंकले छैन भन्दै अधिकांशलाई फकाईदिन्थ्यो । यता, पार्टी प्यालेस विवाहको सिजनमा मात्रै नभई अन्य समयमा पनि भरिभराउ हुन्थ्यो ।
मानिसहरु बर्थ डेदेखि व्रतबन्ध, भोजभतेरी, विवाहलगायत सम्पूर्ण कार्य पार्टी प्यालेन्समै गर्थे । निजी कलेज तथा विद्यालयमा पनि विद्यार्थीको संख्या थेगिनसक्नु हुन्थ्यो । विद्यार्थी धेरै भएपछि कलेज तथा विद्यालयहरुले छानीछानी भर्ना गर्थे । निजी अस्पताल तथा क्लिनिकमा पनि उपचार गर्नेहरुको उत्तिकै लर्को हुन्थ्यो । मालपोत र यातायात कार्यालयमा खुट्टा टेक्ने ठाउँ हुन्न थियो ।
सेयरमा लगानी गर्नेहरु पनि झण्डै एक करोड पुगिसकेका थिए । अटो शोरुमहरुमा दुई तथा चार पाङ्ग्रे नयाँ गाडी किन्नेहरुको भीड हुन्थ्यो । पुराना सवारीसाधनहरु पनि त्यत्तिकै खरिदबिक्री हुन्थ्यो । पसलैपिच्छे ग्राहकहरुको लाम देखिन्थ्यो । जताततै भीडैभीड हुन्थ्यो । र, सडकमा हिँड्न समेत पालो पर्खिनु पथ्र्यो ।
पाँच वर्षअघि काठमाडौं उपत्यकामा सटर, कोठा र फ्ल्याट पाउनु भनेको युद्ध लडेर जितेझैं हुन्थ्यो । विशेष गरी जतिसुकै महँगो भाडा तिर्छु भनेपनि सटर पाइदैँन्थ्यो । त्यसपछि कोठा र फ्ल्याट । उता, घर बनाउनेहरु बढ्दो थिए । जोकोहीले घर बनाएको देखिन्थ्यो । हार्डवेयर, सिमेन्टी, डण्डी पसलहरुमा त सामान खरिद गर्न लाइनै बस्नुपर्ने अवस्था थियो ।
एउटै घरमा दुईदेखि दश वटासम्म सहकारी सञ्चालन भएका थिए भने एउटै पसलमा पाँचदेखि ३५ वटासम्म सहकारीको पासबुक देखिन्थ्यो । सहकारीका कर्मचारीहरु पैसा लिन लाइन लाग्थे । व्यापारीहरुले एउटा सहकारीमा दैनिक ५० रुपैयाँदेखि लाख रुपैयाँसम्म राख्थे । आफ्नो व्यापारअनुसार रकम जम्मा गरिन्थ्यो ।
सार्वजनिक स्थलदेखि चिया पसल, भट्टी पसलमा एउटै कुरा सुनिन्थ्यो, आनाको ६०–७० लाख । दलाली र लगानीकर्ताहरु यी ठाउँमा बढी भेटिन्थे । सेयर ३२ सयदेखि पाँच हजार भन्थे । गाडीहरुको पनि अझै मूल्य बढ्ने बताउँथे । तर, अहिले यसको उल्टो भएको छ ।
हिजो घरजग्गा, गाडी र सेयरको मूल्य अकासिने बताउने दलालीहरु अचेल न देखिन्छन् न भेटिन्छन् । बजारमा व्यापक मन्दी छ । पाँच वर्षअघि निकै चलायमान रहेका माथि उल्लेखित सम्पूर्ण क्षेत्र अहिले सुस्त भएको छ । हिजो दैनिक पाँच हजारदेखि लाखसम्म व्यापार हुने बताउने व्यापारीहरुकै मुखबाट अहिले दिनभर बहनी समेत नहुने सुनिन्छ ।
होटल, रेस्टुरेन्ट, दोहोरी साँझ, डान्स बार, पार्टी प्यालेन्स, भाटभटेनी, सुपरमार्केट, बिग मार्ट सबै सुनसान छ । बजारमा मानिसको चहलपहल निकै कम छ । बैंक तथा वित्तिय संस्थामा भीडभाड छ । तर, कर्जा माग्ने वा निक्षेप राख्नेको होइन, बचत निकाल्नेको हो । सहकारी सबै भागिसकेका छन् । पाँच वर्षअघि बजारमा छ्यापछ्याप्ती देखिने सहकारीका कर्मचारी अहिले देखिन छोडेका छन् ।
सहकारीमा आम सर्वसाधारणको खर्बौ रकम डुबेको छ । मानिसहरुको रुवाबासी चलेको छ । मालपोत र यातायात कार्यालयमा पनि कोही देखिदैँन, कर्मचारीबाहेक । विगतमा यी कार्यालयमा जान कर्मचारीहरु लबिङ गर्थे । किनकि यहाँ घुस खान पाइन्थ्यो । तर, अहिले सेवाग्राही कोही नआएपछि कसरी घुस खाने ? यहाँका कर्मचारीहरु अचेल झिँगा धपाएर वा घाम तापेर बस्छन् ।
विगतमा चलायमान रहेका जुनसुकै क्षेत्र अहिले सुस्ताएको छ । बजारमा लगानी गर्नेहरुको अभाव छ । लगानी गरेकाहरु पनि डुब्ने क्रम जारी छ । घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गर्दा अधिकांश चुलुम्मै भएका छन् । बैंकको ऋण तिर्न नसकेर उनीहरु मर्नु कि बाँच्नु अवस्थामा पुगेका छन् । बैंकले पनि कर्जा उठाउन सकिरहेको छैन ।
अर्कोतर्फ, धितोको मूल्य पनि दिनहुँ घट्दो छ । पाँच वर्षअघि र अहिले घरजग्गा, गाडी र सेयरको मूल्य आकाश पातलको फरक आएको छ । यी वस्तु सस्तोमा बेच्छुभन्दा पनि किन्ने कोही छैन । बजारमा घरजग्गा, गाडी र सेयर बेच्न चाहने धेरै भेटिन्छन् तर किन्ने कोही छन् । यता, उपत्यकासहित देशभरका शहरी इलाकाहरुमै कोठा, सटर र फ्ल्याट खाली हुँदै गएका छन् ।
विगतमा एउटा खाली कोठा, सटर वा फ्ल्याट खोज्न छ महिनादेखि एक वर्षसम्म लाग्थ्यो । यत्रो खोजेर पनि नपाएपछि दलालीसँग हारगुहार गर्नुपथ्र्यो । तर, अहिले जताततै कोठा, सटर र फ्ल्याट खाली भएका छन् । उपत्यकामा बाटोमा हिँड्दा टुलेट, कोठा खाली, सटर भाडामा, फ्ल्याट खाली लेखिएका पोस्टरहरु छ्यापछ्याप्ती भेटिन्छन् ।
बढी ब्याजको प्रलोभनमा सर्वसाधारणले घरजग्गा बेचेर, व्यापार गरेको, विदेशमा कमाएको वा दिनभर जागिर खाएर कमाएको पैसा सहकारीमा राखेका थिए । सहकारीले कर्जाका निम्ति त्यो रकम बैंकमा राख्यो । एउटै सहकारीले एकै दिन बजारबाट दश लाखदेखि करोडसम्म उठाउँन्थे । देशभरबाट ३५ हजार २३९ वटा सहकारी थिए ।
यी सहकारीले दैनिक खर्बौ रकम उठाउँथे र कर्जा प्रवाह गर्थे । बैंकले पनि सहकारीहरुलाई धमाधम कर्जा प्रवाह गर्यो । व्यक्तिलाई ऋण नदिई सहकारीलाई घुसको आडमा अर्बौ अर्बौ ऋण दिइयो । बैकबाट ९ प्रतिशतदेखि १२ प्रतिशत ब्याजदरमा सहकारीले ऋण उठायो । यसरी ल्याएको ऋण सहकारीहरुले घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गरे ।
आफैं जग्गा प्लाटिङ गरे । रोपनीको लाखमा किने । अनि टुक्राटुक्रा बनाएर आनाकै ६०–७० लाखमा बेच्ने सहकारीहरुको दाउ थियो । कतिपय सहकारीले त त्यसरी बेचे पनि । जनताको पैसामा सहकारीका सञ्चालकहरुले मोजमस्ती गरे । दुई–तीन करोड मूल्य पर्ने त उनीहरुले गाडी मात्रै चढे । पाँच दशकअघि उपत्यकामा घर थिएन । कतै भएपनि माटोका मात्रै थियो ।
अहिले उपत्यकामा खाली जमिन भेट्न मुस्किल छ । तर, त्यतिबेला बस्ती भेट्न गाह्रो पथ्र्यो । जताततै खेतको फाँट थियो । अहिलेजस्तो जग्गा टुक्राटुक्रा थिएन । तर, दलाली, भूमाफियाहरुका कारण यहाँको खेतीयोग्य जमिन सबै मासियो । उनीहरुले जग्गा प्लाटिङ गरे । अनि बाहिरी जिल्लाका सर्वसाधारणलाई फसाए । यसबारे सञ्चारमाध्यमले पनि राज्य र जनतालाई सचेत गराउन सकेनन् ।
यदि मिडियाले बेलैमा यसबारे सचेत गराएको भए आज यत्रो जनता डुब्दैनन् थिए । न त मुलुकको अर्थतन्त्र संकटमा पथ्र्यो । मिडियाले खबरदारी नगरिदिँदा पनि यस्तो अवस्था सिर्जना भएको हो । सरकार राजस्वतर्फ मात्र लाग्यो । जनता दलालीको लहैँलहैँमा लागे । बैंक, वित्तिय संस्था नाफा कमाउन लागे ।
अनि सबै आआफ्नो स्वार्थमा लाग्दा आज मुलुक ध्वस्त हुन पुगेको छ । अहिले व्यक्तिदेखि बैंक, वित्तिय संस्थाको पुँजी घरजग्गा, गाडी र सेयरमा फसेको छ । अब यो फिर्ता आउने छैन । तर, योसँगै मुलुकको खेतीयोग्य जमिन सबै मासिएको छ । जसका कारण भविष्यमा खाद्य संकट निम्तिने छ । दलाली, भूमाफियाहरुले आफ्नो स्वार्थ पूरा गरे तर देश र जनतालाई ठूलो क्षति पुर्याए ।
_1720278409.jpg)
