धरानः विश्वमा हरेक वर्ष ५ लाख महिलाको पाठेघरको मुखको क्यान्सरका कारण मृत्यु हुने गरेको तथ्याङ्क विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनसँग छ । नेपालमा पाठेघरको मुखको क्यान्सर हुने महिलाहरूको यकिन तथ्याङ्क नभए पनि उपचार गर्ने अस्पतालहरूको तथ्याङ्क हेर्दा बर्सेनी १० देखि १५ हजार नयाँ बिरामी थपिन्छन् । २ हजारदेखि ३ हजारको सङ्ख्यामा बिरामीहरू रोगको तेस्रो वा चौथो स्टेजमा पुग्ने भएकाले उनीहरू लगभग मृत्युको मुखमा नै पुग्ने गरेको तथ्याङ्क छ ।
उपचारमा संलग्न चिकित्सकहरूको अनुमान अनुसार नेपालमा बर्सेनी १० देखि १५ हजार महिलामा यसको सङ्क्रमण देखिने गरेको छ । यो रोग विश्मा ३० वर्षभन्दा कम उमेरका महिलाहरूमा समेत पाइने गरेको छ । यो रोग सामान्य परीक्षणद्वारा सुरुवाती अवस्था (क्यान्सर हुनुभन्दा अगाडिको अवस्था) मा पत्ता लगाउन सकिने र थोरै खर्चमा उपचार गर्न पनि सकिन्छ तर यसको लागि सबै महिलाहरूले नियमित भिआइए र प्यापटेस्ट गरेमा यसलाई शुरुवाती अवस्थामा पत्ता लगाउन सकिन्छ ।
नेपाल सरकारले यसको जोखिम न्यूनीकरण गर्न सन् २०१० बाट यसको सुरुवाती अवस्था परीक्षण गर्ने कार्यक्रम (भीआइए टेस्ट)को कार्यक्रमलाई राष्ट्रिय कार्यक्रमको रूपमा घोषणा ग¥यो । त्यसबेला सरकारले सन् २०१५ सम्ममा देशभरिका महिलाहरूको (भिआइए ) टेस्ट गर्ने लक्ष्य राखेको थियो तर दुर्भाग्य २०१८ सम्ममा लगभग २०–२५ प्रतिशत महिलामा पनि यसको परीक्षण हुन सकेको छैन ।
देशको राजनीतिक अवस्था, दक्ष जनशक्तिको र महिलाहरूको स्वास्थ्यप्रतिको जनचेतनाको कमीजस्ता कारणबाट यो कार्यक्रमले लक्ष्य हासिल गर्न नसकेको भीआइए टेस्ट कार्यक्रममा संलग्न चिकित्सकहरू नै बताउँछन् । यसै सन्दर्भमा भीआइए टेस्टका लागि सरकारद्वारा सूचीकृत बीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका प्रसूति रोग तथा प्रसूति क्यान्सर विशेषज्ञ डाक्टर पप्पु रिजाल (रोहित) सँग गरिएको कुराकानीः
पाठेघरको मुखमा हुने क्यान्सरबाट कति महिलाहरू पीडित छन् अहिले ?
हामीले विशेष गरी पूर्वी नेपाल अर्थात् १ नम्बर प्रदेश र २ नम्बर प्रदेशमा यो कार्यक्रम अन्तर्गत पाठेघरको मुखमा हुने क्यान्सरको परीक्षण अर्थात भीआइए टेस्ट गर्दै आएका छौँ । अहिलेसम्म पूर्वी नेपालमा यो रोगबाट पीडित भएका महिलाको सङ्ख्या यकिन त भएको छैन तर हामीले अहिलेसम्म करिब १९ हजार महिलामा यसको परीक्षण गरेका छाँै । यो परीक्षणबाट क्यान्सर हुनुभन्दा १०–१५ वर्ष अगाडि नै हुने प्रि क्यान्सर अवस्थाका २ हजार २ सय महिला भेटेका छाँै ।
यसको सफल उपचार पनि धरानकै बीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमै भइसकेको छ । यो सङ्ख्याले के सङ्केत गर्छ भने यो रोग भएका महिलाहरूको सङ्ख्या निकै छ । पूर्वी नेपालमा क्यान्सरको उपचार गर्ने अस्पताल नभएका कारण धेरै बिरामी भरतपुर वा भक्तपुर पनि जाने गरेका छन् । त्यसकारण हामीसँग यसको वास्तविक तथ्याङ्क सङ्कलन हुन सकेको छैन ।
पाठेघरको मुखमा क्यान्सर हुने प्रमुख कारण के के हुन् ?
पाठेघरमा हुने धेरै प्रकारका क्यान्सरमध्ये यो एउटा हो । पाठेघरको मुखको क्यान्सर हुने कारण भनेको सानै उमेरमा विवाह गर्ने, बहुविवाह गर्ने, धेरै पुरुषसँग यौन सम्बन्ध हुने, पुरुषले पनि धेरै महिलासँग यौन सम्बन्ध राखेको भए महिलाहरूमा यसको सङ्क्रमण हुन्छ ।
धूमपान गर्ने महिलाहरूमा पनि यसको सङ्क्रमण हुन्छ । यो ह्युमन प्यापिलोमा भाइरसका कारण हुन्छ । नेपालका महिलामा देखिने क्यान्सरमध्ये पाठेघरको मुखको क्यान्सर (सर्भाइकल क्यान्सर) सबैभन्दा बढी देखिने रोग हो । यो क्यान्सर ह्युमन प्यापिलोमा भाइरस (एचपीभी १६ र १८) को सङ्क्रमणले हुन्छ । यो सङ्क्रमणलाई प्रि क्यान्सर भनिन्छ । यो भाइरसले पाठेघरको मुखलाई लक्षित गरी आक्रमण गर्छ । समयमै सङ्क्रमण पत्ता लगाउन नसके १० देखि १५ वर्षपछि यो क्यान्सरमा परिणत हुन सक्छ ।
पछिल्लो समय नेपालका केही जिल्लाहरूमा सरकारले यसको खोप परीक्षणसमेत गरिरहेको छ । केही विकसित राष्ट्रहरूले आफ्नो वार्षिक खोप तालिकामै यो कार्यक्रम राखेका छन् । ९ देखि १३ वर्षसम्मको उमेरमा यो खोप दिइन्छ ।
यसलाई क्यान्सर हुनुभन्दा १०–१५ वर्ष अगाडि नै कसरी पत्ता लगाउन सकिन्छ ?
यसलाई भीआइए, प्याप्प टेस्ट, एलबीसी, कल्पोस्कपी र बायोप्सीजस्ता सामान्य परीक्षणहरूबाट पत्ता लागाउन सकिन्छ ।
यो परीक्षणका बारेमा अझ विस्तृतमा बताइदिनुस् न ।
हाम्रो राष्ट्रिय कार्यक्रमअन्तर्गत ३० देखि ६० वर्ष उमेर समूहका महिलाले ५ वर्षमा कम्तीमा एक पटक भीआइए टेस्ट गराउनु पर्ने प्रावधान छ । भीआइए टेस्ट गर्दा पाठेघरको मुखमा ५ प्रतिशत एसिटिक एसिड लगाएर त्यसका कोषहरूमा केही परिवर्तन छ या छैन भन्ने हेरिन्छ ।
परिवर्तन देखिएमा त्यसलाई भीआइए पोजेटिभ मानिन्छ । यो प्रि क्यान्सरको अवस्था हो । यसको उपचार पनि सहज तरिकाले क्रायो थेरापी, लिलिपजस्ता सामान्य अप्रेसनबाट गर्न सकिन्छ ।
रोगका लक्षणहरू के के हुन् ?
प्रि क्यान्सर अवस्थामा केही पनि लक्षणहरू देखिँदैनन् तर नियमित परीक्षण गराउनु जरुरी हुन्छ । क्यान्सर भइसकेपछि शुरुवाती अवस्थामा गुप्ताङ्गबाट असामान्य तथा अस्वाभाविक रूपमा गनाउने तरल पदार्थ बग्छ । यौन सम्पर्क लगत्तै रक्तस्राव (कन्ट्याक्ट ब्लिडिङ) हुने, महिनावारी अघिपछि योनीबाट हुने रक्तस्राव वा महिनावारी बन्द भइसकेका महिलाहरूको योनीबाट रगत बग्ने हुन सक्छ । रक्त अल्पता (ज्यादा रक्तस्रावको कारणले हुने) वा ज्यादै फैलिएको अवस्थामा तल्लो पेटमा पीडा हुने, दिसापिसाबमा रगत देखा पर्ने जस्ता लक्षणहरू देखिन्छन् । यस्ता लक्षणहरू देखिनेबित्तिकै नजिकको अस्पतालमा उपचार गराउनु पर्छ ।
क्यान्सर भइसकेको अवस्थामा चाहिँ यसको उपचारका माध्यमहरू के के छन् र यी कत्तिको प्रभावकारी छन् ?
प्रि क्यान्सर अवस्थाबाट क्यान्सर हुन १० देखि १५ वर्ष लाग्छ । क्यान्सरको अवस्थामा पुगिसके पनि पहिलो चरणमा पत्ता लागेमा अप्रेसन गरेर उपचार गर्न सकिन्छ । दोस्रो, तेस्रो र चौथो चरणमा अप्रेसन, किमोथेरापी, रेडियोथेरापी जस्ता माध्यमहरू छन् । तर क्यान्सर जति ढिलो पत्ता लाग्यो उपाचरको प्रभावकारिता त्यति नै कमजोर हुँदै जान्छ ।
क्यान्सरबाट बच्न कसरी सतर्कता अपनाउनुपर्ला ?
यसका लागि हामी सचेत हुनु जरुरी छ । आफू र आफ्नो परिवारका महिला सदस्यहरूको नियमित स्वास्थ्य जाँच गराउनु पर्छ । सानो उमेरमा विवाह गर्नु हुँदैन । महिलाहरूले नियमित स्त्रीरोग परीक्षण र हरेक ५ वर्षमा भीआइए परीक्षण गराउनु पर्छ ।
सुरक्षित यौन सम्बन्ध राख्नु पर्छ । गुप्ताङ्ग सम्बन्धी रोगहरूको समयमै उपचार गराउनु पर्छ । गुप्ताङ्ग सधँै सफा राख्नु पर्छ । चुरोट, बिँडी, खैनी, तमाखुजस्ता सूर्तीजन्य पदार्थहरूको सेवन गर्नु हुँदैन ।
तपाईं महिलाहरूको प्रजनन स्वास्थ्यसम्बन्धीे विशेषज्ञ पनि हुनुहुन्छ, महिलाहरूलाई प्रजनन स्वास्थ्यसम्बन्धी के भन्नुहुन्छ ?
हामी नेपालीहरूको नराम्रो बानी भनेकै रोग लागिसकेपछि अस्पताल जानु हो । अझ प्रजनन स्वास्थ्यका बारेमा त लाजका कारण शुरुमा आफन्त वा डाक्टरलाई भन्न लजाउने गरिन्छ । त्यसो गर्नुहुन्न । अझ कुनै लक्षण नै नभएका स्वस्थ महिलाले पनि आफ्नो पाठेघर तथा प्रजनन अङ्गको जाँच सकभर विशेषज्ञबाट गराई कम्तीमा पनि वर्षको एक पटक परीक्षण गराउनु पर्छ ।
यसो गर्दा पाठेघरको मुखको क्यान्सर मात्र होइन अन्य सङ्क्रमण भएको रहेछ भने पनि समयमै उपचार गराउन सकिन्छ । सबै महिलाहरूले वार्षिक रूपमा आफ्नो प्रजनन स्वास्थ्यको परीक्षण गर्नु जरुरी छ । प्रजनन अङ्गहरूमा कुनै सङ्क्रमण हुनासाथ चिकित्सकसँग जँचाउनुपर्छ ।
_1720278409.jpg)
