विराटनगर/ भारतमा पिनाको माग अत्यधिक भएका कारण तेल उद्योगमा लगानी गरेका उद्योगीहरू तोरी तथा अन्य तेलहन वस्तुको आयातमा आकर्षित हुने गरेका छन् ।

नेपाली बजारमा तेलको मागलाई पूर्ति गर्दै भारतमा पिना निकासी गर्दा व्यापार सन्तुलन हुने भएका कारण आन्तरिक उत्पादनसँगै तेलहन वस्तुको आयातमा उद्योगीहरू आकर्षित भएका हुन् ।

निर्यातजन्य वस्तुको पहिलो नम्बरमा पिना
विराटनगर भन्सार कार्यालय रानीको आर्थिक वर्ष २०७४÷०७५ को तथ्यांकलाई आधार मान्ने हो भने निर्यातजन्य वस्तुको एक नम्बर सूचीमा पिना नै छ । १ वर्षको अवधिमा ८३ करोड २५ लाख ३ हजार मूल्य बराबरको २३ हजार ५ सय ८२ दशमलव ५२ मेट्रिकटन पिना निर्यात भएको तथ्याङ्कले देखाउँछ । आयात भएको कच्चाबाट उत्पादन हुने उपभोग्य वस्तुको नेपाली बजार पनि उत्तिकै मात्रामा देखिन्छ ।

निर्यातजन्य वस्तुको भन्सार महशुल न्यून रहेका कारण खेर जानुपर्ने वस्तुलाई भारतीय बजारमा पशु आहार तथा मलको रूपमा पिना प्रयोग गर्नेको सङ्ख्या बढ्दै गएपछि माग अत्यधिक छ । आयातसँगै निर्यातबाट हुने आम्दानी हेरेर उद्योगीहरूले तेलहन वस्तुको व्यापारमा जोड दिने गरेका हुन् ।

सरकारी तथ्याङ्कले प्रदेश १ का १४ जिल्लामा वर्षेनी ५४ हजार ७ सय १६ मेट्रिक टन तेलहन वस्तुको उत्पादन हुने गरेको देखाउँछ । तोरी, रायो र सूर्यमुखी उत्पादनका लागि किसानले ३८ हजार १ सय ८६ हेक्टर जमिनमा खेती गर्ने गरेका कारण आन्तरिक उत्पादनले नेपालमा माग धान्न सक्ने दाबी गरिँदै आएको छ । तर, पनि भारत तथा तेस्रो मुलुकबाट पैठारी हुने तेलहनको परिमाण उस्तै हुनुमा निर्यात व्यापारको भरथेगसँग जोडेर हेर्ने गरिएको छ ।

प्रदेशका १२ जिल्लामा तोरी खेती
प्रदेश भूमि व्यवस्था, कृषि तथा सहकारी मन्त्रालयका कृषि महाशाखा प्रमुख मनोज यादवका अनुसार प्रदेश १ मा भोजपुर र सोलुखुम्बु बाहेकका १२ जिल्लामा तोरीको उत्पादन आशा गर्नलायकको छ ।

मोरङ र सुनसरी तोरी उत्पादनका लागि सबैभन्दा उत्कृष्ट जिल्लामा पर्दछन् । उनका अनुसार देशभरको तथ्याङ्कमा २ लाख १५ हजार ९ सय ५९ दशमलव १६ हेक्टर जमिनमा २ लाख ३१ हजार ९ सय ४९ दशमलव ९६ मेट्रिकटन तोरी, रायो र सूर्यमुखी उत्पादन हुने गरेको छ । देशैभर १७ प्रतिशत तेलहन उत्पादनको हिस्सा प्रदेश १ का जिल्लाले ओगट्ने उप–सचिव यादवको दाबी छ ।

तेलसँग सम्बन्धित कारोबार तथा उत्पादन गर्दै आएका उद्योगीहरूले सरकारी तथ्यांकको आधार गलत रहेको दाबी गर्दछन् । आन्तरिक उत्पादन सन्तोषजनक भए वस्तु आयात गर्नुपर्ने अवस्था नरहने उद्योगी श्रवण अग्रवालको दाबी छ । माग र खपत धान्न नसकेकै कारण भारत तथा तेस्रो मुलुकबाट कच्चा तोरीदेखि प्रशोधन गरेर बिक्रीका लागि तयार गरिने ‘क्रुड’ आयल नेपाल भित्र्याउनुपर्ने बाध्यतामा रहेको उनको भनाइ छ ।

भन्सार कार्यालय विराटनगरबाट आ.व. २०७४÷०७५ मा तोरी, रायो, सस्र्युँ र तिल २० हजार ६ सय ७१ दशमलव ९ सय २१ मेट्रिक टन, भटमासको दाना ८९ हजार १ सय ८८ दशमलव ३ सय ४३ मेट्रिकटन आयात भएको सूचना अधिकारी सुशील थापाले जनाए ।

यसैगरी कच्चा तेलको रूपमा भटमास ३१ हजार ५ सय ५९ दशमलव ६३ मेट्रिकटन र सूर्यमुखी २२ हजार १ सय ६३ दशमलव २ सय ८८ मेट्रिकटन आयात भएको छ ।

नेपालमा भारतको हरियाणा, राजस्थान, युक्रेन, रसिया र अष्टे«लियाबाट तोरी आयात गरिँदै आएको अर्का तेल उद्योगी देवकीनन्दन अग्रवालले जनाए । नेपाली उद्योगले उत्पादन गरेको तोरी तेलको मूल्य महङ्गो हुँदा भारतबाट भित्रिने मिसावटयुक्त तेलले बजार नै विस्थापित गर्दै आएको गुनासो उद्योगीहरूले गर्ने गरेका छन् ।

उद्योगीहरूले तोरी आयात गर्दा प्रतिकेजी ७७ रुपैयाँ लागत पर्ने गरेको छ । पिना निर्यात गर्दा प्रतिकेजी ३२ रुपैयाँ रकम आउने उनीहरू बताउँछन् । वस्तु आयात हुँदा लागेको लागतमा त्यही वस्तु निर्यात गर्दा आधा जति रकम बेहोर्ने भएकाले पनि तेलहन तोरी तथा रायोको आयात हुने गरेको दाबी गरिएको छ ।

उद्योगी अग्रवालले १० वर्ष अघिसम्म सुनसरी–मोरङ करिडोरमा ४० तेल उद्योगहरू सञ्चालनमा रहेका मध्ये कच्चा तोरी नभएकै कारण अहिले ५ उद्योग मात्रै करिडोरमा सञ्चालनमा रहेको बताए । कच्चा पदार्थको अभावकै कारण तेल उद्योगहरू बन्द भएको उनको दाबी छ ।