लोप हुदै खाँडीको कपडा

धनकुटाः करिब चार दशक अघिसम्म धनकुटाको खाल्सा क्षेत्रमा प्रत्येक घरमा खाँडीको कपडा बुन्ने तान भेटिन्थ्यो । त्यो बेला हुने आर्थिक अभाव र बजारको पहुँच नहुँदा उद्योगबाट निर्मित कपडाको विकल्पको रूपमा सबैले यही कपडा प्रयोग गर्ने गर्दथे ।

आधुनिक उद्योगबाट निर्मित कपडा गाउँगाउँसम्म नपुग्दा गाउँघरमै स्थानीय कच्चा पदार्थ र घरेलु प्रबिधिबाटै खाँडी कपडा उत्पादन गरी लगाउने गरिएको थियो । एकताका गाउँले जनजीवनसँग चिरपरिचित यो कपडा अहिले भने सङ्कटमा पर्दै गएको छ ।

कपास उत्पादन गरी कपासबाट धागो कातेर खाँडी कपडा बनेर त्यसैबाट सिलाइएका कपडा लगाउने चलन अहिले छैन । त्यो बेला अरु कपडा नपाइने भएकाले सबै कडाको विकल्पको रूपमा यही कपडा प्रयोग गर्ने गरेको शहीदभूमि गाउँपालिका– देवीथानकी ८५ वर्षीया डिकमाया राई बताउँछिन् । ‘अन्य कपडा पाइँदैनथ्यो, पाइहाले पनि किन्ने पैसा हुन्न थ्यो । कपासबाट धागो कातेर त्यही धागोबाट कपडा बुन्नुको विकल्प थिएन’, उनले भनिन् ।

तर अहिले ग्रामीण क्षेत्रका बासिन्दाको आर्थिक अवस्थामा समेत सुधार हुनुका साथै ग्रामीण क्षेत्रसम्म आयातीत कपडा पाइने र निकै सस्तो पर्ने भएकाले घरेलु प्रविधिको प्रयोग गरी बनाइने खाँडीका कपडा समेत लोप हुने अवस्थामा पुगेका छन् । अहिले गाउँघरमा न त खाँडीका कपडा नै पाइन्छ न त त्यो बुन्ने तान नै । निकै दुर्लभ मात्रामा तानहरू देख्न पाइन्छ । सौखिनहरूको लागि भने यो कपडा अहिले पनि उत्तिकै महत्वको छ ।

यसैलाई मध्यनजर गर्दै शहीदभूमि गाउँपालिकाले कार्यक्रम अघि सारेर पुन तालिमको आयोजना ग¥यो । नयाँ पुस्ताले तालिम पाएपछि भने पुन खाँडीका कपडासमेत उत्पादन शुरु गरे । तर यसको लागत नै महङ्गो पर्ने भएकाले बिक्री गर्न भने निकै समस्या छ । पूर्ण रूपमा घरेलु प्रविधिको प्रयोग गरेर निर्माण गरिएको कपडा प्रति सेट ८ हजार भन्दा माथि पर्न जान्छ ।

आधुनिकतासँगै खाडीकै जस्तो देखिने कपडा मेसिन प्रयोग गरी समेत उत्पादन हुने गरेको छ । मेसिनबाट उत्पादन गरिएको कपडा भने निकै सस्तो पर्ने भएकाले यहाँ उत्पादित कपडा बिक्री हुन नसकेको छिन्ताङ महिला समाजकी अध्यक्ष प्रभा पराजुली राई बताउँछिन् ।
अहिले पनि उनीसँग ५० थान भन्दा बढी खाँडीको कपडा स्टकमा छ । उनका अनुसार एक थान कपडा उत्पादन गर्न एक हप्ता लाग्छ । ज्याला मात्र ३ हजार ५ सय भन्दा बढी हुन्छ अन्य सामानको दाम जोड्दा ८ हजार भन्दा कममा बिक्री गर्दा घाटा हुने भए पनि बजारमा पाइने खाँडीको जस्तो देखिने कपडा जम्मा ३ हजार ५ सय रुपैयाँमा पाइन्छ । जसका कारण आफ्नो कपडा बिक्री नहुने उनको भनाइ छ ।

उसो त यो कपडा उत्पादन गर्न निकै मिहिनेत गर्नुपर्ने हुन्छ । अहिले धागो किन्न पाइने भए पनि त्यसको लागि आवश्यक पर्ने अन्य कच्चा पदार्थको जोहो गर्न जङ्गल जानुपर्ने हुन्छ । जहाँबाट आवश्यक कच्चा पदार्थ ल्याएर धागोलाई सो कच्चापदार्थमा पकाएपछि बल्ल धागो पूर्ण रूपमा तयार हुन्छ ।
धागोलाई सुकाएर डल्ला पारेपछि अनि मात्र तानमा कपडा बुन्ने काम शुरु गरिन्छ । सबै प्रक्रिया पूुरा गर्दा एक हप्ता भन्दा बढी समय लाग्ने स्थानीय रामकुमारी राई बताउँछिन् ।

खाल्सा क्षेत्रमा मात्र अहिले पनि १ सय जनाभन्दा बढीले खाँडी कपडा उत्पादन गर्दै आएका छन् । त्यसमध्ये केहीले व्यावसायिक रूपमै उत्पादन गर्दै आएका छन् । तर बजारमा खाँडीजस्तै देखिने कपडा सस्तैमा पाउने भएकाले उनीहरूलाई भने बजारको समस्या हुने गरेको छ ।