विराटनगरः प्राकृतिक रूपमा निकै सुन्दर देखिने पोखरीको पानीमै टेकाएर हजारौं सङ्ख्यामा फूलघोडा गाडिएको छ । हात जोड्दै प्रार्थना गर्नेको भीड उत्तिकै छ । पोखरीको चारैतिरका वनमा टहलिनेको सङ्ख्या झन् धेरै देखिन्छ । कञ्चन पानीमा रुखको छायाले पोखरीको सुन्दरतामा निखार ल्याइदिएको छ । झट्ट हेर्दा लाग्छ सुनवर्षी पोखरी स्वर्गकै कुनै टुक्रा हो । र, त्यहाँ उपसना गर्ने यही भावले सुनवर्षीको ऐतिहासिकतालाई थप महत्व दिँदैछन् ।
हरेक वर्ष झैं मोरङको साबिक गोविन्दपुर हाल रतुवामाई नगरपालिका ५ मा अवस्थित सुनवर्षी पोखरी नयाँ वर्षको दिनमा झकीझकाउ छ । भक्तजन र दर्शनार्थीको सङ्ख्या थेगिसक्नु छैन । युवक युवतीको सहभागिता पनि उत्तिकै छ । नजिकैको थानमा पशुपंक्षी बली दिनेको लस्कर छ । धामीलाई मन्त्र फुक्न भ्याइनभ्याई छ । बलीका लागि परेवाका बचरा, कुखुरा र बोका तयार छन् । माटोको हात्ती र अरु त्यस्तै आकृति चढाउने लाइनमा उभिएका छन् ।
सुनवर्षीमा थामिनसक्नुको भीड छ । फूलघोडा (कागजबाट बनाइएको घोडाको प्रतिमा) लाई मनोकाङ्क्षा पूरा गराइदिने माध्यम मानिन्छ । वर चाहिने बधू हुन् कि बधू चाहिने वर नयाँ वर्षमा सुनवर्षी पुगेकै हुन्छन् । र, भाकल गर्छन्, ‘हे सुनवर्षी महाराज उनैसँग जुराइदेऊ ।’ भाकल गर्नेले विधिअनुसार पूजाआजा गर्न छुटाउँदैनन् ।
तराईका आदिवासीे ताजपुरिया, गनगाई, राजवंशी, थारु, माझी, चौधरीलगायतले आफ्ना कुलदेवता सुनवर्षी महाराजको ग्रामथानमा फूलको घोडा चढाउने गर्छन् । बैशाखभरि विभिन्न थानमा मेला भर्ने प्रचलन छ । सुनवर्षीबाट शुरु भएको मेलाको क्रम सिरुवा मेलाका रूपमा अन्यत्र महिना दिनसम्म चल्छ । मेजमान (पाहुना) जाने र आउने क्रम चलिरहन्छ । रतुवामाई नगरपालिकाका प्रमुख रविन राई भन्छन्, ‘सुनवर्षी धार्मिक र ऐतिहासिक दृष्टिले पनि महत्वपूर्ण स्थल हो । यसलाई पर्यटकीय क्षेत्र बनाउन हामीले दीर्घकालीन योजना अघि सारेका छौं ।’
राईका अनुसार मेला भर्न एवम् सुनवर्षी महाराजको ग्रामथानमा पूजाअर्चाना गर्न पूर्वी तराईको झापा, मोरङ र सुनसरी तथा भारतबाट समेत मानिस आउने गर्दछन् । सुनवर्षी महाराजको ग्राममा पूजा अर्चना गरेमा आफूले चिताएको मनोकामना पूरा हुने जनविश्वास रहेको छ । ५० वर्षअघि लागेको मेलामा सो पोखरीमा रहेको गोहीले भक्तजनहरूलाई भाँडाकुँडा दिने गरेको जनश्रुति अझै बुढापाकाहरू सुनाउँछन् ।
३ बिघा १२ कठ्ठा क्षेत्रफलमा सुनवर्षी महाराजको ग्रामथान रहेको छ । जसमा २ बिघामा पोखरी रहेको छ । प्रत्येक वर्ष बैशाख १ गतेकै दिन नुहाइधुवाई गरी सफा भएर सुनवर्षी महाराजको ग्रामथानमा पूजा गर्न भक्तजन र प्रेमी जोडी पुग्ने गर्छन् । सुनवर्षी महाराज ग्रामथान संरक्षण समितिका शिवदयाल राजवंशी यो ठाउँ धार्मिक तथा पर्यटकीय हिसाबले निकै महत्वपूर्ण रहेको बताउँदै भन्छन्, ‘यसको संरक्षण र विकास नै हाम्रो चासो हो ।’ उनले सुनवर्षीमा वर्षैभर धार्मिक पर्यटक भित्र्याउने वातावरण स्थानीय रूपमा बनाउने प्रयास थालिएको बताए ।
परापूर्वकालमा विवाहबटुलोका बेला भाँडाकुँडा र गहना चाहिएमा यस पोखरीसँग माग्दा पोखरीबाट गोहीले दिन्थ्यो र त्यो आफैं निस्कने गर्दथ्यो भन्ने किंवदन्ती पनि रहेको छ । हाल आएर स्थानीय राजवंशीहरूले सुनवर्षी पोखरीको डिलमा महाराजको एउटा मन्दिर पनि निर्माण गरेका छन् । मन्दिरमा आएर भाकल र पूजा गर्ने चलन छ । भाकल पूरा भए हर्षोल्लास गरिन्छ । सुनवर्षीलाई साक्षात् ईश्वर मान्दछन् ।
