लौरा टेक्सिरा प्रत्येक महिना पृथ्वीसँग जोडिने एउटा संस्कार गर्छिन् ।
२७ वर्षीया उनी आफ्नो महिनावारी हुँदाको रगत जम्मा गर्छिन् र आफ्नो अनुहारमा लगाउँछिन् । बाँकीलाई पानीमा मिसाउँछिन् र त्यो पानी बिरुवामा हाल्छिन् ।
‘सिडिङ द मुन’ भनिने यो प्रथा पुर्खादेखि चल्दै आएको परम्पराबाट प्रभावित छ । यो प्रथा अनुसार महिनावारी हुँदाको रगतलाई प्रजनन शक्तिको प्रतीक मानिन्छ ।
महिलाहरू जो यो अभ्यास गर्छन् उनीहरूको ‘मुन्स’ मनाउने आफ्नै तरिका छ । उनीहरू महिनावारीको चरण र चक्रको आआफ्नै तरिकाले अर्थ लगाउँछन् ।
लौराले बिरुवामा पानी हाल्नका लागि आफ्नो मन्त्र भएको बताइन्, ‘म क्षमा चाहन्छु, मलाई माफ गर्नुस्, म माया गर्छु र म तपाईँप्रति कृतज्ञ छु,’ उनले दोहो¥याइन् ।
‘मैले पानी हालेका बिरुवाहरूले राम्रो पोषण पाएको र राम्रोसँग हुर्किएको देखेकी छु,’ उनले भनिन् ।
तर जब उनी महिनावारी हुँदाको रगत शरीरमा दल्छिन् उनी आँखा बन्द गर्छिन् र आफू ऊर्जावान् भएको महसुस गरेर कृतज्ञ हुन्छिन् ।
एकदमै शक्तिशाली
लौराका लागि यो चलन महिला सशक्तिकरणको विषयसँग पनि जोडिएको छ ।
उनले भनिन्, ‘महिनावारी हुँदाको रगतबारे समाजको धारणा एकदमै विभेदपूर्ण छ र महिनावारी हुँदा स्वयं महिलाले पनि त्यही महसुस गर्छन् भन्ने विषय लज्जाजनक हो ।’
‘सिडिङ द मुन एकदमै साधारण र महिलालाई मनको शान्ति दिने एकदमै शक्तिशाली तरिका हो,’ सन् २०१८ मा ‘वल्र्ड सीड योर मुन डे’ कार्यक्रम शुरु गर्ने लेखिका, नर्तकी तथा साइकोथेरापिस्ट मोरेना कार्डोसोले भनिन् ।
गत वर्ष सो कार्यक्रममा २ हजार व्यक्ति उपस्थित भएका थिए जसले महिनावारीको रगत मिसाइएको पानी बिरुवामा हालेका थिए ।
उक्त कार्यक्रम गर्नुको उद्देश्यबारे मोरेनाले भनिन्, ‘महिनावारीका बेला हुने रक्तस्राव लज्जाको विषय नभई शक्ति र गौरवको कुरा भन्ने मानिसले बुझून् ।’ उक्त कार्यक्रम अब अगस्ट ४ तारिखमा हुँदैछ ।
‘महिलाको आध्यात्मिक काम’
मोरेनाका अनुसार उत्तर अमेरिका (मेक्सिकोसहित) र पेरुका आदिवासी संस्कृतिमाझ जमिनलाई उर्बर बनाउनका लागि महिनावारीको बेलाको रगत हाल्ने गरिन्छ ।
यसलाई महिलाहरूको आध्यात्मिक कार्य र किशोरीहरू महिला हुने एउटा संस्कारको मार्गका रूपमा पनि हेरिन्छ ।
तर अन्य समाजहरूमा भने महिनावारीको रगतलाई लिएर एकदमै नकारात्मक धारणा रहेको मानवशास्त्री ड्यानिला टोनेल्ली मनिकाले बताइन् ।
उनले महिनावारीकै विषयमा ब्राजिलको युनिक्याम्प विश्वविद्यालयमा मानवशास्त्री भएर २० वर्ष काम गरेकी छिन् ।
‘महिनावारी हुँदाको रगतलाई काम नलाग्ने भनेर हेरिन्छ, ‘उनले भनिन्, ‘यसलाई दिसापिसाबजस्तै कसैले नदेख्ने गरी केवल बाथरुमभित्र फालिने वस्तुजस्तो गरी त्यही श्रेणीमा राखिन्छ ।’
सन् १९६० मा महिलाहरूको आन्दोलनले यी धारणाहरू परिवर्तन गर्ने प्रयास गरेको थियो । त्यतिबेला महिलालाई उनीहरूको शरीरबारे खुलेर कुरा गर्न प्रोत्साहित गरिएको थियो ।
त्यसपछि कलाकारहरूले महिनावारी हुँदाको रगतलाई लैङ्गिक र राजनीतिक अनि पर्यावरणबारे धारणा व्यक्त गर्ने प्रतीकका रूपमा प्रयोग गरेका थिए ।
’एउटा विशाल गर्भाशय’
‘बिरुवामा पानी हाल्ने कामले मेरो आँखा खोलिदियो । हाम्रो गर्भाशयजस्तै पृथ्वी पनि एउटा ठूलो गर्भाशय हो जसले अङ्कुरण गर्छ’, इन्टरनेटबाट यो प्रथाबारे थाहा पाएकी रेनाटा रिबेइरोले भनिन् ।
‘हामीलाई पृथ्वीले जे दिएको छ त्यो उसलाई फिर्ता गर्न मलाई लाग्छ जुन जायज हो ।’
उनी नुहाउँदा महिनावारी हुँदाको रगत जम्मा गर्छिन् र तुलसी रोपेको भाँडोमा हाल्छिन् ।
रेनाटाले पुदिना पनि रोपेकी छन् र त्यसमा चाहिँ त्यस्तो रगत मिसिएको पानी हाल्दिनन् । उनका अनुसार त्यो विरुवा लत्रिएको देखिन्छ । उनले ठट्टा गर्दै त्यो कुपोषित भएको बताइन् ।
४३ वर्षीया उनले महिनावारी भएको बेला सुनेकी थिइन्, ‘अब तिमी महिला भयौ, तिम्रो प्रत्येक महिना महिनावारी हुन्छ तर त्यो कसैले थाहा पाउन आवश्यक छैन ।’
उनले त्यसलाई नियमित एउटा झर्कोलाग्दो कुराका रूपमा हेरिन् । र पुरुषहरूको डाहा गरिन् जसले यो सबै झेल्नुपर्दैन । अहिले भने उनी आफ्नो महिनावारीलाई पवित्र कुराका रूपमा हेर्छिन् ।
वर्जित
१४ देखि २१ वर्ष उमेर समूहका १ हजार ५ सय महिलामा गरिएको एउटा विश्वव्यापी सर्वेक्षणले अझै कतिपय समाजमा यो विषय वर्जित छ भन्ने देखाउँछ ।
जोनसन एण्ड जोनसनले ब्राजिलमा गरेको उक्त अध्ययनका अनुसार भारत, दक्षिण अफ्रिका, अर्जेन्टिना र फिलिपिन्समा महिलाहरू सेनेटरी सामगग्री किनेको, फालेको वा महिनावारीका बेला बसिरहेको ठाउँबाट उठ्न लज्जित महसुस गर्छन् ।
युवा फिल्म निर्माता रेका जेहताब्चीले निर्देशित गरेको एउटा सानो वृत्तचित्र ‘पिरियड, वाक्यको अन्त्य’, मा भारतको हापुर क्षेत्रका स्थानीय महिलाले अन्य महिलालाई सेनेटरी प्याड सहज रूपमा पाइयोस् भन्नका लागि गरिएको प्रयास देखाइएको छ ।
यीमध्ये एकले महिनावारी हुँदाको रगत अपवित्र भएको बताएकी छिन् भने अर्कीले सेनेटरी प्याडको पहुँच कम हुँदा विद्यालय छोड्न बाध्य भएको स्वीकारेकी छिन् ।
बहिया सङ्घीय विश्वविद्यालयकी ७१ वर्षीया सामाजिक मानवशास्त्री सेसिलिया सार्डेनवर्गले आफू पहिलोपटक महिनावारी हुँदाको समयमा त्यसबारे विरलै कुराकानी हुने गरेको सम्झिइन् ।
महिनावारीबारे रहेका गलत बुझाइ हटाउनका लागि आजकाल महिनावारीबारे बोल्न नलजाउने महिलाहरू एकदमै महत्वपूर्ण भएको उनले बताइन् ।
विवाद
तर सिडिङ द मुनको अभ्यास स्वीकार गर्न सबै तयार छैनन् र लौराले गत जुनमा महिनावारी हुँदाको रगत अनुहार र छातीमा दलेर खिचेको सेल्फी पोष्ट गरेर कोलाहल मच्चाइन् ।
‘मेरो जम्मा तीनसय फलोअरहरू थिए र मैले सोचेकी थिएँ त्यो पोष्ट गर्दा यो विषयबारे महिलालाई सघाउ पुग्नेछ,’ उनले भनिन् ।
त्यसको चार दिनपछि इन्स्टाग्राममा उनको हाँसो उडाइयो ।
ब्राजिलका एकजना विवादित हास्यकलाकार डनिलो जेन्टिलीले उक्त फोटोलाई १ करोड ७० लाख फलोअर भएको इन्स्टाग्राममा शेअर गरे ।
उनले उक्त पोस्टमा लेखे, ‘महिनावारी हुँदाको रगत सामान्य हो तर के असामान्य हो भने त्यसलाई आफ्नो अनुहारमा लगाउनु ?’
तर उनको ठट्टामिश्रित उक्त पोस्टमा २ हजार ३ सय वटा प्रतिक्रिया आए जसमा नकारात्मक धेरै छन् ।
लौराले यो विषयले समाजमा महिनावारीको विषय अझै पनि कति वर्जित छ भन्ने पुष्टि गरेको बताइन् ।
उनले भनिन्, ‘मानिसहरूले सोच्छन् कि यदि उनीहरूलाई केही सामान्य लागेन भने त्यो पक्कै पनि अवास्तविक हो । उनीहरूलाई लाग्छ कि घृणा फैलाउने शब्द प्रयोग गरेर कसैको चित्त दुखाइ उनीहरू मोबाइल फोनको पछाडि लुक्न सक्छन् ।
यो मेरो रगतबाट निस्कने रगत हो र यसबारे के सामान्य हो र के होइन भन्ने निधो मैले गर्छु । मैले कसैको जीवनमा हस्तक्षेप गरेकी पनि छैन ।’
लौराले भनिन्, ‘मानिसलाई नराम्रो गाली दिनु चाहिँ असामान्य हुनुपर्ने हो । म यस्तो गर्न त्यो दिन बन्द गर्छु जुन दिन मानिसहरूले महिनावारीको रगतलाई प्राकृतिक हो भनी हेर्न थाल्नेछन् ।’
साभारः बीबीसी न्युज डट कम
